ESKİ UYGURCA TWW VEYA TWYW~TWVW KELİMESİNİN KÖKENİ ÜZERİNE

Yıl 2019, , 78 - 85, 20.06.2019

Erdem Uçar

https://doi.org/10.30563/turklad.556339

Öz

Etimoloji filolojinin temel çalışma alanlarından biridir. Eski Türkçe
kelimelerin kökenini araştırmak, Türk dilinin diğer dönemlerindeki kelimelerin
kökenini araştırmaktan çok daha zordur. Eski Türkçedeki kelimelerin hepsi
Türkçe kökenli değildir. Bilhassa Eski Uygurca döneminde Türkçeye yabancı
dillerden kelimelerin geçtiği görülmektedir. Eski Uygurcada farklı dillerle
olan münasebet alıntı kelimelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Eski
Uygurcadaki alıntıların bir kısmı da Çinceden ödünçlemedir. Bazı Çince
alıntıların imlası düzenli değildir. Böyle bir durum  alıntının kökeninin belirlenmesini
zorlaştırmaktadır. Kökeni hakkında belirsizlik bulunan kelimelerden biri de TWW
veya TWYW~TWVW imlâsına sahip kelimedir. Kelimenin kökeni için birkaç ihtimal düşünülmüştür,
ancak bu konuda nihaî bir neticeye ulaşılmamıştır. Makalede kelimenin Eski
Uygurca metinlerdeki tanıkları listelenecek ve kelimenin kökeni hakkındaki
görüşler değerlendirilecektir.  

Anahtar Kelimeler

Etimoloji, Eski Uygurca, TWW, TWYW~TWVW, Çince.

ON THE ETYMOLOGY OF OLD UYGUR TWW OR TWYW~TWVW

Öz

Etymology is one of the main fields of philology. It is much more difficult
to find the origin of Old Turkic words than to find the origin of words in
other periods of Turkish language. All the words in Old Turkic are not Turkish
origin. It is found that in Old Uygur period, Turkish is communicating with
different languages. The relationship with different languages ​​led to the loanwords
in Old Uygur. Some loanwords are from Chinese. The loanwords do not have regular
ortography. Such a situation makes it difficult to determine Chinesse loan. One
of the words with uncertainty about its origin is the TWW or TWYW~TWVW. A
number of possibilities have been considered for the origin of the word, but no
final result has been reached. In the article, evidences of the word in the Old
Uygur texts will be listed and proposals about the origin of the word will be
evaluated. 

Anahtar Kelimeler

Etymology, Old Uygur, TWWW or TWYW~TWVW, Chinese

Kaynakça

• ADAMS, D. Q. (1986). Studies in Tocharian Vocabulary IV: A Quartet of Words from a Tocharian B Magic Text. Journal of the American Oriental Society, 106/2, p. 339-341.
• ADAMS, D. Q. (1987). Marginalia to the Tocharian Lexicon. Tocharian and Indo-European Studies, 1, p. 1-9.
• ADAMS, D. Q. (2013). A Dictionary of Tocharian B. Amsterdam-New York: Rodopi.
• ANDERL, C. & S. OSTERKAMP (2017). Northwestern Medieval Chinese. Encyclopedia of Chinese Language and Linguistics, Ed. R. SYBESMA. Vol. 3: Men-Ser, Brill, Leiden-Boston, p. 218b-229b.
• ARAT, R. R. (1947). Kutadgu Bilig I: Metin, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• ARAT, R. R. (1959). Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig II: Tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ARAT, R. R. (1965). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III: İndeks, İndeksi Neşre Hazırlayanlar: K. ERASLAN vd. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• BARAT, K. (1996). A Turkic Chinese Transcription System. Proceedings of the 38th Permanent International Conference (PIAC), Ed. by G. STARY. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, p. 5-83.
• BAXTER, W. H. (1992). A Handbook of Old Chinese Phonology, Berlin: Mouton de Gruyter.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• CSONGOR, B. (1952). Chinese in the Uighur Script of the T’ang-Period. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 2, p. 73-121.
• DIETZ, S. vd. (2015). Die alttürkische Xuanzang-Biographie V, nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• GABAIN, A. von (1959). Türkische Turfantexte X: das Avadāna des Dämons Ātavaka,bearbeitet von Tadeusz Kowalski, aus dem Nachlass herausgegeben. Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Klasse für Sprache, Literatur und Kunst. Berlin.
• GILES, H. A. (1964). A Chinese-English Dictionary I-II. Second Edition, Revised&Enlarged. Shanghai-London 1912: Paragon Book Reprint Corp. New York.
• KARLGREN, B. (1923). Analytic Dictionary of Chinese and Sino-Japanese. Paris: Paul Geuthner.
• KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MİRSULTAN, A. (2010). Die alttürkische Xuanzang-Biographi X, nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain hrsg. übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• MÜLLER, F. W. K. (1922). Uigurica III: Uigurische Avadāna-Bruchstücke (I-VIII). Berlin. (APAW. Phil.-hist. Kl. 1920: 2)
• NADELYAYEV, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• NURİ, R. (2015). Alliterative Prajñāpāramitā Texts in Old Uyghur Preserves in Paris. Shanghai: Shanghai Chinese Classics Publishing House.
• PULLEYBLANK, E. G. (1991). A Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin. Vancouver: UBC Press.
• RADLOV, V. V. & S. E. MALOV (1913-1917). Suvarṇaprabhāsa, (Sutra zolotogo bleska), tekst’ uygurskoy redaktsii, I-IV. Bibliotheca Buddtica: XVII, St. Petersburg; XV+723. I-II: 1913, III-IV: 1914, V-VI: 1915, VII-VIII: 1917.
• RÖHRBORN, K. (1991). Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII, nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• RÖHRBORN, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I. Nomina-Pronomina-Partikeln, Teil 1: a-asvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• RÖHRBORN, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, II. Nomina, Pronomina, Partikeln, Band 2: aš-äžük. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• SHŌGAITO, M. (1986) Uiguru bunken-ni dōnyū-sareta Kango-ni kansuru kenkyū [Uygur Edebiyatındaki Çince Kelimeler Üzerine Bir Araştırma]. Studies on the Inner Asian Languages, 2, s. 17-156.
• SHŌGAITO, M. vd. (1998). The Daśakarmapathāvadānamālā in Uighur from the Collection of the St.Petersburg Branch of the Institute of Oriental Studies Russian Academy of Sciences. Shokado: Nakanishi Printing.
• SINOR, D. (1988). The Turkic Title tutuk Rehabilitated. Turcica et Orientalia, Studies in Honour of Gunnar JARRING on his Eightieth Birthday 12 October 1987. Ed. by U. EHRENSVÄRD. Swedisch Research Institut in İstanbul. Stockholm, s. 145-148.
• TEKİN, Ş. (1976). Uygurca Metinler II: Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma, Uygurca İptidaî Bir Dram (Burkancılığın Vaibhāṣika Tarikatına Ait Bir Eserin Uygurcası). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEKİN, Ş. (1980). Maitrisimit nom bitig, Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika-Schule, Teil I: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, Teil II: Analytischer und rückläufiger Index. Berliner Turfantexte: 9. Berlin: Akademie Verlag.
• TEKİN, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: Simurg Kitapçılık.
• TEZCAN, S. (1974). Das uigurische Insadi-Sūtra. Berliner Turfantexte: 3. Berlin: Akademie Verlag.
• TUNA, O. N. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1960, s. 213-282.
• UÇAR, E. (2013). Uygurca Altun Yaruk Sudur: IX. Tegzinç, Diplomatik Neşir Usûlüyle Yayını, Tercüme, Açıklamalar ve Dizin. İzmir: Dinozor Kitabevi Yayınları.
• WILKENS, J. (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien, Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā I-II. Berliner Turfantexte: 37. Turnhout (Belgien): Brepols Publishers.
• ZIEME, P. (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren. Berliner Turfantexte: 13. Berlin: Akademie Verlag.