Hendiadyoıns in gagauz turkic

Yıl 2021, , 131 - 172, 20.06.2021

Mehmet Çiftçi

https://doi.org/10.30563/turklad.622252

Öz

Turkic has a rich vocabulary with its terms, stereotypes, proverbs, idioms, loanwords, reduplications and with all meaningful or functionary narrative units, as well as word types. The reduplications we count in this vocabulary are phrases that add richness, color, variety, agility, mobility, power and poetry to the expression as an element of harmony in the text and expression.
As well as the reduplications common to each of the Turkic dialect, there are also unique reduplications of the dialects, arising from the geographical, political and religious differences in the context of the historical process of each dialect.
In this study, the reduplications seen in Gagauz Turkic, which is in the Oghuz group of Turkic dialects, were discussed. The reduplications determined by scanning the sources were evaluated in terms of sound characteristics, structures, origins and meanings.

Anahtar Kelimeler

Reduplications, Gagauz, Turkic

GAGAVUZ TÜRKÇESİNDE İKİLEMELER

Öz

Türkçe, sözcük türlerinin yanı sıra terimleri, kalıplaşmış sözleri, atasözleri, deyimleri, yabancı kökenli sözcükleri ve ikilemeleri ile anlamlı veya görevli tüm anlatım birimleri ile zengin bir sözvarlığına sahiptir. Bu söz varlığı içerisinde saydığımız ikilemeler, metinde ve ifadede bir ahenk unsuru olarak anlatıma zenginlik, renk, çeşitlilik, kıvraklık, hareketlilik, güç ve şiirsellik katan söz öbekleridir.
Türk lehçelerinin her birinde ortak olan ikilemelerin yanı sıra, lehçelerin her birinin tarihî süreci bağlamında oluşan coğrafî, siyasî, dinî farklılıklardan kaynaklanan kendine özgü ikilemeleri de vardır.
Bu çalışmada, Türk lehçelerinin Oğuz grubunda yer alan Gagavuz Türkçesinde görülen ikilemeler ele alınmıştır. Kaynaklardan taranarak tespit edilen ikilemeler; ses özellikleri, yapıları, kökenleri ve anlamları bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gagavuz, ikileme, Türkçe

Kaynakça

• Abik, D. (1999). Bir ikileme yapısı: (isim1+lI / +lU) (isim2+ lI / +lU) kuruluşundaki ikilemeler. 7. Milletler Arası Türkoloji Kongresi (8-12 Kasım1999). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Ağakay, M. A. (1953). İkizlemeler üzerine. Türk Dili Araştırmaları, II/16: 189-191.
• Ağakay, M. A. (1954). Türkçede kelime koşmaları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 97-104.
• Aksan, D. (1974). Eş anlamlılık sorunu ve türk yazı dilinin saptanmasında eş anlamlılardan yararlanma. Türkoloji Dergisi. Ankara Üniversitesi. 6/1: 1-14.
• Aksan, D. (1998). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil. Ankara: TDK Yayınları.
• Alkaya, E. (2008). Orta ve doğu karadeniz ağızlarında görülen ikilemeler üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies. 3/3:37 - 76. Atalay, B. (1939). Divanü Lügat-it Türk tercümesi. Cilt 1. Ankara: TDK Yayınları.
• Buran, A.; Alkaya, E.; Yalçın, S. K. (2014). Çağdaş türk yazı dilleri 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buran, A.; Alkaya, E.; Özeren, M. (2019). Çağdaş türk yazı dilleri 4. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çağatay, S. (1978). Uygurcada hendiadyoinler. Türk Lehçeleri Üzerine Derlemeler. Ankara: 29-66.
• Çelik-Şavk, Ü. (2003). Kırım tatarcasında ikilemeler. Türkbilig. 6:37-40.
• Çoraklı, Ş. (2005). Türkçenin yaratma gücü: ikilemeler 2. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı). 27:41-44.
• Çürük, Y. (2019). İkilemelerin kapsamı. Asos Journal. 29:426-430.
• Gülensoy, T. (2015). Türkçe el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eren, H. (1949). İkiz kelimelerin tarihine dair. DTCF Dergisi, 7/2:283-286.
• Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları.
• Karaağaç, G. (1997). Alıntı kelimeler üzerine düşünceler. Türk Dili ve Edebiyat Dergisi. 2/552:449-510.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2006). Söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kardeş, R. (2015). Yakut (saha) türkçesinde ikilemeler. Siberian Studies (Sad), 3/8: 35-60.
• Kazımov, Q. Ş. (2010). Müasir azerbaycan dili - morfologiya. Bakı: Elm ve Tehsil.
• Kesin, T. N. (2018). Alankay batır destanında ikilemeler. İdil Sanat ve Dil Dergisi. 7/42:107-115.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Z. K. (1997). Kutadgu Bilig’de ikilemeler 1. Türk Dilleri Araştırmaları. 7:19-40.
• Özeren, M. (2021). Kırgız türkçesinde çatı biçimbirimlerini almış eylemlerin sözlükselleşmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 31, 2(1121-1130).
• Özeren, M. (2020). Tacikistan kırgız Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Özeren, M. (2019). Kırgız türkçesi ağızlarında ikilemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özkan, N. (2019). Gagavuz türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Özşahin, M. (2017). Tatar ve başkurt yazı dillerinde ikilemeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Tekin, T. (1998). Orhon yazıtları: kül tigin, bilge kağan, tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tömür, H. (2011). Hazirki zaman uygur tili grammatikası. Beijing: Milletler Neşriyatı.
• Tuna, O. N. (1949). Türkçede tekrarlar 1. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 3:428-447.
• Tuna, O. N. (1950). Türkçede tekrarlar 2. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 3:428-447.
• Tuna, O. N. (1983). Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi. TDAY-BELLETEN, 1983/30-31: 163-228
• Tuna, O. N. (2012). Türkçede tekrarlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 3:2-3.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baboğlu, İ. İ.; Bankova, İ. D.; Vasilioğlu, K. K.; Baboğlu, N. İ. (2005). Gagauz dili Hem Literatura Okumakları 5. Ştiinta: İ.E.P. (GDLO5)
• Baboğlu, İ. İ.; Bankova, İ. D.; Vasilioğlu, K. K.; Baboğlu, N. İ. (2006). Gagauz dili Hem Literatura Okumakları 6. Ştiinta: İ.E.P. (GDLO6)
• Baboğlu, İ. İ.; Bankova, İ. D.; Vasilioğlu, K. K.; Baboğlu, N. İ. (2007). Gagauz dili Hem Literatura Okumakları 7. Ştiinta: İ.E.P. (GDLO7)
• Gaydarci, G. A.; Koltsa, E. K.; Pokrovskaya, L. A.; Tukan, B. P. (1973). Gauzko-russko-moldavskiy slovar. Moskva. (GRMS)
• Gaydarci, G. A.; Koltsa, E. K.; Pokrovskaya, L. A.; Tukan, B. P. (1991). Gagauz türkçesinin sözlüğü. (Akt.: İsmail Kaynak, Mecit Doğru) Ankara: Semih Ofset. (GTS)
• Vasilioğlu, K. (2006). Yıldızçık 1-klas. Ştiinta: İ.E.P