KÖKTÜRK KAĞANLIK YAZITLARINDA YÖNETİM: FİİLLE KURULMUŞ SÖZCÜKLER

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 414 - 422, 20.06.2018

Özge Eker

https://doi.org/10.30563/turklad.419979

Öz

Bu
çalışmada Köktürk Kağanlık yazıtlarında fiille kurulan söz varlıklarından
hareketle bir anlam çerçevesi/kavram alanı oluşturulmaya çalışılacaktır.
Hareket, oluş ve tavır bildiren filler bir dili oluşturan en önemli unsurdur.
Fillerin çokluğu ve çeşitliliği bir dilin zenginliğinin göstergesidir.
Toplumların yaşam tarzları onların temel söz varlıklarına da yansır. Köktürkler
de göçebe bir yaşam şekline sahiptir. Köktürklerin göçebe hayat şekilleri VIII.
yüzyıldaki üç büyük yazıta da yansımıştır. Köktürk yazıtlarına bakıldığında
fiillerin oldukça fazla olduğu görülür. Fiiller arasında anlam ekseninin kolay
sağlanabilmesinin nedenini ise; Köktürklerin konar-göçer yaşam tarzlarına
bağlayabiliriz. Aynı anlama gelen ya da aynı anlam eksenine sahip fakat biri
diğerinden daha özel anlamlar içeren eylemler vardır. Bu çalışmada öncelikle
idare etme, organize etme, bir araya getirme anlamına gelen fiillere yer
verilmiştir. Bu fiillerin öncelikle temel anlamlarını belirlemeye çalıştık.
Aynı eylemlerin geçtiği bağlamları üç Köktürk Kağanlık yazıtlarından alarak
örneklendirmeler yapmaya çalıştık. Daha sonra bu fiillerin oluşturduğu anlam
çerçevesini bir şema üzerinde vermeye çalıştık. Bu çalışmada Köktürk Kağanlık
yazıtlarındaki eylemlerden yola çıkarak idare/yönetim anlam çerçevesini alt
anlam ve üst anlam konularından da yararlanarak çizmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Köktürk Kağanlık Yazıtları, Yönetim, Kavram Alanı, Anlam Alanı

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Arat, R, R. (1979). Kutadgu Bilig-Index III. 4. Baskı, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.Aydın, E. (2017). Orhon Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary Pre- Thirteenth- Century Turkısh. London: Oxford at the Calenderon Express.Çetin, E. (2009). Orhon Yazıtlarında İtaat Kavramı. Turkısh Studies, C.4/8, s.826-837.Divitçioğlu, S. (2005). Orta- Asya Türk İmparatorluğu. Ankara: İmge Kitabevi.Eker, S. (2013). Çağdaş Türk Dili. Ankara, Grafiker Yayınları.Erdem, M. (2003). Türkmen Türkçesinde Metaforlar. Ankara: Köksav.İmer, K. Kocaman, A., Özsoy, S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.İnan, K. (1998). Devlet İdaresi. İstanbul: Timaş Yayınları.Kemal, M. (2003). Buddhist Türk Çevresi Eserlerinde Metafor. Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Kıttay, E. F. (1987). Metaphor It’s Cognitive Force and Linguistic Structure. Clarendon Press. London: Oxford Press.Kök, A., Eker, Ö. (2017). Kutadgu Bilig’in Tanıklığında Kültür Lingüistiği Bağlamında Kut Metaforları. II. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat, ve Bilim Tarihi Sempozyumu, 03- 07 Mayıs, Muğla, ss. 340-356.Ögel, B. (2016). Türklerde Devlet Anlayışı. İstanbul: Ötüken Yayınları.Turan, O. (2017). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: TDK Yayınları.Yıldırım, D. (1991). Köktürklerde Kağanlık Süreci, Kaldırma, Kötürme, Oturma. XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, 5-9 Eylül, s.519-530.