DOĞU TÜRKİSTAN TARİHİNİ ANLATAN BİR ESER: KİTÂB-I GAZÂT DER MÜLK-İ ÇİN

Yıl 2017, , 138 - 146, 20.06.2017

Naciye Karahan Kök

https://doi.org/10.30563/turklad.312368

Öz

Türklerin tarihleri
boyunca en fazla ilişkide bulundukları milletlerden birisi de Çinlilerdir. Çinliler
kuzey komşuları olan Türklerle kimi zaman dostane, çoğu zaman da mücadele içerisinde
olmuşlardır. Bu mücadele bilinen en eski Türk devleti olan Hunlarla başlayarak
Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Türk-Moğol devletleri ile bunların mirası
üzerine kurulan hanlıklar dönemine kadar aralıksız devam etmiştir. Aralıksız
devam eden Türk-Çin mücadeleleri ardında sadece Çin imparatorluğunun kuzey
sınırlarını korumak için inşa ettirmiş olduğu Çin Seddi gibi muazzam bir sanat
eseri bırakmakla kalmamış, tarihten edebiyata, dilden ekonomiye, askerlikten diplomasiye
kadar pek çok alanda zengin bir mirasın doğmasına da vesile olmuştur. Bu
mirasın yazıya geçirilmesinde Çinliler öncülük etseler de Türkler de onu
gelecek nesillere taşıma uğraşı içerisinde olmuşlardır. Türkler arasında bu
bilinçle hareket edenlerden birisi de Molla
Bilal Nâzımî’dir.

Bu çalışmada “Kitâb-ı
Gazât der Mülk-i Çin” adlı eser, eserin müellifi, istinsah tarihi, içeriği,
imlâ ve dil özellikleri, eserde tespit edilen savaş, askerlik, devlet yönetimi,
meslek ve yer adları ile Türk dili ile aynı dil ailesine mensup Moğolcaya ait
kelime ve yer adları gibi özellikli kelimeler üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Kitâb-ı Gazât der Mülk-i Çîn, Molla Bilal Nâzım, Çağatay Türkçesi, Çinliler

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, F. (1995). Bilâl Nâzım Şeriyatıdan. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BUYAR, C. (2013). Kırgızistan’da Bir Etnik Grup: Sart Kalmaklar. Turkish Studies, V. 8/9, s.819-831.
• ECKMANN, J. (1958). Çağatay Dili Hakkında Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 115-126.
• İPEKTEN, H. (2010). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: DergâhYayınları.
• KARAHAN KÖK, N. (2016). Molla Bilal Nâzım’ın Kitâb-ı Gazât Der Mülk-i Çîn Adlı Eseri Üzerine. Hoca Ahmed Yesevî Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri III. Cilt: Türkoloji, s. 433-442.
• MOLLAVUTOV, S. (2014). Bilal Nazım (1825-1900). Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 57-63.
• ÖZYETGİN, A. M. (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslup İncelenmesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YUNUSOĞLU KEMAL, M. (2013). Molla Bilal Nazim ve Uniñ Dastanlari Heqqide. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 1/1, s. 145-151.