Dengeli Benlik Yönelimleri ile Esenlik Arasındaki İlişkide Egosistem – Ekosistem Motivasyonlarının, Aşkınlığın, Özşefkatin ve Tükenmişliğin Rolü: Akademisyenler Üzerinde bir Model Sınaması

Yıl 2023, Cilt: 38 Sayı: 92, 76 - 102, 01.12.2023

Özge Kantaş , E. Olcay İmamoğlu

https://doi.org/10.31828/turkpsikoloji.1350116

Öz

Sunulan çalışmanın amacı, benlik yapısıyla ilgili Dengeli Bütünleşme ve Ayırdetme-Ayrışma Modeli’nin temel savlarından hareketle, akademisyenlerin benlik yönelimleri (ilişkililik ve kendileşme) ile iş yaşamına ilişkin (tükenmişlik duygusu, iş doyumu) ve genel esenlikleri (yaşam doyumu ve psikolojik esenlik) arasındaki ilişkide, birbiri ile bağlantılı motivasyonel yönelimlerinin (düşük egosistem, yüksek ekosistem, aşkınlık) ve özşefkat duygularının aracı rolünü öneren bir modeli sınamaktır. Türkiye’de farklı üniversiteler ve bölümlerden 250 akademisyenin gönüllü olarak katıldığı çalışmada Dengeli Bütünleşme ve Ayırdetme-Ayrışma Ölçeği, Ekosistem ve Egosistem Motivasyonları Ölçeği, Aşkınlık Ölçeği, Özşefkat Ölçeği, Maslach Tükenmişlik Envanteri, İş Doyumu Sorusu, Psikolojik Esenlik Ölçeği ve Yaşam Doyumu Ölçeği kullanılmıştır. Önerilen model yol analizleri ile sınanmıştır. Beklendiği doğrultuda, (a) akademisyenlerin benlik yönelimlerinin genel esenliklerini hem doğrudan hem de düşük tükenmişlik düzeyi aracılığıyla yordadığı; (b) ilişkililik yönelimi ile bağlantılı yüksek ekosistem ve kendileşme yönelimi ile bağlantılı düşük egosistem motivasyonları ile beslenen aşkınlık eğilimlerinin yüksek olmasının, akademisyenlerin kendilerine özşefkat ile yaklaşabilmelerini yordadığı; ayrıca (c) ilişkililik ve kendileşme yönelimlerinin, düşük tükenmişlik ve yüksek esenlik düzeyleri üzerindeki doğrudan etkilerinin yanı sıra, yüksek özşefkat düzeylerinin de aracı rol oynadığı ortaya konmuştur. Dengeli benlik yapısının ve bağlantılı motivasyonel ve özşefkat yönelimlerinin, iş ile ilgili ve genel esenlik bakımından önemine işaret eden bulgular, kuramsal ve çalışma yaşamına ilişkin doğurguları çerçevesinde tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İlişkililik, Kendileşme, Ekosistem ve Egosistem Motivasyonları, Özşefkat, Aşkınlık, Tükenmişlik, Öznel ve Psikolojik Esenlik

Kaynakça

• Ahola, K., Honkonen, T., Virtanen, M., Aromaa, A. ve Lönnovist, J. (2008). Burnout in relation to age in the adult working population. Journal of Occupational Health, 50, 362–365.
• Akça, E. ve Sümer, N. (2016). The quiet ego and its predictors in Turkish culture. C. Roland-Lévy, P. Denoux, B. Voyer, P. Boski, ve W. K. Gabrenya Jr. (Ed.), Unity, diversity and culture. Proceedings from the 22nd Congress of the International Asso ciation for Cross-Cultural Psychology içinde (409-415). (06.08.2018 tarihinde https://scholarworks.gvsu.edu/iaccp_papers/165/ adresinden alınmıştır).
• Ardıç, K. ve Polatçı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu: akademisyenler üzerinde bir uygulama (GOÜ Ör- neği). İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 1-28.
• Alfons, A., Ates, N. Y. ve Groenen, P. J.F. (2021). A robust bootstrap test for mediation analysis. Organizational Research Methods, 1-27. doi: 10.1177/1094428121999096
• Akın, U., Akın, A. ve Abacı, R. (2007). Öz-duyarlık ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 1-10.
• Baard, P. P., Deci, E. L. ve Ryan, R. M. (2004). Intrinsic need satisfaction: A motivational basis of per- formance and well-being in two work settings. Journal of Applied Social Psychology, 34(10), 2045–2068.
• Balcıoğlu, İ., Memetali, S. ve Rozant, R. (2008). Tükenmişlik sendromu/ Burnout syndrome. Dirim Tıp Gazetesi, 83, 99-104.
• Barnard, L. K. ve Curry, J. F. (2011). Self-compassion: Conceptualizations, correlates, and interventions. Review of General Psychology, 15(4), 289.
• Belcher, W. B. (2009). Writing your journal article in 12 weeks: A guide to academic publishing success. Thousands Oaks, CA: Sage Publications.
• Budak, G. ve Sürvegil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 95-108.
• Burns, R. A. ve Machin, M. A. (2009). Investigating the structural validity of Ryff’s Psychological Well-Being Scales across two samples. Social Indicators Research, 93, 359-375.
• Canevello, A., ve Crocker, J. (2015). How self‐image and compassionate goals shape intrapsychic experiences. Social and Personality Psychology Compass, 9(11), 620-629.
• Cloninger, C. R. (2006). Fostering spirituality and well-being in clinical practice. Psychiatric Annals, 36(3), 1-6.
• Crocker, J. (2008). From egosystem to ecosystem: Implications for learning, relationships, and well- being. H. Wayment ve J. Bauer (Ed.), Transcending self-interest: Psychological explorations of the quiet ego içinde (63-72). Washington, DC : American Psychological Association.
• Crocker, J. ve Brummelman, E. (2018). The self: Dyna- mics of persons and their situations. K. Deaux ve M. Snyder, (Ed.), The Oxford handbook of personality and social psychology (2. baskı) içinde (265-287). New York: Oxford University Press.
• Crocker, J. ve Canevello, A. (2008). Creating and undermining social support in communal relationships: The role of compassionate and self-image goals. Journal of Personality and Social Psychology, 95(3), 555-575.
• Crocker, J., ve Canevello, A. (2018). Egosystem and ecosystem: Motivations of the self in a social world. A. J. Elliot (Ed.), Advances in motivation science (5. baskı) içinde (41-86). New York: Elsevier.
• Crocker, J., Canevello, A. ve Lewis, K. A. (2017). Romantic relationships in the ecosystem: Compassionate goals, nonzero-sum beliefs, and change in relationship quality. Journal of Personality and Social Psychology, 112(1), 58-75.
• Crocker, J., Nuer, N., Olivier, M.-A. ve Cohen, S. (2006). Egosystem and ecosystem: Two motivational orientations for the self. Working paper, University of Michigan. (15.02.2013 tarihinde http://sitemaker.umich.edu/social.recruit.info/files/egosystem. pdf adresinden alınmıştır)
• Deci, E. L. ve Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum Press.
• Deniz, M. E., Kesici, Ş. ve Sümer, A., S. (2008). The validity and reliability of the Turkish version of the self-compassion scale. Social Behavior and Personality, 36(9), 1151-1160.
• Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J. ve Griffin, S. (1985). The Satisfaction with Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49, 1-5.
• Ergin, C. (1993). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin uyarlanması. R. Bayraktar ve İ. Dağ (Ed.), VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları içinde (143-154). Ankara: VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayını.
• Gallagher, M. W., Lopez, S. J., ve Preacher, K. J. (2009). The hierarchical structure of well‐being. Journal of Personality, 77(4), 1025-1050.
• Gaskin, J., James, M., ve Lim, J. (2020). Indirect effects, Amos Plugin. Gaskination’s Statswiki. (11/28/2020 tarihinde http://statwiki.kolobkreations.com/index.php?title=Structural_Equation_Modeling#Media- tion adresinden alınmıştır.)
• Güler-Edwards, A. (2008). Relationship between future time orientation, adaptive self-regulation, and well-being: Self-type and age-related differences. Yayımlanmamış doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Hakanen, J. J., Bakker, A. B. ve Schaufeli, W. B. (2006). Burnout and work engagement among teachers. Journal of School Psychology, 43(6), 495-513.
• Hope, N., Koestner, R. ve Milyavskaya, M. (2014). The role of self-compassion in goal pursuit and well-being among university freshmen. Self and Identity, 13(5), 579-593.
• Huta, V. ve Ryan, R. M. (2010). Pursuing pleasure or virtue: The differential and overlapping well-being benefits of hedonic and eudaimonic motives. Journal of Happiness Studies, 11(6), 735-762.
• İmamoğlu, E. O. (1998). Individualism and collectivism in a model and scale of balanced differentiation and integration. The Journal of Psychology, 132(1), 95-105.
• İmamoğlu, E. O. (2001). Needs for cognition and recognition: Self and family-related correlates. Yayımlanmamış makale, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• İmamoğlu, E. O. (2003). Individuation and relatedness: Not opposing but distinct and complementary. Genetic, Social and General Psychology Monographs, 129(4), 367- 402.
• İmamoğlu, E. O. (2004). Yaşam Doyumu ve Psikolojik Esenlik (İyi Oluş) Ölçekleri. Yayımlanmamış ölçek çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• İmamoğlu, E. O. (2012). Aşkınlık Ölçeği. Yayımlanmamış ölçek çalışması, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• İmamoğlu, E. O. (2018). Dengeli benlik, esenlik ve kültür. Davetli konuşma, 20. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara.
• İmamoğlu, E. O. ve Beydoğan, B. (2011). Impact of self-orientations and work-context related variables on the well-being of public and private sector Turkish employees. The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 145, 267-296.
• İmamoğlu, E. O. ve Güler-Edwards, A. (2007) Geleceğe ilişkin yönelimlerde benlik tipine bağlı farklılıklar. Türk Psikoloji Dergisi, 22(60), 115-132.
• İmamoğlu, E. O., Günaydın, G. ve Selçuk, E. (2011). Özgün benliğin yordayıcıları olarak kendileşme ve ilişkililik: Cinsiyetin ve kültürel yönelimlerin ötesinde. Türk Psikoloji Dergisi, 26(67), 27-43.
• İmamoğlu, E. O. ve İmamoğlu, S. (2007). Relationship between attachment security and self-construal orientations. The Journal of Psychology, 141(5), 539-558.
• İmamoğlu, E. O. ve İmamoğlu, S. (2010). Attachment within a cultural perspective: Relationships with exploration and self orientations. P. Erdman ve Kok-Mun Ng, (Ed.), Attachment: Expanding the cultural connections içinde (35-53). New York: Routledge.
• İmamoğlu, E. O. ve Karakitapoğlu-Aygün, Z. (2004). Self-construals and values in different cultural and socioeconomic contexts. Genetic, Social and General Psychology Monographs, 130(4), 277-306.
• İmamoğlu, E. O. ve Karakitapoğlu-Aygün, Z. (2006). Actual, ideal, and expected relatedness with parents across and within cultures. European Journal of Social Psychology, 36, 721-745.
• İmamoğlu, E. O. ve Karakitapoğlu-Aygün, Z. (2007). Relatedness of identities and emotional closeness with parents across and within cultures. Asian Journal of Social Psychology, 10, 145-161.
• İmamoğlu, E. O. ve Selçuk, E. (2018). Cultural and self-related considerations in relationship well-being: With particular reference to marriage in Turkey. C. C. Weisfeld, G. E. Weisfeld ve L. M. Dillon, (Ed.), The psychology of marriage: An evolutionary and cross-cultural view içinde (89-106). Lanham: Lexington Books.
• Karabıyık, L., Eker, M. ve Anbar, A. (2008). Determining the factors that affect burnout among academicians. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 63(2), 091-115.
• Kashdan, T. B., Biswas-Diener, R. ve King, L. A. (2008). Reconsidering happiness: The costs of distinguishing between hedonics and eudaimonia. The Journal of Positive Psychology, 3(4), 219-233.
• Keyes, C. L., Shmotkin, D. ve Ryff, C. D. (2002). Optimizing well-being: The empirical encounter of two traditions. Journal of Personality and Social Psychology, 82(6), 1007-1022.
• Klassen, R. M., Perry, N., E. ve Frenzel, A., C. (2012). Teachers’ relatedness with students: An underemphasized component of teachers’ basic psychological needs. Journal of Educational Psychology, 104(1), 150-165.
• Lucas, R. E., Diener, E. ve Suh, E. (1996). Discriminant validity of well-being measures. Journal of Personality and Social Psychology, 71(3), 616-628.
• Magnus, C. M., Kowalski, K. C. ve McHugh, T. L. F. (2010). The role of self-compassion in women’s self-determined motives to exercise and exercise-related outcomes. Self and Identity, 9(4), 363-382.
• Markus, H. R. ve Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion and motivation. Psychological Review, 2, 224-253.
• Maslach, C. ve Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied & Preventive Psychology, 7, 63-74.
• Maslach, C. ve Jackson, S.E. (1986). Maslach Burnout Inventory (2. baskı). Palo Alto, CA: Consulting Psychologist Press.
• Maslow, A. H. (1999). Toward a psychology of being (3. Baskı). New York: John Wiley & Sons, Inc.
• Neff, K. D. (2003a). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2. 85-102.
• Neff, K. D. (2003b). The development and validation of a scale to measure self-compassion. Self and Identity, 2. 223-250.
• Neff, K. D. (2004). Self-compassion and psychological wellbeing. Constructivism in the Human Sciences, 9, 27-37.
• Neff, K. D. (2009a). Self-compassion. M. R. Leary ve R. H. Hoyle (Ed.), Handbook of individual differences in social behavior (561-573) içinde. New York: Guilford Press.
• Neff, K. D. (2009b). The role of self-compassion in development: A healthier way to relate to oneself. Human Development, 52, 211-214.
• Neff, K. D., Hsieh, Y. ve Dejitterat, K. (2005). Self-compassion, achievement goals, and coping with academic failure. Self and Identity, 4, 263-287.
• Neff, K. D., Kirkpatrick, K. L. ve Rude, S. S. (2007). Self-compassion and adaptive psychological functioning. Journal of Research in Personality, 41, 139-154.
• Neff, K. D., Rude, S. S. ve Kirkpatrick, K. L. (2007). An examination of self-compassion in relation to positive psychological functioning and personality traits. Journal of Research in Personality, 41, 908-916.
• Neff, K. D. ve Vonk, R. (2009). Self-compassion versus global self-esteem: Two different ways of relating to oneself. Journal of Personality, 77(1), 23-50.
• Palmer, B., Quinn Griffin, M. T., Reed, P. ve Fitzpatrick, J. J. (2010). Self-transcendence and work engagement in acute care staff registered nurses. Critical Care Nursing Quarterly, 33(2), 138–147.
• Pines, A. (2013). Couple burnout: Causes and cures. New York: Routledge.
• Rabatin, J., Williams, E., Manwell, L. B., Schwartz, M. D., Brown, R. L. ve Linzer, M. (2016). Predictors and outcomes of burnout in primary care physicians. Journal of Primary Care & Community Health, 41–43.
• Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.
• Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2001). On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being. Annual Review of Psychology, 52(1), 141-166.
• Ryan, R. M. ve Huta, V. (2009). Wellness as healthy functioning or wellness as happiness: The importance of eudaimonic thinking (response to the Kashdan et al. and Waterman discussion). The Journal of Positive Psychology, 4, 202-204.
• Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 1061-1081.
• Ryff, C. D. ve Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69(4), 719.
• Saari, L. M. ve Judge, T. A. (2004). Employee attitudes and job satisfaction. Human Resource Management, 43(4), 395–407.
• Sahin-Acar, B. ve Leichtman, M. D. (2015). Mother–child memory conversations and self-construal in Eastern Turkey, Western Turkey and the USA. Memory, 23, 69-82.
• Schutte, N., Toppinen, S., Kalimo, R. ve Schaufeli, W. (2000). The factorial validity of the Maslach Burnout Inventory-General Survey (MBI-GS) across occupational groups and nations. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 73, 53-66.
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and empirical tests in 20 countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, 1-65.
• Seligman, M. E. P. ve Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55(1), 5-14.
• Smalley, S. L., Koo, S. K., Hale, T. S., Shrestha, A., Mc- Gough, J., Flook, L. ve Reise, S. (2009). Mindfulness and attention deficit hyperactivity disorder. Clinical Psychology, 65, 1087-1098.
• Trépanier, S. G., Fernet, C. ve Austin, S. (2013). Workplace bullying and psychological health at work: The mediating role of satisfaction of needs for autonomy, competence and relatedness. Work & Stress: An International Journal of Work, Health & Organisations, 27(2), 123-140.
• Turan, G. (2007). Relationship between materialism and self-construals. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Upadyaya, K., Vartiainen, M. ve Salmela-Aro, K. (2016). From job demands and resources to work engagement, burnout, life satisfaction, depressive symptoms, and occupational health. Burnout Research, 3(4), 101-108.
• Van Dierendonck, D. (2005). The construct validity of Ryff’s Scales of Psychological Well-Being and its extension with spiritual well-being. Personality and Individual Differences, 36, 629-643.
• Van Dierendonck, D., Garssen, B. ve Visser, A. (2005). Burnout prevention through personal growth. International Journal of Stress Management, 12, 62-77.
• Waterman, A. S. (1993). Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment. Journal of Personality and Social Psychology, 64(4), 678-691.
• Wayment, H. A. ve Bauer, J. J. (2018). The quiet ego: Motives for self-other balance and growth in relation to well-being. Journal of Happiness Studies, 19(3), 881-896.
• Wayment, H. A., Bauer, J. J. ve Sylaska, K. (2015). The quiet ego scale: Measuring the compassionate self- identity. Journal of Happiness Studies, 16, 999- 1033.
• Williams, J. G., Stark, S. K. ve Foster, E. E. (2008). Start today or the very last day? The relationships among self-compassion, motivation, and procrasti nation. American Journal of Psychological Research, 4(1), 37–44.
• Yalçındağ, B. (2009). Relationships between courage, self-construals and other associated variables. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Yeniçeri, Z. (2013). Impact of self-orientations on well-being during adulthood: The mediating roles of meaning in life, attitudes towards death, and religious outlook. Yayımlanmamış doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Zessin, U., Dickhauser, O. ve Garbade, S. (2015). The relationship between self-compassion and well-being: A meta-analysis. Applied Psychology: Health and Well-Being, 7, 340-64.