ÖZBEK MASALI YORİLTOSH (YARIL TAŞ)’İN MAX LÜTHİ YÖNTEMİYLE ÇÖZÜMLENMESİ

Yıl 2023, , 471 - 479, 20.12.2023

Elif Ezgi Demir Gürdün

https://doi.org/10.30563/turklad.1381396

Öz

Masal, yüzyıllardır kuşaktan kuşağa aktarılarak kültür taşıyıcılığı yapar. Sözlü kültür ürünü olan bu edebî tür, bulunduğu coğrafyaya, kültüre ve geleneğe dair motifler içerir. Masalın farklı kültürlere yayılması, kültürlerarası aktarıma da katkı sağlar. Masallar üzerine birçok araştırma yapılmış, inceleme metotları ortaya koyulmuştur. İsviçreli edebiyat kuramcısı Max Lüthi’nin Avrupa masallarını esas alarak ortaya koyduğu yöntem de bu inceleme metotlarından biridir. M. Lüthi, masalları tek boyutluluk, yüzeysellik, soyut biçim, tecrit ve her şeye bağlılık ile yüceltme ve dünyayı kapsama maddelerine göre ele alır. Türkiye’de Max Lüthi’nin yöntemiyle ilgili 2 çeviri makale, 1 bildiri, 5 makale, 1 doktora tezi ve bu tezden üretilmiş 1 kitap ile 1 yüksek lisans tezi yazılmıştır. Yapılan çalışmalar sadece Türkiye Türkçesindeki masalları kapsamaktadır. Türk cumhuriyetlerindeki masallarla ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Özbek masalı Yoriltosh, Max Lüthi’nin yöntemiyle incelenerek masalın evrensel geçerliliği sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Max Lüthi yöntemi, Yoriltosh, Özbek masalı

Analysis of the uzbek tale yoriltosh (split stone) with the max lüthi method

Öz

The tale has been a cultural carrier for centuries by being transferred from generation to generation. This literary genre, which is a product of oral culture, includes motifs related to its geography, culture and tradition. The spread of the tale to different cultures also contributes to intercultural transfer. A lot of research has been done on fairy tales and analysis methods have been put forward. Swiss literary theorist Max Lüthi’s method based on European fairy tales is one of these examination methods. M. Lüthi deals with the tales according to the items of one-dimensionality, depthlessness, abstract styll, isolation and universal interconnection with all the sublimation and all-inclusiveness. In Turkey, 2 translated articles, 1 paper, 5 articles, 1 doctoral thesis, 1 book and 1 master's thesis were written about Max Lüthi’s method. The studies carried out only cover the tales in Turkish. No study has been done on the tales that exist in the Turkic Republics. In this study, the Uzbek tale Yoriltosh was examined with the method of Max Lüthi and the universal validity of the tale was questioned.

Anahtar Kelimeler

Max Lüthi method, Yoriltosh, Uzbek tale

Kaynakça

• Çiçek, T. (2018). Postmodern Bir Anlatı Olan Bin Hüzünlü Haz’da Masal Unsurları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 41, s. 117-132.
• Çiçek, T., Aslarn, C. (2021). Van Masallarının Max Lüthi Yöntemine Göre Çözümlenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, s. 503-522.
• Çinko, K. (2022). Adakale Türk Masallarının Max Lüthi Yöntemi ile İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gümüş, İ. (2015). Türk Masallarının Max Lüthi Yaklaşımıyla Çözümlenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gümüş, İ. (2017). Nardaniye Hanım Masalının Max Lüthi Yöntemine Göre Çözümlenmesi. İdil, Y. 6, S. 37, s. 2397-2408.
• Gümüş, İ. (2018). Türk Masalları ve Max Lüthi Yöntemi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Güvenç, A. H. (2009). Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, s. 85-97
• Kurt, B. (2021). Öksüz Kız Masalının Max Lüthi’nin Stil Analizi Yöntemine Göre Değerlendirilmesi. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 8, S. 24, s. 434-448
• Lüthi, M. (1996a). Halk Masallarında Yüzeysellik (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu), Millî Folklor, S. 29-30 s. 81-90.
• Lüthi, M. (1996b). Halk Masallarında Tekboyutluluk (Çev. F. Gülay Mirzaoğlu), Millî Folklor, S. 31-32 s. 147-151.
• Oğuz, M.Ö. vd., (2012). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. (1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi. (2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önal, M. N.; Dursun, A. (2009). Zümrüdü Anka Masalı Üzerine Bir İnceleme. CAFT Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat, Edebiyat ve Dil Öğretimi Kongresi, s. 225-237.
• Sakaoğlu, S. (2015). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tolkun, S. (2014). En Güzel Özbek Masalları. Konya: Yedi Kiremit Yayınları.
• Ulukan, A. (2012). Farklılığın Renk ve Sayılarda Buluşan Aynılığı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 48, s. 165-190