TÜRK DİLİ SÖZLÜKLERİNDE MADDE BAŞI OLARAK BOL-/OL- ve ER-/İ- FİİLLERİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 156 - 162, 20.06.2018

Hatice Şahin

https://doi.org/10.30563/turklad.424489

Öz

Bol-/ol-
ve er-/i- fiiliyle ilgili farklı bakış açılarıyla hazırlanmış çok sayıda
çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda söz konusu fiiller; asıl fiil, yardımcı fiil
olarak, birleşik çekimde, karmaşık fiil yapılarında, tarihi ve yaşayan Türk
lehçelerinde, ağızlarda ele alınmaya çalışılmış, farklı sonuçlar ortaya
konmuştur. Konuyla ilgili çalışmaların devam etmesi gerektiği hâlâ
cevaplanamayan soruların varlığı nedeniyle ortadadır. Bu fiiller, doğal olarak
özellikle metin yayınlarının sözlük ve dizinlerinde, ayrıca iki dilli,
karşılaştırmalı vs. dönem sözlüklerinde de madde başı olarak yer almıştır.
Dizin ve sözlükler incelendiğinde madde başı olarak fiillerin açıklanması,
anlamlandırılması ve örneklendirilmesi konusunda bazı ayrılıklar görülmektedir.
Mesela, aynı dönem için hazırlanan sözlüklerin kimilerinde fiillerin temel
anlamlarının dışında kazandığı anlamlar, ayrıntıya girilmeden verilmiş
kimilerinde ise daha ayrıntılı bir biçimde verilmeye çalışılmıştır. Uygur,
Karahanlı Türkçelerine ait sözlüklerin dışında Eski Anadolu Türkçesi ve Türkiye
Türkçesi sözlüklerinde de fiillerin anlamı ve kullanımıyla ilgili verilen
bilgiler, birbiriyle ters düşmese de aynı değildir. Bu makalede ol- ve er-
fiillerinin geçmişten günümüze ulaşılabilen sözlüklerde madde başı olarak ele
alınma, açıklanma ve örneklendirmeleri ele alınarak fiillerin dönemlere göre
taşıdığı anlam ve işlevler ile bunların sözlüklere yansıması ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yardımcı fiil, cevheri fiil, birleşik çekim, birleşik fiil, Sözlük

Kaynakça

• KaynaklarARAT, R, R. (1979) Kutadgu Bilig III-İndeks, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ARAT, R,R. (2006), Atabetü’l-Hakayık, Ankara :Türk Dil Kurumu Yayınları.ATALAY, B. (1986) Divan u Lügati’t-Türk Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.BAYAT, F. (2008) Orta Türkçe Sözlük, İstanbul: Yalın Yayıncılık.CAFEROĞU, A. (1968) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.CLAUSON, S. G., (1972) An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford. DİLÇİN, C. (1983) Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ERASLAN, K. (2012) Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ERGİN, M. (1986) Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.GABAIN, A. W., (1988) Eski Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.GÜLENSOY, T., ( 2007) Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.HAMILTON, J. R., (1998) İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.KAÇALİN, Mustafa S. (2011) Niyazi, Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.KANAR, M. (2011) Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.MERT,, O. (2009) Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes-Tariat-Şine Us, Ankara: Belen Yayıncılık.NADALYAYEV, V. M. [vd.] (1969) Drevnetyurkskiy Slovar', Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.Nişanyan Sözlük Ol-TEKİN, T. (1988) Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.TEKİN, T.(1988) Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.ÜNLÜ S. (2012b) Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi, Konya.ÜNLÜ, S. (2012a) Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.ÜNLÜ, S. (2013) Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.