O‘zbek va turk tillarida fe’l so‘z turkumining asosiy kategoriyalaridan
bir mayl kategoriyasi hisoblanadi. Maqolada bu tillardagi so‘zlovchining obyektiv
borliqqa bo‘lgan modal munosabatini ifoda etuvchi fe’l shakllari – mayllar o‘zaro
qiyoslab tadqiq etish maqsad qilingan. Zero, mazkur masala maxsus tadqiqot obyekti
bo‘lmagan. Har ikki til uchun umumiy bo‘lgan fe’l mayllaridan tashqari, o‘zbek va turk tillarida o‘ziga xos spesifik bo‘lgan, qiyoslanayotgan
ikkinchi tilda mavjud bo‘lmagan mayl ko‘rsatkichlari bor. O‘zbek va turk tilshunosligida
fe’l mayllarini tasniflash va o‘rganishda farqli yondashuvlar mavjud. Shu bilan
birga turk tilshunosligida ham, o‘zbek tilshunosligida ham turli ilmiy manbalarda fe’l mayllarining
turlicha tasniflangani kuzatiladi. Maqolada o‘zbek va turk tilshunosligida fe’l
mayllarining tasniflaridagi mushtarakliklar va farqlar tahlilga tortiladi. O‘zbek va turk tilshunosligida xabar maylining boshqa
fe’l mayllariga qarama-qarshi qo‘yilgani qayd etiladi. Natijada
qiyoslanayotgan tillardagi mayl va zamon kategoriyalarining o‘zaro munosabati, ularning
turlari, tuzilish tiplari, soni xususidagi fikr-mulohazalarida bir xillik yo‘qligi,
hattoki, ayni bir fe’l shakli
uchun butunlay farqli qarash bayon qilgani e’tirof etiladi. Misollar tahlili natijasida fe’l mayllaridagi obyektivlik
va subyektivlik darajalarini mayllar va zamon shakllarini farqlash mezoni sifatida
qo‘llash tasviya etiladi.
In the Uzbek and Turkish languages, moods of the verb is one of the main
categories. The purpose of the article is a comparative study of the mood of
verbs - verb forms, which is expressing the modal attitude of the speakers of
these languages to objective reality. After all, this issue was not the
subject of a separate study. The verb moods in the compared languages have
common and similar grammatical affixes, however, there are also verb moods that
do not exist in a comparable second language. There are different approaches to
the classification and study of verb moods in Uzbek and Turkish linguistics. At
the same time, various scientific sources describe various classifications of
moods of verbs in Turkish linguistics and Uzbek linguistics. The article
analyzes the differences and similarities between the moods of verbs and their interpretations
in Uzbek and Turkish linguistics. The article notes that in Uzbek and Turkish linguistics,
the indicative mood contradicts other moods of verbs. As a result, it is recognized
that in the languages being compared there is no single approach to the relationship
between the category of tenses and the mood of verbs, their classification and
types, they even express completely different opinions about the same form of
the verb. As a result of the analysis of examples, it is proposed to use the
degrees of objectivity and subjectivity as criteria for differentiating the
moods of verbs and tenses.
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Bölüm | Araştırma Makalesi |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 20 Aralık 2019 |
Gönderilme Tarihi | 8 Kasım 2019 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 3 Sayı: 2 |
TÜRKLAD'ın içeriği Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. E-ISSN: 2587-1293
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü – Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Rektörlük Yerleşkesi ELAZIĞ-TÜRKİYE / Telefon: +90 424 237 00 00 – 3525 / 3637; Belgeç: +90 424 233 00 62; elmek: uluturklad@gmail.com