Doğu Avrupa’da Kafatası Şekillendirme Geleneği ve Batı Hunları

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 55 - 83, 20.12.2019

Umut Üren

Öz

“Kafatasına şekil verme” geleneği uygarlık tarihinin oldukça ilginç ve bir o kadar da eski uygulamalarından bir tanesidir. Tarih boyunca farklı kültürlere mensup topluluklar tarafından benimsenen bu uygulama geniş bir coğrafi alana yayılma imkânı bulmuştur. Erken Avrasya göçebelerinin yaşam sahalarında açılan kurganlarda şekillendirilmiş kafataslı iskeletlerin bulunması, geleneğin bozkırlılar arasındaki mevcudiyetinin sorgulanmasına neden olmuştur. Orta Asya’da İskit dönemine tarihlenen bu tür bulguların Sarmat çağında bir hayli arttığı görülmektedir. Tarihçilikte ‘Kavimler Göçü’ olarak adlandırılan hareketler paralelinde Doğu ve Orta Avrupa’ya sıçrayan bu geleneğin hızlı bir şekilde buralarda da yayıldığı anlaşılmaktadır. Pek çok bilim adamı, Macar sahası başta olmak üzere 4. ve 5. yüzyıllardan itibaren Doğu ve Orta Avrupa’da artış gösteren bu geleneğin taşıyıcısı olarak Hunları göstermiştir. Bu incelememizde uygulamaya dair açıklamalarda bulunarak, bu geleneğin bozkırlılarla, özellikle de Hunlarla, alakasını irdelemeye çalışacağız. İncelememizde Hunların harekât sahası dâhilinde açılan mezarlardan çıkarılan kafataslarına dair sayısal veriler sunularak bunlar hakkında öne sürülen fikirler tartışmaya açılacaktır. Konuya dair Batılı literatürde bir hayli yekûn oluşturan ve son yıllarda yeniden popülerlik kazanan konu, Hunların kültürel hayatı bakımından da önem arz etmektedir. Avrupa’da Hun hâkimiyetinin çözülmeye başlamasından itibaren şekillendirilmiş kafatası örnekleri azalmış ve ender rastlanan bulgular genel olarak kadın mezarlarında yoğunlaşmıştır. Bu durum ağırlıklı olarak kafatası şekillendirme Doğu Avrupa’da Kafatası Şekillendirme Geleneği ve Batı Hunları geleneğini Hunların soylu kadınları arasında aramamıza neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Doğu Avrupa, Sarmatlar, Alanlar, Batı Hunları, kafatası şekillendirme geleneği

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, Ali, Avrupa Hun İmparatorluğu, TTK Yayınları, Ankara 2001. AMMIANUS MARCELLINUS, Roma Tarihi, Çev. Samet Özgüler, Historia Yayınları, İstanbul 2019 BERECZKİ Zs, - MARCSİK A., “Artificial Cranial Deformation in Hungary”, Opus: Mejdistsiplinarnıe İssledovaniya v Arheologii, 5, Moskva 2006, ss. 96-113. CRUBÉZY, Eric, “Merovingian Skull Deformations in the Sothwest of France”, From The Baltic to the Black Sea: Studies in Medieval Archaelogy, London 1990, ss. 189-208. ENCHEV, Yarov, et al., “Paleoneurosurgical Aspects of Proto-Bulgarian Artifcial Skull Deformations”, Neurosurg Focus, 29 (6), 2010, ss. 1-7. HAKENBECK, Susanne, “‘Hunnic’ Modified Skulls: Physical Appearance, Identity and the Transformative Nature of Migrations”, Mortuary Practices and Social Identities in the Middle Ages: Essays in Burial Archaeology in Honour of Heinrich Härke, University of Exeter Press 2009, ss. 64-80. HAKENBECK, Susanne, “Infant Head Shaping In Eurasia In The First Millenium AD”, The Oxford Handbook of the Archaeology of Childhood, 2018. HELFEN, Otto Maenchen, The World of the Huns: Studies in Their History and Culture, London 1973. HIPPOCRATES, Airs, Waters, Places, Vol-I, Translation: W. H. S. Jones, Loeb Classical Library, London JİN KİM Hyun, The Huns, Rome and Birth of Europe, Cambridge 2013. KAZANSKİY, M. M., “Ob İskusstvennoy Deformatsii Çerepa u Burgundov v Epohu Velikogo Pereseleniya Naradov”, Opus: Mejdistsiplinarnıe İssledovaniya v Arheologii, 5, Moskva 2006, ss. 127-140. MAYALL Peter, et al., “Migrating Huns and modified heads: Eigenshape Analysis Comparing Intentionally Modified Crania From Hungary and Georgia in the Migration Period of Europe”, PLOS ONE, 2017, ss. 1-23. MOLNÁR, Mónika, et al., “Artificially Deformed Crania From the Hun-Germanic Period (5th–6th Century AD) in Northeastern Hungary: Historical and Morphological Analysis”, Neurosurg Focus, 36 (4), 2014, ss. 1-9. PAP, Ildiko, “Data to the problem of artificial cranial deformation, Part 1”, Annales Historico-Naturales Musei Nationalis Hungarici, Budapest, 1983, ss. 339-350. PAP, Ildiko, “Data to the problem of artificial cranial deformation, Part 3”, 1985, ss. 281-289. PLINY, Natural History, Vol: II, Book VI, Translation: H. Rackham, Harvard University Press, London SINOR, Denis, Erken İç Asya Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2014, 7. Baskı. STRABON, The Geography of Strabo, Book: XI, Translation: H. L. Jones, London. SULİMİRSKİ, Tadeus, The Sarmatians, Praeger Publishers, New York, Washington, 1970. ŞEŞEN, Ramazan, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK. Basımevi, Ankara 2001. THOMPSON, Edward Arthur, Hunlar, Çev. M. Sibel Dinçer, Phoenix Yayınevi, Ankara 2008. TROFİMOVA, T. A., “İzobrajeniya Eftalitskih Praviteley na Monetah i Obıçay İskusstvennoy Deformatsii Çerepa u Naseleniya Sredney Azii v Drevnosti”, İstoriya, Arheologiya i Etnografiya Sredney Azii, 1968, ss. 179-189. ÜREN, Umut, Avrasyanın Bozkır Halkları: Alanlar ve Aslar, Akçağ Yayınevi, Ankara 2018. VEERAMAH, Krishna R., et al., “Population Genomic Analysis of Elongated Skulls Reveals Extensive Female-Biased Immigration in Early Medieval Bavaria”, PNAS, No:13, 2018, ss. 3494-3499 YABLONSKY, LT. - C. TORRES Rouff, “Cranial Vault Modification as A Cultural Artifact: A Comparison of The Eurasian Steppes and The Andes”, Journal of Comparative Human Biology, 56, 2005, ss. 1-16. ZHANG Qun, et al., “Intentional Cranial Modification From the Houtaomuga Site in Jilin, China: Earliest Evidence and Longest in Situ Practice During the Neolithic Age” American Journal of Physical Anthropology, Vol: 169, 2019, ss. 747-756. ZOSİMUS, Historia Nova, A Translation with Commentary, (Byzantina Australiensia, 2), Eng. Trans. Ridley Ronald T., Canberra: Australian Association for Byzantine Studies, University of Sydney, 1982.