KIRGIZ TÜRKÇESİNDE ERKEĞE GÖNDERİM YAPAN VE ERKEK İLE İLGİLİ SÖZCÜKLERİN GÖNDERİM YAPTIĞI DEYİMLER

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 239 - 254, 20.06.2022

Songül Şen

https://doi.org/10.30563/turklad.1109380

Öz

Cinsiyet, kişinin doğumla edindiği kadın veya erkek olma durumuyken; toplumsal cinsiyet, kadın veya erkek olma kimliğidir. Biyolojik cinsiyet etrafında gelişen kalıplar vasıtasıyla birbirinden ayrılan davranış ve roller, kişinin ‘toplumsal cinsiyet kimliğini’ oluşturmaktadır. Gerek akademik gerek popüler açıdan ele alınsın toplumsal cinsiyet denildiğinde akla ilk kökleşmiş kadın çalışmaları gelmektedir ancak son yıllarda giderek ilgi gören erkeklik çalışmaları da göz ardı edilmemelidir. Akademik alanda erkeklik çalışmalarına katkı sağlayacağını düşündüğümüz bu araştırmada ana materyal olarak deyim seçilmiştir. Kültürel zenginliği gösteren deyimler, en az iki söz varlığından oluşan, genellikle gerçek anlamının dışında mecazi anlam ile pekiştirilen kalıplaşmış sözlerdir. Toplumların yaşayış tarzlarını ve birçok alandaki değer yargılarını uzun yıllar öncesinden bugüne taşıyabilen deyimler kültürel miras değerindedirler. ‘Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdüğü’ eserinden tespit edilen deyimlerin incelendiği bu çalışmada, geçmişten günümüze toplumun Kırgız Türk erkeğine bakış açısı, erkekliğin deyimlere yansıyışı, deyimlerdeki erkek profili gözler önüne serilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Deyim, Toplumsal Cinsiyet, Erkeklik, Erkek İmgesi

Idioms in Kyrgyz Turkic that Refer to Men and Idioms that Male-Related Words Refer to

Öz

While sex is the state of being a woman or a man acquired by birth; gender is the identity of being male or female. Behaviors and roles that are separated from each other by the stereotypes that develop around biological gender constitute a person's 'gender identity'. When it comes to gender, whether it is considered from an academic or a popular point of view, the first thing that comes to mind is ingrained women's studies. However, masculinity studies, which have attracted increasing attention in recent years, should not be ignored. In this research, which we think will contribute to the studies of masculinity in the academic field, the idiom has been chosen as the main material. Idioms showing cultural richness are stereotypes that consist of at least two vocabulary and are often reinforced with a figurative meaning other than their literal meaning. Idioms that can carry the lifestyles of societies and the value judgments in many fields from many years ago to the present are of cultural heritage value. In this study, in which the idioms determined from the work of "Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdüğü" are examined, the perspective of the society on the Kyrgyz Turkic men from the past to the present, the reflection of masculinity in the idioms, and the male profile in the idioms are tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Idiom, Gender, Masculinity, Male Image, Kyrgyz Turkic

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Arıkoğlu, E. vd. (2018). Kırgızca-Türkçe Sözlük I. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Biray, N. (2005). Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Kerimoğlu, C., Doğan, G. (2015). Türkçede Cinsiyet Görünümleri ve Çağrışımsal Cinsiyet. Türklük Bilimi Araştırmaları, XXXVIII /Güz, s.143-178.
• Mamıtov, C. (1999). Azırkı Kırgız Tili- Fonetika Cana Leksikologiya (Akt. Nergis Biray, Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine). Bişkek.
• Nurmatov, M. (2008). Kırgız Türkçesindeki Deyimler (Aktarma-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Osmanova, C. vd. (2001). Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdüğü. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Osmonova, C. (1972). Kırgız Tilindeki İdiomalar (Akt. Aigul Tursunova, Kırgızca ve Türkçede “Göz” İle İlgili Deyimler ve Çağrışım Alanlarının Karşılaştırılması). Frunze.
• Parlatır, İ. vd. (1988). Türkçe Sözlük I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Saparbaev, A. (1997). Kırgız Tilinin Leksikologiyası Cana Frazeologiyası )Akt. Nergis Biray, Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine). Bişkek.
• Silveira, J. (1980). Generic Masculine Words and Thinking (Akt. Caner Kerimoğlu vd., Türkçede Cinsiyet Görünümleri ve Çağrışımsal Cinsiyet). The Voices and Words of Women and Men. Pergamon: Oxford.
• Sinan, A. T. (2008). Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 2, s. 91- 98.
• Tursunova, A. (2007) Kırgızca ve Türkçede “Göz” İle İlgili Deyimler ve Çağrışım Alanlarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.