Codex Cumanicus’ta Organ ve Vücut Salgıları Adları

Year 2020, Volume: 7 Issue: 3, 18 - 33, 30.12.2020

Esra Poyraz

Abstract

Bu makalede, temel sözcükler arasında sayılan organ adlarının etimolojisi Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Codex Cumanicus temel alınarak ele alınacaktır. Sözcük, seslerden oluşan anlamlı en küçük birimidir. Dillerin akrabalığı tespit edilirken başvurulan yöntemlerden biri, temel sözcüklerin varlığının ve bu sözcüklerinin değişiminin ortaya konulmasıdır. Temel sözcükler, akraba dillerde ortak söyleyişi olan kelimeler olarak kabul edilmektedir. Temel sözcükler içerisinde organ adları, sayı isimleri, ana besin adları, tarım hayvanları yer almaktadır. Organ adları, temel sözcükler arasında kabul edilmesinin yanı sıra anlatım zenginliği sunması bakımından da önemlidir. Organ adları, yapım ekleri alarak başka anlamlı sözcükler türetir ve yakıştırmaca yoluyla sözcüğün yan anlam kazanmasını sağlar. Bu çalışmada da organ adları, Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Codex Cumanicus temel alınarak ele alınacaktır. Codex, XIII – XIV. yüzyıllarda kaleme alınmış, Almanca ve İtalya bölümleri bulunan iki defterden oluşmaktadır. Kim ya da kimler tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Çalışmada, organ adlarının etimolojisi üzerinde durulacak ve Codex Cumanicus’ta kullanıldığı biçimlerle verilecektir.

Keywords

organ adları, temel sözcük, Codex Cumanicus, kıpçak türkçesi

References

• AKSAN, Doğan (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. TDK Yayınları, 5. Baskı, Ankara.
• ARGUNŞAH, Mustafa - GÜNER, Galip (2015). Codex Cumanicus. Kesit Yayınları, İstanbul.
• ATALAY, Besim (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• CLAUSON, Gerard (1972). An Etynological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford Universty Press, London.
• ÇETİN, Engin (2012).“Uygurca Kiçig Erŋek, Karahanlı Türkçesi Çıçalak ve Türkiye Türkçesi Serçe Parmak Sözleri Üzerine”. Turkish Studies. Volume 7/4, 1217-1227.
• DOERFER, Gerhard (1963). Türkısche und Mongolısche Elemente Im Neupersıschen Band:I Franz Steıner Verlag GMBH, Wiesbaden.
• DOĞAN, Levent (2005). “Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/1, 141-163.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation (I - II). Otto Harrassowıtz, Wıesbaden.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Bizim Büro Basımevi, 2. Baskı, Ankara.
• GABAIN, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri. Çev: Mehmet AKALIN. TDK Yayınları, Ankara, 5. Baskı.
• GÜLENSOY, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. TDK Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. TDK Yayınları, 4.Baskı, Ankara.
• TEKİN, Talat (2013). Makaleler I-II. Yay. Haz: Emine Yılmaz Nurettin Demir. TDK Yayınları, Ankara.
• TEKİN, Talat (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Simurg, Ankara.
• TEZCAN, Semih (1981). “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”. Türk Tarih Kurumu Belleten 45, 178/23-78. Türk Tarih Kurumu Belleten, Ankara.
• TIETZE, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Birinci Cilt: A - E). Simurg, İstanbul.
• TOPARLI, Recep - VURAL, Hanifi - KARAATLI, Recep (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. TDK Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• VÁSÁRY, István (2007). “Notes on the Formative +dXrXk in Turkic”. Türk Dilleri Araştırmaları, 17/371-395.