About Some Details in Old Uyghur Turkish in The Kumul Dialect

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 77 - 90, 20.06.2023

Maıhefubaı Aızızı , Feryal Korkmaz

https://doi.org/10.30563/turklad.1186837

Öz

Examining the words seen in various historical periods of the Turkic language and in contemporary Turkic languages in terms of phonetics, morphology and semantics has great importance in revealing and preserving the integrity of Turkic, which has reached the present day despite historical or geographical changes.
Words that appear in different old Uyghur texts can be seen in the Turkic languages. The words that appear in these old Uyghur texts are now widely used in modern Turkic languages; while some of them have changed their sounds and meanings, the others remain unchanged. That reveal the continuity of Turkic. The vocabulary of today's Turkic languages and the words in various historical periods of Turkic have been evaluated by various researchers and have been the subject of their comparative studies. In this study, the origin of the words in contemporary Turkic languages was tried to be determined, and it was aimed to have an idea about how much words which are in the modern Turkic Languages originate from the old Uyghur. Comparing the sources of Old Uyghur and modern Uyghur Turkic makes obligation of diachronic and simultaneous studies, first of all. In this case, the main purpose of our study is to determine the sound commonality and differences of the words in the old Uyghur Turkic and the Kumul dialect of modern Uyghur Turkic.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Modern Uyghur, Kumul dialect

KUMUL AĞZINDAKİ BAZI ESKİ UYGURCA UNSURLAR HAKKINDA

Öz

Türk dilinin çeşitli tarihî dönemlerinde ve çağdaş Türk dillerinde görülen sözcüklerin ses, yapı ve anlam bakımından incelenmesi, Türkçenin tarihî veya coğrafi değişimlerine rağmen bugüne kadar ulaşan bütünlüğünü ortaya çıkarmada ve korumada büyük önem taşımaktadır.
Eski Uygurcada farklı metinlerde kullanılan sözcükleri çağdaş Türk lehçelerinde görmek mümkündür. Eski Uygur metinlerinde görülen, şimdi de çağdaş Türk lehçelerinde yaygın kullanılan ya da ses ve anlam bakımından değişime uğrayan veya değişime uğramadan aynen devam eden sözcükler, Türkçenin devamlılığını ortaya çıkarmaktadır. Şimdiye kadar Türkçenin çeşitli tarihî dönemlerinde yer alan sözcükler ile günümüz Türk lehçelerinin söz varlığı, çeşitli araştırmacılar tarafından değerlendirilmiş ve karşılaştırmalı çalışmalara konu olmuştur. Bu çalışmalarda Eski Uygurca söz varlığının Yeni Uygur yazı dili ve ağızlarına ne kadar kaynaklık ettiği hakkında fikir sahibi olunması amaçlanmıştır. Eski Uygurcanın kaynakları ile bugünkü Yeni Uygur Türkçesinin karşılaştırılması her şeyden önce art zamanlı ve eş zamanlı incelemeleri de mecburi kılmaktadır. Bu durumda çalışmamızın temel amacı da Yeni Uygur Türkçesinin Kumul Ağzında bulunan Eski Uygur Türkçesindeki sözcüklerin ses ortaklıklarını ve farklılıklarını tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Yeni Uygurca, Kumul Ağzı

Kaynakça

• Abdulla, A. (1985). Hazirḳi Zaman Uyġur Tiliniŋ Ḳumul Şivisi Toġrisida. Urumçi: Urumçi Halḳ Neşriyati.
• Atalay, B. (1985). Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap (Karşılaştırmalı Metin Yayını), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baskakov, N. A. (1986). Türki Tillar. (Uygurca Çeviri). Beijing: Milletler Yayınları.
• Bang, W.; Gabain. A. von (1930). Türkiche Turfan Texte IV Berlin, SPAW. Phil.-hist. Kl.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.
• Çetin, E. (2012). Altun Yaruk Yedinci Kitap, Adana: Karahan Kitabevi.
• Demirci, Ü. Ö. (2014). Eski Uygurca Dört Çatik, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Elmalı, M. (2019). Eski Uygurca Altı Dişli Fil Hikâyesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Emet, E. (2015). Doğu Türkistan Uygur Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B.; Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gappar. A. (1980). Hazirki Zaman Uyġur Tili ve Dialéktliri ve Milli Edebi Tlimizniŋ Asasi Dialékti Hem Normal Teleppuzi. Minzu Yuwen. S.2.
• Ġopuri, Ġ. (1986). Uyġur Şiviliri Sözligi, Beijing: Milletler Neşriyati.
• Hamilton, J. (2011). Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması: İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Çev. Vedat Köken, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Komisyon (1983). Divanü Lügat-it-Türk Uygurca Nüshası I-II-III. Urumçi: Xinjiang Halk Yayınevi.
• Komisyon (1989). Uygurca Eski Türkçe Sözlük. Urumçi: Xinjiang Gençlik Yayınevi.
• Komisyon (1990, 1991, 1992, 1994, 1995, 1998). Uygur İzahliḳ Lügiti (Cilt I-VI), (I. cilt (a-p) 809 s.; II. cilt (t-h) 908 s.; III. cilt (d-f) 946 s.; IV. cilt (k-l) 946 s.; V. cilt (m-ü) 904 s.; VI. cilt (v-y), 784 s.) Beijing: Milletler Yayınevi.
• Komisyon (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Komisyon (1997). Hazirḳi Zaman Uyġur Tiliniŋ Ḳumul Şivisi. Urumçi: Xinjiang Pen Téḫnika Sehiye Neşriyati.
• Komisyon (1999). Uygur Tiliniŋ İzahliḳ Lügiti. (Kısaltılmış Nüshası), Urumçi: Xinjiang Halk Yayınevi.
• Komisyon (2017). Hazirḳi Zaman Uyġur Tiliniŋ Diyalekt Şivileri Sözliki. Beijing: İjdimai Penler Akademisi Til Tetḳikat Orni.
• Özbay, B. (2014). Huastuanift- Manihaist Uygurların Tövbe Duası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özönder, S. B. (1998). Üç İtigsizler (Giriş-Metin-Tercüme-Notlar-İndeks-XXX Levha), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Seng, L. (1986). Uygur Tiliniŋ Merkizi Dialékti hem Uniŋ Hususiyetliri, ḳoşumçe: Hazirki Zaman Uyġur Tiliniŋ Asasi Dialékti. Siquan: Min Zu Yayınevi.
• Tekin, Ş. (2019). Uygurca Metinler -II Maytrısimit, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tenişev, F. (1983). Xin Jiang Uyġur Tili Dialéktliri, (Çince Çeviri). Ḳeşḳer Sifen Şöyen İlmiy Jornili.
• Tursun, İ. (1957). Uygur Edebi Tili ve Atalgulirini İşleş. Xinjiang Gazetesi, 31 Mayıs sayısı.
• Wilkens, J. (2016). Buddhistische Erzählungen Aus Dem Alten Zentralasien Edition Der Altuıgurischen Daśakarmapathāvadānamālā, Belgium: Brepols.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuchdes Altuigurischen, (Altuigurisch – Deutsch – Türkisch) / Eski Uygurcanın El Sözlüğü, (Eski Uygurca – Almanca – Türkçe), Akademie der Wissenschaftenzu Göttingen.
• Yamada, N. (1993) Uigurubun keiyaku monjo shūsei. Sammlung uigurischer Kontrakte, Cilt II: Text band. Texte in Transkription und Übersetzung, Bemerkungen, Listen, Bibliographie und Wörterverzeichnis. Osaka: Osaka University Press.