Kök Türk Yazıtlarındaki Kırgız ve Türgiş Seferleri

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 14, 24.12.2018

Saadettin Yağmur Gömeç

Öz

Sekizinci asrın başlarında, yani 709-710 yıllarında kuzeyde Kırgız
sahasına, batıda da Türgiş ve Sogd bölgesine yapılan seferler, dönemin
Kök Türkçe yazıtlarında ayrıntılı ve edebi bir dille anlatılması
bakımından çok mühimdir. Burada savaşların öncesindeki durum,
hazırlık safhası ve sonrasındaki vaziyet yine bütün açıklığıyla göz önüne
serilmektedir. Söz konusu mücadeleler Kök Türk Kaganlığının Orta
Asya’da hâkimiyetini sağlamlaştırması noktasında üzerinde durulması
gereken hadiselerdir. Metinde de açıkça görüldüğü gibi, 710
senesindeki bu akının ardından Kırgızlar hâkimiyet altına sokuldular.
Bundan sonra onlar, hemen hemen Kök Türk Kaganlığına hep sadık
kaldılar. Çünkü burada yedikleri tokatın acısını uzun yıllar unutamayıp,
tekrar böyle bir işe yeltenmediler. Türgişler ve dolayısıyla diğer On Ok
kabileleriyle savaşlar da, onların Altayların batısından Sır Derya
boylarına kadar gitmelerine yol açtı ki, esasında bu vaziyet Türkistan
sahrasının Türkleşmesinde önemli bir adımdır. 

Anahtar Kelimeler

Ordu, Kök Türkler, Kırgızlar, 709-710 Savaşı

Kırghiz and Turgis Campaigns in Kokturk Inscriptions

Öz

At the beginning of 8th century, in 709-710 years, the military
expedition to Kirghiz region in the north and Turgis and Sogd regions in the west, is very important in terms of told detailed and literary in the
Inscriptions of Kok Turks. The situation before the war, preparation
phase and then are clearly displayed in this work. These struggles are
incidents needed to focus on the consolidate of the Turkish
Khaganate’s dominance in Central Asia. As is seen on the script, after
these invasions in 710, Kirghizs were domineered. In pursuit of this
domination, Kirghizs were nearly always loyal to Kok Turk Khanate,
because they never forgot the defeat and attempted to rise again. The
battles with Turgis and other On Ok tribes led them to cross from west
of Altay Mountains to Syr Darya banks. In fact, this situation is an
important step for turkization of Turkistan wilderness.
 

 

Anahtar Kelimeler

Army, Kok Turks, Kirghizs, 709-710 War

Kaynakça

• AYGÜN, Attar, İran’ın Etnik Yapısı, Divan Yayıncılık, Ankara 2006. BAYTUR, E., Şincan’daki Milletlerin Tarihi, Pekin 1991. BREGEL, Y., An Historical Atlas of Central Asia, Leiden-Boston 2003. BURY, J.B., A History of Later Roman Empire From Arcadius to Irene, Vol. II, London 1889. CAHUN, L., Introduction à L’Histoire de L’Asie, Paris 1896. DE GUIGNES, J.M., Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Tatarların Tarih-î Umumisi, C. II, İstanbul 1924. ESİN, E., “Toharistan Yabguları, Türk-Şahiler, Sul (Çöl) Türkleri”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987. GIBB, H.A., Orta Asya’da Arap Fütûhatı, Çev. M. Hakkı, İstanbul 1930. GÖMEÇ, S., “Umay Meselesi”, Türk Kültürü, Sayı 318, Ankara 1989. GÖMEÇ, S., “Drevnyaya Religiya Tyurok”, Şamanizm Kak Religiya: Genezis, Rekonstruktsiya, Traditsii. Tezisı Dokladov Mejdunarodnoy Nauçnoy Konferentsii, 15-22 avgusta 1992 g. Yakutsk 1992. GÖMEÇ, S., Kök Türk Tarihi, 4. Baskı, Ankara 2011. GÖMEÇ, S., “Kök Türkçe Kaynaklarda Geçen Boy ve Kavim Adları: Azlar”, Belleten, 58/221, Ankara 1994. GÖMEÇ, S., “Kök Türkçe Kaynaklarda Geçen Boy ve Kavimler Üzerine: Çikler”, Türk Kültürü, 32/370, Ankara 1994. GÖMEÇ, S., “Türk Tarihinde Sek El~Çik~Çigil Meselesi”, DTCF. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türkoloji Dergisi, 18/2, Ankara 2011. GÖMEÇ, S., Uygur Türkleri Tarihi, 4. Baskı, Ankara 2011 . GÖMEÇ, S., Dişi Kurtun Çocukları, Ankara 2012. GÖMEÇ, S., Türk Kültürünün Ana Hatları, 3. Baskı, Ankara 2014. GROUSSET, R., Bozkır İmparatorluğu, Çev. R. Uzmen, İstanbul 1980. HOWORTH, H.H., “The Westerly Drifting of Nomades from Fifth to the Nineteenth Century, Part VII. The Thukiue or Turks Proper, and the Hoeitche or Uzes”, The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol. I, London 1872. KAFESOĞLU, İ., “Kuteybe”, İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1955. KONUKÇU, E., Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Ankara 1973. KURAT, A.N., “Kuteybe b. Müslim’in Harezm ve Semerkant’ı Zaptı”, DTCF. Dergisi, 6/5, Ankara 1948. KURULAY, S.O., Hudûd el-Alem’e Göre 10. Asırda Türk Boyları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007. LIU, M.T., Die Chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Türken (T’u- Küe), Buch I, Wiesbaden 1958. MARQUART, J., Die Chronologie der Alttürkischen Inschriften, Leipzig 1898. ÖGEL, B., “Türgiş Devletleri (Göktürklerin Batıya Kaymaları)”, Tarihte Türk Devletleri, C. I, Ankara 1987. PAMUKÇU, E., Bağdat’ta İlk Türkler, Ankara 1994. SOUCEK, S., A History of Inner Asia, Cambridge 2003. TOGAN, İ.,- KARA, G., - BAYSAL, C., Eski T’ang Tarihi, Ankara 2006. ZETTERSEN, K.V., - KAFESOĞLU, İ., “Kuteybe”, İslam Ansiklopedisi, C. 6, 2. Baskı, İstanbul 1988.