MƏMMƏDAĞA ŞİRƏLİYEVİN “AZƏRBAYCAN DİALEKTOLOGİYASININ ƏSASLARI” DƏRSLİYİNDƏ TÜRKMƏN DİALEKTİNİN ÖZÜNƏMƏXSUS XÜSUSİYYƏTLƏRİNİN ƏKSİ

Yıl 2018, , 136 - 143, 20.12.2018

Aynur Seferli

https://doi.org/10.30563/turklad.491227

Öz

Tədqiqatda Məmmədağa Şirəliyevin “Azərbaycan
dialektologiyasının əsasları” dərsliyi haqqında məlumat verilmişdir. “Fonetika”, “Morfologiya”,
“Sintaksis”, “Leksika” bölmələri üzrə türkmən dilinin dialekti və şivələri
incələnmişdir. İlk dəfə bu dərslikdə təsviri, müqayisəli və tarixi-müqayisəli
üsullardan geniş istifadə olunmuşdur. Azərbaycan dili şivələrinin materialları
qədim türk abidələri, müasir türk dilləri və onların dialektlərilə əlaqəli
şəkildə şərh edilmişdir. Əsərdəki dialektoloji materiallar üç mənbədən
alınmışdır: 1) Müəllifin şəxsən topladığı materiallar Şuşa və onun kəndləri
(1938), Bakı və Bakı ətrafı kəndlər (1939-1940), Naxçıvan şəhəri və Babək
rayonunun Nehrəm kəndi (1941), Qazax (1942), Gəncə (1943), Ağdam rayonlarından
topladığı geniş materiallardan ibarətdir. 2) Ayrı-ayrı müəlliflərin əsərləridir
ki, bu əsərlərin bir qismi çapdan çıxmış, bir qismi namizədlik dissertasiyası
kimi müdafiə edilmiş və əlyazma şəklində Azərbaycan Dövlət Universitetinin
kitabxanasında saxlanılmış materiallardır. Buna N.İ.Aşmarin, M.İslamov,
R.Rüstəmov, İ.Hacıyev, B.İbrahimov, K.Ramazanov, T.Həmzəyevin elmi araşdırmaları
cəlb edilmişdir. 3) Üçüncü mənbə 1945-58-ci illər arasında ASSRA-nın Nizami
adına ədəbiyyat və dil institutunun ekspediyasının Zaqatala, Qax, Sabirabad,
Əlibayramlı, Naxçıvan, Ordubad, Əlibayramlı, Ağstafa, Tovuz, Qazax, Borçalı
rayonlarından, S.M.Kirov adına Azərbaycan dövlət Universitetinin dialektoloji
ekspediyasının Şamaxı, Mərəzə, İsmayıllı rayonlarından topladığı materiallar
təşkil edir. Ara-sıra digər türk dillərinə -çuvaş, başqırd, qazax, qırğız,
oyrot dillərinə də müqayisə üçün müraciət olunmuşdur.

Anahtar Kelimeler

“Azərbaycan Dialektologiyasının Əsasları”, Az Türk Dilləri, Türkmən Dialekti, Qrammatik Xüsusiyyətlər

Kaynakça

• 1. Şirəliyev. M. Azərbaycan dialektologiyasının əsasları. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2008, 416 səh
• 2. Aksoy Ömər Asim. Qaziantep ağzı, I, İstanbul, 1945.
• 3. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğat-it-türk tercümesi, çeviren Besim Atalay, cilt I, Ankara, 1939.
• 4. Azımov.P. Türkmen dili (söz yasanıj qoşulmalar) Aşqabad, 1950.
• 5. Bajlıyev.H ve Sopyev.G. Qrammatika. Aşqabat, 1937.
• 6. Baylıyev X., Karrıyev K. Türkmence rusca sözlük. Aşxabad, 1940.
• 7. Xıdırov. M.N. Türkmen dilinin tarıxından materiallar, Aşqabat, 1958.
• 8. Kurrəev.N, Qurbanov A.A. Türkmən dilinin qrammatikası, I bölüm (fonetika, morfologiya) Aşqabat, 1954.
• 9. Aмансарыев Дж. Северные говоры емудского диалекта туркменского языка, Ашхабад, 1954 (автореферат)
• 10. Рахимов. M. “Форма выражения настоящего и будущего времени” məqaləsindən)
• 11. Rтув сл тувинский словарь, Москва, 1953.
• 12. Баскаков.Н.А., Тошакова. Ойротско-русский словар, Москва, 1947.
• 13. Васкаков. Н.А. Система спряжения или изменения слов по лицам в языках тюркской группы. Исслеования по сравнительной грамматике тюркских языков, часть II, Москва, 1956.
• 14. Дмитрыев. Н.К. Вставка и впадение гласных и согласных в тюркских языках. Исслеования по сравнительной грамматике тюркских языков, часть 1, Москва, 1955.
• 15. Дмитрыев. Н.К. Фонотические закономерности начала и конца тюрково слова. ских языках. Исслеования по сравнительной грамматике тюркских языков, часть 1, Москва, 1955.
• 16. Исхakoв. F.Г. Гармония гласных в тюркских языках. Исслеования по сравнительной грамматике тюркских языков, часть 1, Москва, 1955.
• 17. Исхakoв. F.Г. Местоимения. Исслеования по сравнительной грамматике тюркских языков, часть 1, Москва, 1956.
• 18. Поцелуевский. А.П. Диалекты туркменского языка, Ашхабад, 1936.
• 19. Русско -тувинский словарь, Москва, 1953.
• 20. Русско-башкирский словарь, Москва, 1954.
• 21. Русского- киргизиский словарь, Москва, 1944.
• 22. Русско-казахский словарь, Москва, 1954.
• 23. Русско-узбекский словарь, Москва, 1954.