ESKİ TÜRKÇE GUR-/GUZ- EKİ VE ḲISASÜ’L ENBİYĀ’DAKİ KULLANIMLARI ÜZERİNE

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 145 - 158, 20.06.2023

Zabit Aytek

https://doi.org/10.30563/turklad.1272230

Öz

Bu çalışmada gUr-/gUz- ettirgenlik eki ile kurulan fiillerin Harezm Türkçesi ile yazılmış olan Ḳısasü’l Enbiyâ’daki durumu, kullanım sıklıkları, ekler arasındaki ses değişimleri ve denklikler incelenmiştir. Bu fiillerin Türk dilinin tarihi dönemlerindeki kullanım şekilleri, morfolojik ve semantik farklılıkları tespit edilmiş, diğer Türk lehçelerindeki biçimleri incelenerek ekleşme süreci tespit edilmeye çalışılmıştır. Bugün canlı bir ek olmayan gUr-/gUz-’un kullanımdan düşme sebepleri, üzerindeki Oğuzca etkisi, Altay Dilleri Teorisi’nin en temel seslik ölçütü olan r/z denkleşmesinin ek üzerindeki tesiri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Harezm Türkçesi, ettirgenlik, zetasizm, Ḳısasü’l Enbiyâ

Old Turkish gUr-gUz- suffix and on their use in the Ḳısasü’l Enbiyā

Öz

In this study, the frequency of use, status, phonological changes and equivalences between suffixes of the verbs formed with the gUr-/gUz- causative suffix in Ḳısasü’l Enbiyâ written in Khwarezm Turkic was examined. The usage patterns, morphological and semantic differences of these words in the historical periods of the Turkic language were determined, and the grammaticalization process of the suffix was tried to be understood by examining the forms in the other Turkic dialects. The reasons why gUr-/gUz-, which is not a live suffix today, fell out of use, its Oghuz effect on it, and the effect of r/z equivalence, which is the most basic phonetic criterion of Altaic Language Theory, on suffix were examined.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Khwarezm Turkish, causative, zetacism, Ḳısasü’l Enbiyâ

Kaynakça

• Ata, A. (1997). Nāṣırü’d-dín Bin Burhānüd’dín Rabġuzi Kıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamberler Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (2019). Divanü Lügat-it Türk I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary PreThirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Erdal, M. (2004). A Grammar Of Old Turkic. Leiden‐Boston: Brill.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach To The Lexicon, Volume I‐II. Wiesbaden: Otto Harrasowitz
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gabain, A. Von. (1988). Eski Türkçenin Grameri (çeviren: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Cilt I, A-N. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Cilt II, O-Z. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2019). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koçoğlu, V. (2006). “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish (EDPT)”in Söz Dizini. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, Cilt: VI, Sayı 1, Sayfa: 111-149, İZMİR 2006.
• Levitskaya L. S., Dybo A. V., Rassadin V. (1997). Etymological Dictionary of Turkic Languages. Common Turkic and Inter-Turkic Stems Beginning on K–Ka. Moscow.
• Radloff, W. (1899). Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dıalecte, k-,g-,x-,h,- St. Petersbourg.
• Radloff, W. (1893). Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dıalecte, a-,i-,ä-,o-,ö-, St. Petersbourg.
• Radloff, W. (1905). Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dıalecte, j-,n-,r-,l-,t-,d-,ç- St. Petersbourg.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
• Starostin, S.-Dybo, A.-Mudrak, O. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Leiden-Boston: Brill.
• Tekin, T. (1967). A Grammar of Orkhon Turkic. Bloomington: Indıana Unıversıty.
• Tekin, T. (2003). Further Evidence for “Zetacism” and “Sigmatism”, Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine YILMAZ-Nurettin DEMİR), Ankara: Grafiker Yayınları, s. 45-54.
• Tekin, T. (1994). Notes on “Old Turkic Word Formation”. Central Asiatic Journal, Vol. 38 No. 2 (1994) pp. 244-281.
• Tekin, T. (1969). Zetacism and Sigmatism in ProtoTurkic. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Tomus XXII, pp. 51-80.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı- Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch der Türkei‐Türkischen, Cilt 1, A-E. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tietze, A. (1914-2003). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı -Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch der Türkei‐Türkischen, Cilt 2, F-J. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Toprak, F. (2005) Harezm Türkçesinde Fiil, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Toprak, F. (2005). Harezm Türkçesi ve Fiillerin Özellikleri. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XVIII, 105-118.
• Toprak, F. (2002). Harezm Türkçesi ve Kıpçak Türkçesi Metinlerinin Söz Varlığı (Fiil) Açısından Değerlendirilmesi. EKEV Akademi Dergisi, XXV, 287-305.
• Toprak, F. (2003). Türkçe’de -Gır ~Gur Ekinin Kullanımı ve Divan-i Lügati’t- Türk’teki Farklı Fonksiyonları. EKEV Akademi Dergisi, XIV, 237-244.
• Vambery, H. (1878). Etymologisches Wörterbuch der Turko-Tatarischen Sprachen. Leipzig: F.A. Brockhaus.