BAĞLAÇ TERİMİ VE ÖZBEK TÜRKÇESİNDE BAĞLAÇLAR

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 309 - 324, 20.12.2023

Gökhan Ünlü , Süleyman Kaan Yalçın

https://doi.org/10.30563/turklad.1381571

Öz

Bir dilin önemli yapı taşlarından olan yardımcı kelimeler dilde anlamlı birlikler oluşturmak için son derece önemlidir. Bu yardımcı kelimeler kimi zaman bir bütün olarak ele alınırken kimi zaman da ayrı bir başlık altında değerlendirilmiştir. Bu unsurlar ister ayrı başlık halinde değerlendirilsin ister bir bütün olarak değerlendirilsin cümlelerde daha katmalı anlam ilişkileri kurmak adına son derece önemlidir. Yardımcı öğe olarak değerlendirebileceğimiz bağlaçlar da cümle içinde bütün kelime türleriyle hareket edip anlatılmak istenen yargının tüm yönlerini belirleyebilmek, anlamı derinleştirmek için dilin vazgeçilmez unsurlarından biridir. Bu bağlamda bir dilde var olan bağlaçların yapısı, kökeni ve anlamı o dil için önem arz etmektedir.
Bu çalışmada terim olarak bağlacın kullanım şekli, bağlaç kavramı ve Özbek Türkçesine ait bağlaçlar ile bu bağlaçların kökeni üzerinde durulmuş, elde edilen bulgular değerlendirilmiş, bağlaçlar kökenlerine göre sınıflandırılmış ve karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

bağlaç, edat bağlaç farkı, bağlaç tanımları, Özbek Türkçesinde bağlaçlar

The term conjunction and conjunctions in uzbek turkic

Öz

Auxiliary words, which are important building blocks of a language, are extremely important for creating meaningful units in the language. While these auxiliary words are sometimes considered as a whole, sometimes they are evaluated under a separate heading. Whether these auxiliary elements are evaluated under a separate heading or as a whole, auxiliary elements are extremely important in creating the sentence and establishing more complex meaning relationships in the sentences. The auxiliary element is extremely important. Conjunctions, which we can evaluate as, are one of the indispensable elements of the language in order to act with all word types in the sentence and to determine all aspects of the judgment to be expressed and to deepen the meaning. In this context, the structure, origin and meaning of conjunctions in a language are important for that language.
In this study, the usage of the conjunction as a term, the concept of conjunction, the conjunctions of Uzbek Turkic and the origin of these conjunctions were emphasized, the conjunctions in Uzbek Turkic were classified according to their origins, this classification was converted into statistical data and the obtained findings were compared.

Anahtar Kelimeler

Conjunction, Preposition Conjunction Difference, Conjunction Definitions, Conjunctions in Uzbek Turkic

Kaynakça

• Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçim Birimler, Papatya Yayıncılık, İstanbul.
• Alkaya, E. (2022). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar, TDK Yayınları, Ankara.
• Atabay, N., Kutluk, İ. ve Özel, S. (1983). Sözcük Türleri (Ad, Sıfat, Belirteç, Adıl, İlgeç, Bağlaç, Ünlem, Eylem), TDK Yayınları, Ankara.
• Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
• Biray, N. (2020). Çağdaş Türk Lehçeleri Metin Aktarmaları, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2018). Çağdaş Türk Yazı Dilleri Güneydoğu / Karluk Grubu, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Buran, A. (1999). Türkçede Kelimelerin Ekleşmesi ve Eklerin Kökeni. 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. (23-27 Eylül 1996) Bildirileri. Sayfa: 207-214 Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Coşkun, M. V. (2017). Özbek Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2005). Türk Dili El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) (Çev. A. U. Elöve) Maarif Matbaası, İstanbul.
• Eckmann, J. (2021). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç), TDK Yayınları, Ankara.
• Ediskun, H. (1999). Türk Dilbilgisi (Ses bilgisi – Biçim bilgisi – Cümle bilgisi), Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Eker, S. (2011). Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Türk Lehçeleri Grameri (2007). Editör A. B. Ercilasun, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Ergin, M. (1999). Türk Dil Bilgisi Bayrak Basım, Yayım, İstanbul.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I, TDK Yayınları, Ankara.
• Gültekin, M., Koraş, H. ve Kurbanova, M. (2019). Özbek Türkçesi Gramer –Metin - Sözlük, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Hamit, F. (2018). Şemseddin Sami ve Nev – Usûl Sarf-ı Türkî, TDK Yayınları, Ankara.
• Hengirmen, M. (2006). Türkçe Temel Dilbilgisi, Engin Yayın Evi, Ankara.
• İdben, E. İ. (1999). Abdullah Ramiz Paşa, Emsile-i Türkiyye, TDK Yayınları, Ankara.
• Karaağaç, G. (2015). Türkçenin Alıntılar Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Karahan, L. ve Gürsoy, Ü. (2004). Tâhir Ken’ân Kavâid –i Lisan-ı Türkî, TDK Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri “Şekil Bilgisi”, TDK Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Z. (2023). Türk Dili Üzerine Araştırmalar III, TDK Yayınları, Ankara.
• Öztürk, R. (2005). Özbek Türkçesi El Kitabı, Çizgi Kitapevi, Konya.
• Rahmatullayev, Sh. (2009). O’zbek Tilinin Etimologik Lu’gati III, Taşkent Üniversitesi, Taşkent.
• Sağol, G., Şahin, E. ve Yıldız, N. (2004). Ahmet Cevat Emre Türkçe Sarf ve Nahiv Eski Lisân-ı Osmânî ve Nahiv, TDK Yayınları, Ankara.
• Tiken, K. (2020). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf – Fiiler, TDK Yayınları, Ankara.
• Toparlı R. ve Ilgın, A. (2022). Mehmet Sâdık, Üss-i Lisân-ı Türki, TDK Yayınları, Ankara.
• Tuğlacı, G. (2019). Özbekçede Cümle Bağlayıcıları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Yavuz, S. (2013). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Bağlaçlar, Manas Yayıncılık, Elazığ.
• Yıldırım, H. (2012). Özbek Türkçesi (Dil Bilgisi-Araştırmalar-Konuşma-Metinler), Gazi Kitabevi, Ankara.