HZ. İSA’NIN İKİ HİKÂYESİNİ ANLATAN, ÇAĞATAY TÜRKÇESİ İLE YAZILMIŞ BİR MESNEVİ: HİKÂYET-İ MİHTER-İ İSA

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 315 - 344, 20.12.2020

Turgut Koçoğlu

https://doi.org/10.30563/turklad.798714

Öz

İsa peygamberin bazı vasıflarına ve Tanrı’nın elçisi olmasına dair, Hristiyanlık ve İslamiyet inançlarının ortak kabulleri olmakla birlikte bu iki dinin onunla ilgili birbirine tamamen zıt inanç ve kabulleri de vardır. Hristiyanlık ve İslamiyet’in kutsal metinlerindeki Hz. İsa ile ilgili bilgileri, bu dinleri kabul eden toplumların edebî ürünlerinde de görmek mümkündür. Müslüman milletlerin edebi eserlerinde Hz. İsa’nın doğumu, beşikte konuşması, hastaları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi, göğe çıkışı, göğe çıkarken üzerinde bulunan iğne, mehdi oluşu, hikmet sahibi olması gibi pek çok özelliği zikredilmiştir. Anadolu, Harezm ve Çağatay sahasındaki edebi ve dini metinlerde de Hz. İsa’dan bahsedilmiştir.
Fransa Milli Kütüphanesi’nde bulunan “Hikâyet-i Mihter-i İsa” adlı, müellifi bilinmeyen ve Çağatay Türkçesi ile yazılmış 205 beyitlik mesnevi, Hz. İsa’nın iki hikâyesini anlatır. Eserdeki bu hikâyelere şimdilik başka bir kaynakta rastlanmamıştır. Hikâyelerin birincisinde Hz. İsa’nın ölüyü diriltmesi ve diriyi toprak etmesi, ikincisinde ise Tanrı’ya dua ederek muhtaçlara yardım etmesi mucizeleri yer almaktadır. Ayrıca bu iki hikâyede dikkat çeken bir nokta da olayların karışması ve kargaşa çıkmasına, kadınların fitne ve vefasızlığının sebep gösterilmesidir. Hikâyelerde Hz. İsa, İslam inancının anlattığı özelliklerdedir.
Bu çalışmada söz konusu mesnevi günümüz harflerine aktarılarak Türkiye Türkçesine çevrilmiş, muhtevası üzerine kısa bir değerlendirme yapılıp mevcut nüshası tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Hz. İsa, Hikâyet-i Mihter-i İsa

A MASNAVI WRITTEN IN CAGATAY TURKISH, INCLUDING TWO STORIES OF JESUS: HIKAYET-I MIHTER-I ISA

Öz

There are common acceptance of Christian and Islamic beliefs regarding some attributes of Prophet Jesus and his being the messenger of God. These two beliefs also have completely opposite beliefs and admissions regarding Jesus. It is possible to see the information about Jesus in the holy texts of Christianity and Islam in the literary works of the societies that accept these beliefs. In the literary works of Muslim societies, many features such as the birth of Jesus, his speech in the cradle, healing the sick, resurrecting the dead, ascending to heaven, the needle on his ascent to the sky, being a Mahdi, and having wisdom are mentioned. Jesus is mentioned in literary and religious texts both in Anatolia and in the areas of Harezm and Çağatay.

The 205-couplet masnavi named "Hikâyet-i Mihter-i Isa" in the National Library of France, whose author is unknown and written in Chagatay Turkish, tells the two stories of Isa. These stories in the work have not been found in any other source for now. In the first of the stories, there is the miracle that Jesus gave life to the dead. In the second, he prayed to God and contacted God and helped the needy. In addition, a striking point in these two stories is that the confusion of events and the reason for the chaos is caused by the mischief and disloyalty of women. In the stories, Jesus has the characteristics of the Islamic belief.

In this study, the mesnevi in question has been transcribed, translated into Turkey Turkish, a brief assessment has been made on its content and the current manuscript was introduced.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, Jesus, Hikayet-i Mihter-i Isa

Kaynakça

• ARGUNŞAH, M. (2013), Çağatay Türkçesi, İstanbul: KesitYayınları.
• ALPTEKİN, A.B. (2007). Türk Halk Hikâyelerinde Ağaç Motifi Üzerine, Millî Folklor, Y. 19, S. 76, s. 33-39.
• BİRİNCİ, A. (2012). Kırk Vezir Hikâyeleri İnceleme-Metin-Sözlük, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• COŞKUN, V. (2000), Özbek Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• ÇAKIN, K. (2016). Geleneksel İslam Kültüründe Kadının Fitne Olarak Algılanması, Dini Araştırmalar Kadın Özel Sayısı, C. 19, S. 29, s. 107-130.
• DENİZ, M. (2018) Kadınlar Üzerine Bir Hikâye Kitabı: Mekr-i Zenân (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• DURMUŞ, Z. (2016). Kadınlarla İlgili Muttefakun Aleyh Hadislerin Kur’an’a Aykırılığı İddiasının Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ESTERABADİ, Mirza Mehdi Han. (1173-1188), Senglaḫ, Tehran: Tehran Üniversitesi Milli ve Merkezi Kütüphanesi.
• GÖLBAŞI, S. (2006). Kur’ân-ı Kerîm’de Anılan Bazı Peygamberlerin Yalnızlık Deneyimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. KİRAZ, S. (2014). Türk İslam Edebiyatında Bir Peygamber Portresi: Hz. İsa. Ekev Akademi Dergisi, Y. 18, S. 60, s. 261-280.
• KUMARTAŞLIOĞLU, S. (2017). Şekil Değiştirme Motifli Efsanelerde Lanet, Ekev Akademi Dergisi, Y. 21, S. 69, s. 89-14.
• OKUMUŞ, Ö.-KALKIŞIM, M. (2008). Klâsik Türk Şiirinde Hazret-i İsa Kavramı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, S. 1/5, s. 534-546.
• ÖZARSLAN, M.- Salkynbaev, M.- Dossymbekova, R. (2014). Şark Dünya Görüşüne Göre Kutsal Sayıların Oluşumu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 54-2, s. 155-166.
• POLATER, K. (2007). Kur’ân ve Kitâb-ı Mukaddes’e Göre Yûnus Kıssası. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII, S. 2, s. 133-161.
• TOPRAK, F. (2015). Harezm ve Çağatay Türkçesi Metinlerinde Hazret-i İsa. 7. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, C. I, s. 337-351.
• ÜNLÜ, O. - DENİZ, M. (2017). Klâsik Türk Edebiyatında Hilekâr Kadın Tipi: Delle-i Muhtâle, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y. 5, S. 41, s. 31-42.
• ÜNLÜ, S. (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• YARQİN, H. (1387), Özbekçe-Farsça Sözlük, Tehran: Sühen Matbaası.