TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE AD TÜRÜNDEN BİRLEŞİK SÖZCÜKLER ÜZERİNE

Yıl 2017, , 67 - 84, 20.12.2017

Engin Gökçür

https://doi.org/10.30563/turklad.342019

Öz

        İki ya
da daha fazla sözcüğün birleşerek yeni bir kavramı karşılayacak şekilde
kullanılmasına “birleşme” adı verilir. Türkçede sözcük türetme yolları
içerisinde en fazla başvurulan yöntemlerden biri de sözcük birleştirmedir.
Genellikle belirtisiz ad tamlamaları, sıfat
tamlamaları, isnat grupları ve kalıplaşmış çe­kimli fiillerden oluşan ifadeler
yeni bir kavramı karşıladıkları durumlarda birleşik sözcük oluşturur. Bu
çalışmada Türkmen Türkçesi edebi eserleri ve sözlükleri taranmış ve ad türünden
birleşik sözcükler tespit edilmiştir. Türkmen Türkçesinde ad türünden birleşik
sözcüklerin önemli bir kısmını Türkçe menşeli sözcükler teşkil etmektedir.
Bunun yanında alıntı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşan ad türünden
birleşik sözcükler de mevcuttur. Bu grupta yer alan birleşik sözcüklerin bir
kısmı özellikle Rusça, Farsça ve Arapçadan alınmadır. Bunun dışında ad türünden
olan birleşik sözcüklerin diğer bir kısmı ise karışık bir durum gösterir. Bu
grupta yer alan sözcüklerin bir kısmında birinci sözcük Türkçe ikinci sözcük
alıntı olabilmektedir. Ya da birinci kısmı alıntı olan ad türünden birleşik
sözcüğün ikinci kısmı Türkçe olabiliyor. Türkmen Türkçesinde yaptığımız
inceleme neticesinde ad türünden olan birleşik sözcüklerin büyük bir kısmı
yalın haldeki iki adın birleşmesi neticesinde oluşmuştur. Bu şekilde oluşan ad
türünden birleşik sözcükler aslında iyeliği düşmüş belirtisiz ad
tamlamalarıdır. Bunun dışında sıfat tamlaması, belirtisiz ad tamlaması ve isnat
grubu teşkil eden ad türünden birleşik sözcükler de vardır. Bu sözcüklerin bir
kısmı Farsça terkiplerin kalıplaşması neticesinde oluşmuştur. Bunun dışında
birer cümle değerindeki bazı ifadelerin de zamanla kalıplaşması neticesinde
oluşturduğu ad türünden birleşik sözcüklere de rastlanır. 

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, Birleşik Sözcükler, Sözcük Grupları, Ad Tamlaması

Kaynakça

• Kaynakça ATANIYAZOW, Soltanşa (2004). Türkmen Diliniñ Sözköki Sözlügi. Aşgabat: Türkmenistanıñ Milli Medeniyyet “Miras” Merkezi, Türkmenistanıñ Prezidentiniñ Yanındakı Türkmenistanın Merkezi Aziya ve Gündoğar Halklarının Medeni Mirası Dövlet İnstıtutı. BANGUOĞLU, Tahsin (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, CLARK, Larry (1998). Turkmen Referrence Grammar. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, DEVELLİOĞLU, Ferit (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. ESENMEDOVA, Amangül (2010). Häzirki Zaman Türkmen Dili (Morfologiya). Aşgabat: Türkmenistanıñ Ilımlar Akademiyası Magtımğulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı. GANİYEV, Fuat A. (2010). Tatarcada Birleşik Kelime Teşekkülü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. HAMZAYEVA, M. Ya. (1962). Slovarı Turkmenskogo Yazıka. Aşğabat: Akademiya Nauk Turkmenkoy SSP İnstitut Yazıkoznanıya. KARA, Mehmet, (2012). Türkmen Türkçesi Grameri. İstanbul: Etkileşim Yayınları. KERİMOĞLU, Caner (2011). Takısız Ad Tamlaması Tartışması ve Tür-Öbek İlişkisi. Turkish Studies, 6/1 Winter, s. 1442-1456. KIYASOVA, G.; GELDİMIRADOV, A.; DURDIYEV H. (2016). Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlüği. 2 C., Aşğabat: Türkmenistanıñ Ilımlar Akademiyası Mağtımğulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı. NARTIYEV, N. (2010). Türkmen Dıalektologiyası. Aşgabat: Türkmenistanıñ Bilim Ministriliği. PARLATIR, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi. Rusça Yeni Sözlük (2016). Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul. ŞİRİN, Hatice (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TEKİN, Talat - ÖLMEZ Mehmet - CEYLAN Emine - ÖLMEZ Zuhal - EKER Süer (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Kitapçılık. TEKİN, Talat (2013). Birleşiklerin Tanımı ve Yazımları, Makaleler 3 Çağdaş Türk Yazı Dilleri, s. 343-350. Türk Dil Kurumu, (2009). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TOKYÜREK, Hacer- PEKACAR, Çetin (2014). Eski Türkçeden Günümüze Eksiz Ad Tamlaması Meselesi. Dil Araştırmaları, S. 15, Güz, s. 9-38. Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Redhouse Sözlüğü (1999). İstanbul: Sev Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş. Yazım Kılavuzu (2012). Türk Dil Kurumu Yayınları, 27. Baskı, Ankara. ZÜLFİKAR, Hamza (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara