Dative Case in Sakha (Yakut) Turkic

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 109 - 120, 20.06.2022

Mehtap Solak Sağlam

https://doi.org/10.30563/turklad.1082812

Öz

When the Sakha Turkic is evaluated in terms of dative, some features stand out. There is no separate suffix for the location case in Sakha Turkic, but the dative case suffix is used for the location case. The suffix {+DA} in common Turkic is used as part (partitive) case. The use of case suffixes interchangeably appears from time to time in historical and contemporary Turkic dialects. Sakha Turkic presents a different feature by using the same suffix systematically for both dative and locative. In Sakha Turkic, the suffix {+KA} is generally used for the case of dative and locative. It is seen that this suffix differs in pronoun conjugation. Apart from that, {+GAr~+Ar} suffix appears in words that have a possessive suffix for this case. Both suffixes appear as stereotypes within some words used such as adverbs and adverbs. The use of the dative suffix together with some prepositions in Sakha Turkic is also noteworthy. The state of dative appears in three basic functions in Sakha Turkic: time, place and direction.

Anahtar Kelimeler

dative case, case category, semantik, morfologia, Sakha (Yakut) Turkic

SAHA (YAKUT) TÜRKÇESİNDE YÖNELME HÂLİ

Öz

Saha Türkçesi yönelme hâli açısından değerlendirildiğinde bazı özellikler göze çarpmaktadır. Saha Türkçesinde bulunma hâli için ayrı bir ek bulunmamakta, bulunma hâli için yönelme hâli eki kullanılmaktadır. Genel Türkçedeki bulunma hâli eki olan {+DA}, parça (partitif) hâli olarak kullanılmaktadır. Hâl eklerinin birbiri yerine kullanımı tarihi ve günümüz Türk lehçelerinde zaman zaman karşımıza çıkmaktadır. Saha Türkçesi aynı eki hem yönelme hem de bulunma hâli için sistemli olarak kullanması ile farklı bir özellik ortaya koymaktadır. Saha Türkçesinde yönelme ve bulunma hâli için genel olarak {+KA} eki kullanılmaktadır. Bu ekin zamir çekiminde farklılaştığı görülmektedir. Bunun dışında bu hâl için iyelik eki almış kelimelerde {+GAr~+Ar} eki karşımıza çıkmaktadır. Her iki ek de zarf ve zarf gibi kullanılan bazı kelimelerin bünyesinde kalıplaşmış olarak bulunabilmektedir. Saha Türkçesinde yönelme hâli ekinin bazı edatlar ile birlikte kullanımı da dikkat çekmektedir. Yönelme hâli Saha Türkçesinde zaman, yer ve yön olmak üzere üç temel işlevde karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Saha (Yakut) Türkçesi, yönelme hâli, hâl kategorisi, anlam, morfoloji.

Kaynakça

• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2016). Sarı Uygurcada Ad Durum Ekleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 44. S. 25-31.
• Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Danilov, İ. (1988). Sırdıık Taas. Yakutskay: Kinige İzd-vota.
• Danilov, S. (1995). Sanaam Tuymuulara. Cokuuskay: Biçik Natsiyonalnay Kinige Kıhata.
• Eckmann, J. (1979). Harezm Türkçesi. Tarihi Türk Şiveleri. Ankara. s. 183-223.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergis, G. U. (1967). Yakutskie Skazki - II. Yakutsk.
• Ersoy, F. (2008). Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara.
• Ersoy, F. (2021). Moğol Dili Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Filippov A. G. G, Vinokurov, İ. P. (1996). Saxa Tıla – Tıl Baaya, Sana Dorğoono, Tıl Tuula. Cokuuskay: “Biçik” Natsionalnay Kinige Kıhata.
• Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ilgın, A. (2015). Tarihi Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi –Biçim Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İvanova, M. http://www.kyym.ru/index.php/aiumnu/julga/10436-2013-10-30-07-37-47 (E.T.04.04.2016)
• Karahan, L. (2009). Türkçede Şahıs ve İşaret Zamirlerinin Yönelme Hâlindeki Genişlemeler. Ahmet Yesevi Üniversitesi III. Uluslarası Türkoloji Kongresi, 18-20 Mayıs. Türkistan, s. 124-130.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2010). Çağdaş Moğolcanın Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: TKAE Yayınları.
• Kirişçioğlu, M. F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Kruger, J. R. (1962). Yakut Manual. Bloomıngton: Indiana University Publications.
• Li, Y. S. (2011). A Study of Dolgan. Seul: Seul National Press.
• Pakendorf, B. (2007). Contact İn The Prehistory Of The Sakha (Yakuts): Linguistic And Genetic Perspectives. Utrecht: LOT.
• Pekarskiy, E. K. (1945). Yakut Dili Sözlüğü I (A-M). İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
• Poppe, N. (1992). Moğol Yazı Dilinin Grameri. (Çev. G. Karaağaç) İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Saha Tılın Bıharılaax Ulaxan Tılcıta III Tuom (2006). Novosibirsk: Nauka.
• Serebrennikov, B.A.; Gadjiyeva, N.Z. (2011). (Çev. Tevfik Hacıyev, Mustafa Öner). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Serebrennikov, B. A. (1979). O Trudnıx Problemax Isteriçeskoy Grammatiki Turkskix Yazıkov”. Sovyetskaya Turkologiya 3. Baku: Akademiya Nauk.
• Sleptsov, P. A. (1972). Yakutsko-Ruskiy Slovar. Moskva: İzdatelstvo “Sovetskaya Entsiklopediya”.
• Şahin, E. (2003). Tarihi ve Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Hâl Ekleri ve İşlevleri. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştımaları Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Tekin, T. (2004). On The Old Turkıc Dative-Locative Suffix {+A}. Makaleler II, Tarihi Türk Yazı Dilleri. (Yayına hazırlayanlar: Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Ankara: Öncü Kitap, 512-519.
• Ubryatova, E. İ. (1960). Yakutskiy Yazık v Yego Otnoşenii k Drugim Tyurskim Yazıkam, a Takje k Yazıkam Mongolskiym i Tunguso-Maçjurskim. M.: İzd-vo Vost. Lit. s. 6-13.
• Ubryatova, E. İ; Korkina, E.İ.; Haritanov, L. N.; Petrov, N. E. (1982). Grammatika Sovremennogo Yakutskogo Literaturnogo Yazıka. Moskva: İzdatelstvo Nauka.
• Vinokurova, N. (2005). Lexical Categories and Argument Structure, A study with reference to Sakha. Utrecht: LOT.
• Yıldız, H. (2007). Orhon Türkçesi ile Yakutçanın Sözvarlığı ve Sözyapımı Bakımından Karşılaştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.