TÜRKÇEDE ETKEN ÇATI

Yıl 2024, , 1 - 8, 20.06.2024

Hacı İbrahim Delice

https://doi.org/10.30563/turklad.1482363

Öz

Türkçenin dilbilgisi alanında "etken çatı" teriminin tartışmalıdır. "Çatı", Türkçe dil bilgisinde çeşitli eklerle kurulan fiilin özne ve nesneye göre değişik görünüşlerde gerçekleşmesini ifade eden bir terim olarak ele alınmaktadır; ancak, "etken çatı" terimi, dilbilgisinde kendine özgü bir kategoriye denk gelmemekte; daha çok kılış fiili terimi ile ifade edilen kategori ile aynılaşmış biçimde ele alınmakta ve gereksiz bir adlandırmaya yol açmaktadır.
Bu çalışmada, çatı teriminin tanımlanmasındaki belirsizlikler ve çelişkiler ele alınacaktır. Etken çatının "etken fiil", "kılış fiili" ve "kılış ismi" gibi terimlerle aynı anlamı ifade ettiği ve bu terimlerin kullanımlarının birbirinden farklı kategori imiş gibi bir izlenim uyandırdığı ortaya konacaktır. Çatı kavramının sadece fiilin değişik biçimleri olarak ele alınmasının doğru olmadığı; cümlenin oluşumunu sağlayan asıl anlam birimciklerinin de göz önünde bulundurulması gerektiği üzerinde durulacaktır. Çatı teriminin eksik ve belirsiz tanımları nedeniyle dilbilgisel açıdan bir karmaşanın ortaya çıkmış olduğu ifade edilecektir. "Etken çatı" teriminin tanım ve ele alınış biçimleri tartışılacak; bu terimin tanım ve kullanımının diğer dilbilgisel kavramlarla karışıklığa neden olduğu işlenecektir. Özellikle, "etken eylem" ve "etken çatı" gibi farklı kavramların birbirine karıştırılmasının doğru bir dil bilimsel analiz yapılmasını zorlaştırdığı ortaya konacaktır.
Bu tespitlerden hareketle de dil bilimindeki terimlerin belirsizliği ve tanımlama zorluklarının giderilebilmesi için terimlerin doğru ve tutarlı bir şekilde kullanılması gerektiğini vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Etken Fiil, Etken Eylem, Etken Çatı, Kılış Fiili

Active voice in Turkish

Öz

The term "active voice" is controversial in the field of Turkish grammar. "Voice" is considered as a term in Turkish grammar that expresses the realization of the verb formed with various suffixes in different aspects depending on the subject and object; however, the term "active voice" does not correspond to a specific category in grammar; rather, it is treated as identical to the category expressed by the verb term, leading to an unnecessary naming.
In this study, the ambiguities and contradictions in the definition of the umbrella term will be discussed. It will be revealed that the active voice expresses the same meaning as terms such as "active verb", "action verb" and "action noun" and that the use of these terms gives the impression that they are different categories. It is not correct to consider the concept of roof only as different forms of the verb; It will be emphasized that the actual semantic units that enable the formation of the sentence should also be taken into consideration. It will be stated that a grammatical confusion has arisen due to incomplete and unclear definitions of the term roof. The definition and handling of the term "active framework" will be discussed; it will be discussed that the definition and use of this term causes confusion with other grammatical concepts. In particular, it will be demonstrated that mixing different concepts such as "active verb" and "active voice" makes it difficult to make an accurate linguistic analysis.
Based on these findings, it will be emphasized that the terms should be used correctly and consistently in order to eliminate the ambiguity and definition difficulties of the terms in linguistics.

Anahtar Kelimeler

Active verb, avctive voice, active noun

Kaynakça

• Bangoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Yayınları.
• Bilgegil, K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergah Yayınları, 3. Baskı.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2004). Türk Dilinde Çatı. Türkbilig(8).
• Delice, H. İ. (2021). Prof. Dr. Saadettin Özcelik Armağanı. Boz, E., Karademir, F. (Ed.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). Elöve, A. U. (Çev.), İstanbul: Maarif Matbaası.
• Demircan, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Dilaçar A. (1971), Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 1971’den Ayrıbasım.
• Ediskun, H. (1963). Yeni Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gencan, T. N. (1966). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları.
• Koç, N. (1992). Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Musaoğlu, M. (2008). “Türkçede Çatı”. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun Armağanı. Arıkoğlu, E. (Ed.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Vardar, B. vd. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yılmaz, E. (2003). Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi ile İlgili Meseleler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 49 (2001), 250-289.