Harezm-altın ordu sahası metinlerinde Moğolca söz varlığı I

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 1, 116 - 129, 01.04.2018

Harun Kaya

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000295

Cited By: 1

Öz

Türkçe ile Moğolca tarih boyunca birbirinden yoğun olarak etkilenmiş iki dildir. Hem birbiriyle iç içe yaşayan iki topluluk olması hem de devlet yönetimi bağlamında aynı geleneklere sahip olmaları bakımından dile ve kültüre dair öğelerin ortaklaşa kullanıldığı veya ödünçlendiği bir alan haline gelmiştir. Tarihî süreç içerisinde iki dilin biribiri ile olan ilişkilerinde Türkçenin daha baskın olduğu görülürken Moğol istilaları ile birlikte Harezm-Altın Ordu Türkçesinde Moğolcanın Türkçe üzerindeki etkisinin arttığı görülmüştür. Bunun temel sebebi daha önce siyasi birlik sağlayamamış Moğolların Cengiz liderliğinde imparatorluk seviyesinde bir devlet kurmalarıdır. Moğolların bu siyasi egemenliği Moğolca Türkçe dil ilişkilerinde yeni bir safhanın da başlangıcı niteliğindedir. Birkaç aşamada tamamlanması düşünülen bu çalışmanın ilk kısmında Moğolcadan Türkçeye geçen akrabalık adları ile askerî ve idarî terimlerin Harezm-Altın Ordu sahası metinlerinde tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Türkçeye giren söz varlığının hangi bağlamda olduğu ve eserlere göre dağılımı hakkında da fikirler ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

-

Harezm Altın Ordu Türkçesi. MONGOLIAN VOCABULARY IN KHWAREZM-GOLDEN HORDE TURKISH

Öz

Turkish and Mongolian heavily influenced from each other throughout the history. Both two communities which live with each other and have a same traditions over in the context of state administration. So a field take place which there is a common or borrowing elements about language and cultural items. Turkish is superior than Mongolian in language contacts throughout the history, however with Mongolian invasions, in the Khwarezm-Golden Horde Turkish, Mongolian pressure increased over Turkish. The main reason of this the Mongols, who have not been able to achieve political unity before, are forced to form a government at the level of empire in the leadership of Gengis. This political sovereignty of the Mongols is the beginning of a new phase in Mongolian Turkish language contacts. In the first part of this work which is thought to be carried out in several stages, it was tried to find out the kinship names of Mongolian to Turkic and the words of military and administrative fields in the texts of Harezm Altın-Ordu. In addition, it is also tried to put forward ideas about the composition of the works and the context in which the vocabulary has entered the Turkish

Anahtar Kelimeler

Turkish, Mongolian, Vocabulary, Language Contact, Borrowing

Kaynakça

• ARAT, R. Rahmeti (1939)."Fatih Sultan Mehmed'in Yarlığı", Türkiyat Mecmuası, Cilt 6, 286-322
• ATA, Aysu(2010)."Moğol Fütühatı ve Doğu-Batı Türk Yazı Dili Kavramları Üzerine",Türkoloji Dergisi, 17, 1: 29-37.
• KE] ATA, Aysu (1997). Nâãırü'd-dìn Bin Burhânü'd-dìn RabŞuzì. Úıãaãü'l-Enbiyâ (Peygamberler Kıssaları) I. Giriş-Metin-Tıpkıbasım, II. Dizin. Ankara: TDK Yay.
• NF] ATA, Aysu (1998). Nehcü'l-Ferdìs, Uştmaólarnıŋ Açuş Yolı, Dizin-Sözlük. TDK Yay. Ankara.
• Bob.] BOBERG, Folke (1954). Mongolian-English Dictionary. I-III. Copenhagen.
• CAFEROĞLU Ahmet (2015)Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü.Ankara: TDK Yay.
• EDPT] CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etimological Dictionary of pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.
• CLAUSON, Sir Gerard (1955). "Turkish Ghost Words". The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. No. 3/4. pp. 124-138
• CSÁKİ, Éva (2006).Middle Mongolian Loan Words in Volga Kipchak Languages. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• ÇİÇEK Sevim Erdem (2015)."Kıpçak Sözlüklerindeki Moğolca Unsurlar"TDAY Belleten. Ankara: 49-98
• TMEN] DOERFER, G. (1963-1975), Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV. Wiesbaden.
• GÜL] GÜLBÜLENT (2016). Moğolca İbni Mühennâ Lügati. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (1974). "Eski ve Orta Türkçede Moğolca Kelimeler ve Moğolca-Türkçe Müşterek Kelimeler Üzerine Notlar". Türkoloji Dergisi, 6/1: 235-259
• KNÜPPEL, Michael (2009)."Noch Einmal zu den mongolischen Lehnwörtern im Komanischen".Turcica, Volume 41. s. 353-361. DOI: 10.2143/TURC.41.0.2049300.
• KÖK, Ali (2017). "İran Ve Azerbaycan’da Kurulan Türk-Moğol Devletlerine Ait Belgelerde Geçen Moğolca Unsurlar", Uluslararası Türk Dünyası Stratejik Araştırmalar Kongresi
• Les.] LESSİNG, Ferdinand D (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: TDK Yay: 829.
• ÖLMEZ Zühal (2014)."Ali Şir Nevâyî’nin Eserlerindeki Moğolca Sözcükler -I-".Eski Türkçeden Çağdaş Uygurcaya. Mir Sultan Osman’ın Doğumunun 85. Yılına Armağan. Konya: Kömen Yayınları.195-203
• ÖZÖNDER Barutcu. F. S. (2011). Alī Şi ̄r Nevā yi ̄, Muḥā kemetü’l-̄ LuŞateyn İki Dilin Muhakemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AOY] ÖZYETGİN, Ayşe Melek (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslup İncelemesi. Ankara: TDK Yay.
• POPPE, Nicholas (1927). "Das mongolische Sprachmaterial einer Leidener Handschrift" Bulletin de l’Académie des Sciences de l’URSS: 1009-1040. 1251-1274.
• POPPE, Nikolaus (1962). "Die mongolischen Lehnwörter im Komanischen".Nemeth Armağanı. Yayınlayan: JÁNOS Eckmann, Agâh Sırrı Levend, Mecdut Mansuroğlu. Ankara. TDK Yayınları. 331-340.
• HKT] SAĞOL Gülden (1995). An Inter-linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm Turkish = Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi: Sözlük. II. Sources of Oriental Languages and Literatures 26, Turkish Sources XXIII. Harvard University.
• SCHÖNİG, Claus (2000).Mongolische Lehnwörter im Westoghusischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• SERTKAYA, O. F. (1987). "Mongolian Words and Forms in Chagatay Turkish (Eastern Turki) and Turkey Turkish (Western Turki)"TDAY-B. 265-280.
• İML] TAYMAS, Abdullah Battal (1988). İbni Mühenna Lügati. TDK Yay. Ankara.
• THACKSTON, W. M. (1998-99): Rashiduddin Fazlullah. Jami‘u’t- tawarikh. A history of theMongols, I-III. Sources of Oriental Languages & Literatures 45. Central Asian Sources IV. Harvard.
• MM] TOPARLI, Recep-ARGUNŞAH, Mustafa (2008). Mu'inü'l- Mürìd. Ankara: TDK Yay.
• TUNA, Osman Nedim (1972). "Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler I".Türkiyat Mecmuası. C. 17.209-250.
• _____ (1976). "Osmanlıcada Moğolca Kelimeler".Türkiyat Mecmuası. C. 18. s. 281-314.
• UÇAR, Erdem-YENER Mustafa Levent (2009)."Türkmencedeki Moğolca Alıntılar Üzerine (Deneme)".I. Uluslararası TÜRK Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı.2185
• ÜNLÜ, Suat (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yay.
• VASARY, Istvan. (2009). "Mongol or Turkic? Notes on bökevül, A Military and Court Official of the Turco-Mongolian Politics".The Early Mongols: Language, Culture and History Studies in Honor of Igor de Rachewiltz on the occasion of his 80th Birthday, Edited by Volker Rybatzki, Alessandra Pozzi, Peter W. Geier and John R. Krueger. Indiana University: The Denis Sinor Institute for Inner Asian Studies. 195-207
• ME] YÜCE, Nuri (1988). Mükaddimetü'l-Edeb Giriş-Dil Özellikleri- Metin-İndeks. Ankara: TDK Yay.