RUSİYA FEDERASİYASININ AZSAYLI TÜRK XALQLARINA QARŞI DİL SİYASƏTİ

Yıl 2020, , 206 - 228, 20.12.2020

Elçin İbrahim

https://doi.org/10.30563/turklad.745680

Cited By: 1

Öz

Rusiyanın ruslardan başqa digər yerli xalqlara qarşı tətbiq etdiyi dil siyasətini iki dövrü bölmək olar; Çar Rusiyası, Sovet İttifaqı dövrü. Çar Rusiyası dövründə müharibələr nəticəsində ələ keçirilən bölgələrdəki yerli xalqlar üzərində “ruslaşdırma” siyasətini yürüdən dövlət, insanları zorla xristianlaşdırıb onlara rus adları verdikdən sonra, kimlik dəyişdirmənin tədricən özlüyündən baş verəcəyinə inanırdılar. Dolayısıyla bu dövrdə dövlətin rus dilini azsaylı xalqlara tətbiq etmək kimi bir dil siyasəti həyata keçirməsindən danışmaq doğru olmazdı. Bu səbəblə, hazırda tatarların bir hissəsi, ana dillərini danışsalar da rus ad və soyadı daşıyırlar. 

SSRİ dövründə Qafqaz, Mərkəzi Asiya və Ural bölgələrində yaşayan yerli xalqların ana dillərinə dövlət tərəfindən təzyiqin tətbiq olunduğu bir dövrdür. Qafqaz və Mərkəzi Asiyadakı xalqların istifadə etdiyi ərəb əlifbasından narahatlıq yaşayan bolşevik rejimi, bu xalqları 1920-1930-cu illərdə əvvəlcə latın, daha sonra da kiril əlifbasına qəbul etdirmək məcburiyyətində qalmışdı. 

Bu gün Rusiyada çoxlu sayda azsaylı türk xalqı yaşayır. Rusiya Federasiyasında həyata keçirilən dil siyasəti və dillə bağlı qəbul edilən qanunlar orada yaşayan azsaylı türk xaqlarının dillərini təhlükə və problemlərlə üz-üzə qoymuşdur. Araşdırmamızda xüsusilə Rusiyada XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq günümüzə qədər azsaylı türk xalqlarının dil statuslarının vəziyyəti, onların dillərinə qarşı aparılan dil siyasəti nəzərdən keçirilmiş, dövlətin aldığı qərarlar təhlil edilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Çarlıq Rusyası, Sovyetler Birliği, Dil politikası, Kiril alfabesi, azınlık Türkler, Türk dilleri

LANGUAGE POLICY OF THE RUSSIAN FEDERATION AGAINST THE NUMBER TURKISH PEOPLES

Öz

Russia’s language policy against non-Russian indigenous peoples can be divided into two periods; Tsarist Russia, the Soviet Union. During Tsarist Russia, the state pursued a policy of “Russification” of indigenous peoples in war-torn areas, believing that a gradual change of identity would occur spontaneously after forcibly Christianizing people and giving them Russian names. Therefore, it would be wrong to say that the state pursued a language policy during this period, such as the application of the Russian language to minorities. For this reason, some Tatars now speak Russian and have Russian names and surnames.

During the USSR, it was a period of state pressure on the native languages of the indigenous peoples living in the Caucasus, Central Asia and the Urals. Concerned about the Arabic alphabet used by the peoples of the Caucasus and Central Asia, the Bolshevik regime was forced to adopt the Latin and Cyrillic alphabets in the 1920s and 1930s.

Today, Russia is home to a large minority of Turks. The language policy and language laws in the Russian Federation have put the languages of the minority Turkic peoples living there in danger and in danger. Our study examines the language status of the minority Turkic peoples in Russia since the early twentieth century, the language policy pursued against their languages, and analyzes the decisions taken by the state.

Anahtar Kelimeler

Tsarist Russia, Soviet Union, Language Policy, Cyrillic Alphabet, Minority Turkic Peoples, Turkic Languages

Kaynakça

• ADİLOĞLU, A. (2016). Sovyet Egemenliğinden Önceki Karaçay-Malkar Edebiyatı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• AKBABA, D.E. (2015). Nogay Türklerinin Gelenekleri Üzerine, Yeni Türkiye Dergisi (Kafkaslar Özel Sayısı), Cilt X, S. 80, s. 392-404.
• AKINER, Sh. (1983). Islamic Peoples of the Soviet Union. London.
• ARIKAN, İ. (2011). Dil Hayatiyeti Bağlamında Çuvaş Türkçesinin Durumu, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 8, S. 3, s.74.
• ARSLANOV, L. Ş. (1997). Astrahanskih nogajcev karagaşej jazyk, Rogova, s.187-194.
• ASKER, A. (2016). Nogay Halkı: Siyasal Bölünmüşlüğün Etnik Bütünlük Üzerindeki Tahribati, Tehlikedeki Türk Dilleri IV: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar, Cilt 4, Ankara, Astana, S.3 s.397
• BASKAKOV, N.A. (1966). Karaçay-Malkar Tilni Grammatikası. Nalçik.
• CAFEROĞLU, A. (1988). Türk Kavimleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ERCILASUN, A.B. Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• GARİPOVA, F.H. (2016). Başkurdista Cumhuriyeti’nde Dil Siyasetinin Kanuni Esasları, Tehlikedeki Türk Dilleri IV, Ankara, Astana.
• HAKOV, V. (1993). Telen Belg´n İl Açar. Kazan: Megarif.
• HAYİT, B. (1987). Yakutları (Saka) Menşei Meselesi. Sovyetler Birliği’ndeki Türklüğün ve İslamın Bazı Meseleleri, İstanbul, s. 42-59.
• JOHANSON, L. (1998). The history of Turkic. London & New York: Routledge.
• KAFESOĞLU, İ. (1983). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• KARAKOÇ, B. (2013). Az Konuşurlu Bir Türk Dili: Nogayca ve Nogaylar Üzerine, TDD/JofEL, Yaz/ Summer, s.276.
• KİLLİ, G. Y. (2008). Rusya Federasyonu Azınlık Politikasının Sibirya Türk Halklarının Dillerine Etkileri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, Yıl: 5, S.9, s.354.
• KİLLİ, G.Y. (2007). Hakasya’da Ana Dilini Koruma Çalışmaları, International Journal of Central Asian Studies, Volume 11-1, s.76
• KİLLİ, G.Y. (2010). Sibirya Türk Halklarının Dillerinin Hukukî Konumu ve Dille İlgili Yasalar, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, S.4, s.41.
• KİRİŞÇİOĞLU, F. (2016). Sahalar (Yakutlar) ve Saha Türkçesi, Tehlikedeki Türk Dilleri, Cilt 3, (Editörler: Prof. Dr. Süer Eker, Prof. Dr. Ülkü Çelik Şavk), Ankara, Astana.
• KURBATOV, H. (1998). Yaña Tatar Alfavitı, Baş Keşel´r K´kre Tel´s´, Bökre Yasıy”, Medeni Comga.
• MENGES, K.H. (1978). Jakutisch und Tungusisch, Central Asiatic Journal. Vol I, Wiesbaden, p. 247.
• ÖGEL, B. (1984). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZDENLANI, B. (2007). Biz kallay, birbiz, kayda caşaybız?, Karaçay gazatesi, S.77, (10048), Çerkessk.
• ÖZEREN, M. (2018). Dil Kimlik İlişkisi Çerçevesinde Rusya Federasyonu’ndaki Türk Halklarının ve Türk Lehçelerinin Durumu, The Journal of Academic Social Science Studies, Number 73, Winter 2018, p. 163-182.
• ÖZEREN, M. (2019). Türk Dünyasında Ortak İmla (Yazım) Sorunu, Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 3. cilt, 1. sayı, s. 104-121.
• PAPPAS, L.B. (1994). Chuvash (Der. James S. Olson). An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. London: Westport.
• RADLOFF, W. (1908). Die Jakutische Sprache, St. Petersburg.
• ROSS, C. (2002). Federalism and Democratisation in Russia. Manchester: Manchester University Press.
• Rusya’nın Dil Politikası. (2020, 18 Nisan). https://insamer.com/tr/rusyanin-dil-politikasi_1863.html.
• ŞAHİN, E. (2003). Kazan Tatar Türklerinin Latin Alfabesi Mücadelesi, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S. 199, İstanbul, s.42-45.
• ŞİMŞİR, B. (1992). Türk Yazı Devrimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tatarstan Respublikası Zakonı Lâtin Grafikası Nigezend´ Tatar Alfavitın Torgızu Turında”, Vatanım Tatarstan, 29 Oktyabr 1999.
• TEKİN, T. (1988). Orhun Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ZEYNALOV, F. (1981). Türkologiyanın əsasları, Bakı: Maarif Nəşriyyatı.
• АДЕРЕЕВ, И.А. (1973). Орфография Чувашского языка. Орфаграфии Тюркских Литературных Языков СССР, Москва: Издательство Наука, c. 270-284.
• БАРАШКОВ, П.П. (1958). Звуковой состав якутского языка. Якутск.
• БАСКАКОВ, Н.А. (1969). Введение в изучение тюрских языков, Москва.
• ВОРГОЯКОВА, Т.Г. (2003). Социалингвистическая ситуация и языковое законодательство в Республике Хакасия. Москва: Издательство Российского университета дружбы народов.
• ГАРИПОАВА, Ф.Х. (2006). Опыт языкового строительства в Республике Башкортостан. Уфа : Гилем.
• ГАРИПОВ, Т.М. (1972). Старотюркские письменные памятники Башкири. Советская тюркология, 1972, №4, c. 39.
• Декларация о языках народов России, Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика Закон, О языках народов Российской Федерации, (с изменениями на 12 марта 2014 года). http://docs.cntd.ru/document/9003298.
• Зəкиев, M.З. (1977). Татар халкы теленен барлыкка килуе. Казан, 1977.
• Закон Республики Саха (Якутия) от 31 марта 2005 года 227-З N 461-III, О правовом статусе коренных малочисленных народов Севера (новая редакция), (с изменениями на 21 ноября 2019 года), (2020, 22 Nisan) http://docs.cntd.ru/document/802058430.
• Конституция Республики Тыва (с изменениями на: 12.04.2019), Закон Республики Тыва, от 06 мая 2001 года. (2020, 22 Nisan) http://docs.cntd.ru/document/906705011.
• Конституция Республики Тыва (Текущая Редакция по Состоянию на 10 июня 1996 года), Принята 21 октября 1993 года. (2020, 22 Nisan). http://www.businesspravo.ru/Docum/DocumShow_DocumID_65634.html.
• Конституция Республики Хакасия, Конституция Республики Хакасия от 25 мая 1995 года, (с изменениями на 11 ноября 2019 года). (2020, 19 Nisan). http://docs.cntd.ru/document/804957110.
• Конституция Российской Федерации, (Принята всенародным голосованием 12 декабря 1993 г.). (2020, 1 Mayıs). http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102027595.
• Конституция Чувашской Республики, Принята Государственным Советом Чувашской Республики,30 ноября 2000 года. (2020, 21 Nisan). http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=150010496.
• НЕМЕТ, Ю. (1976). К вопросу об аварах, Turcologica, ”, Ленинград, c.14.
• О Языках в Республике Саха (Якутия) (с изменениями на: 30.05.2017) Закон Республики Саха (Якутия) от 16 октября 1992 года N 1170-XII. (2020, 22 Nisan). http://docs.cntd.ru/document/804911252.
• О языках в Республике Тыва (с изменениями на 12 апреля 2019 года), Закон Республики Тыва от 31 декабря 2003 года N 462 ВХ-I. (2020, 22 Nisan). http://docs.cntd.ru/document/802019672.
• Федеральный Закон от 11 декабря 2002 года, N 165-ФЗ “О внесении дополнения в статью 3 Закона Российской Федерации”, О языках народов Российской Федерации. (2020, 1 Mayıs). http://docs.cntd.ru/document/901835042.
• ФЕДОТОВ, М. Р. (1996). Етимологический Словарь Чувашского Языка. Чебоксары. ХАБИЧЕВ, М.А. (1971). Об этнонимах alan, byzynnly, malkarly, karacajly, tegejli, Советская Тюркология, №2, с.128-129.