Rus İstihbaratçı Mihail Pavloviç Vronçenko’nun “Küçük Asyalı” Türk ve Türkmen Kadınına Dair Değerlendirmeleri

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 29 - 64, 27.06.2021

Ayşen Müderrisoğlu

Öz

Mihail Pavloviç Vronçenko, Çar I. Nikola’nın talimatı üzerine 1834’te Osmanlı topraklarına gelip Anadolu’ya dört sefer askeri-coğrafi keşif gezisi gerçekleştirmiş bir Rus subayı ve istihbaratçısıdır. Anadolu’da bulunduğu süre boyunca “Küçük Asya’nın” coğrafyası, doğası, tabii kaynakları, ekonomisi, yönetim sistemi, şehirleşmesi, nüfusu gibi konularda veriler elde etmiştir. Bununla birlikte Osmanlı Devleti’nin sosyo-kültürel yapısına dair gözlem ve değerlendirmelerde de bulunmuştur. Rus subayının 1838 (I. Cilt) ve 1840 (II. Cilt) yıllarında yayımladığı eseri, bir Rus subayının Anadolu üzerine elde ettiği raporları ve görüşleri ihtiva etmesi açısından önemlidir. Rus çarına sunulmak üzere hazırlanan bu raporlar aynı zamanda Anadolu kadınının hak ve özgürlüklerinden gündelik yaşamına, giyim-kuşamından bir takım örf adetlerine kadar pek çok bilgiyi de kapsamaktadır. Birçok Batılının -başta İngiliz ve Fransız olmak üzere- seyahat notlarında ya da raporlarında başkent İstanbul’da yaşayan Osmanlı kadını hakkında detaylı bilgiler bulunurken Vronçenko’nun eseri, özellikle XIX. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’daki Türk kadınına dair bilgiye ulaşmamızı sağlayan sınırlı kaynaklardan biridir. Türk kadının toplum içindeki yeri, hakları, giyim-kuşamı gibi konularda görüş ve değerlendirmeler sunarken Türk kadınını, yerleşik ve göçebe yaşam biçimine göre sınıflandırarak “Türk” ve “Türkmen” kadını olarak tanımlamıştır. Çalışmamızda bir Rus askerinin değerlendirmelerine göre XIX. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’da yaşayan Türk kadının toplumsal konumu, hak ve özgürlükleri ile çokeşlilik meselesi üzerinden ele alınırken bu tespitlerin ne derece geçerli olduğu da irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mihail Pavloviç Vronçenko, Rus istihbaratçı, Anadolu, Küçük Asya, Türk ve Türkmen Kadını

Kaynakça

• AK, Mehmet, “Batılı Gezginlerin Gözlemlerinde Yörük/Türkmen Çadırları”, Türkiyat Mecmuası, C.29/s.2, 2019, ss.347-366.
• AKMAN, Filiz Barın, Batılı Kadın Seyyahların Gözüyle Osmanlı Kadını, Kopernik Kitap, İstanbul 2017.
• ALTINDAL, Meral, Osmanlıda Kadın, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1994.
• DAVIDSON, Roderic H., “The ‘Dosografa’ Church in the Treaty of Küçük Kaynarca”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, C.42/S.1, 1979, ss.46-52.
• DAVIDSON, Roderic H., “The Treaty of Kuchuk Kaynardji: A Note on Its Italian Text”, The International Historical Review, C.10/S.4, 1988, ss.611-622.
• DAVIDSON, Roderic H., “Russian Skill and Turkish Imbecility: The Treaty of Kuchuk Kainardji Reconsidered”, Slavic Review, C.35/S.3, 1976, ss.463-483.
• DİNÇ, Ahmet ve Ramazan ÇAKIR, “Türkmenlerde Kuyumculuk Sanatının ve Takıların Tarihi Gelişimi ve Türkmen Kadını”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C.X/S.1, 2010, ss.23-34.
• DÜĞER, Selçuk, Kadın Seyyahların İzlenimlerinde Osmanlı ve Batı Dünyası, Cinius Yayınları, İstanbul 2020.
• ELLISON, Grace, İstanbul’da Bir Konak ve Yeni Kadınlar, Çev.Yaşar Akın, Dergâh Yayınları, İstanbul 2017.
• GARNETT, Lucy M.J., Türkiye’nin Kadınları ve Folklorik Özellikleri, Çev. Nurettin Elhüseyni, Oğlak Bilimsel Kitaplar, İstanbul 2009.
• JENKINS, Hester D., Kafesin Ardındaki Türk Kadını, Çev. Ercan Kaçmaz, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
• KAMBERIDOU, Irene, “The East in the Eyes of Western Women Travellers of the 18th and 19th Centuries: Solidarity and Understanding the East”, The East in the Eyes of the West International Conference of the Faculty of Arts, Kuwait University, 2013.
• KAYNAK, İsmail, “A.S.Puşkin’in Erzurum Seyahatnamesinde Türkler ve Doğu Anadolu”,Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 22, ss.229-241.
• KEMALOĞLU, İlyas, Rusların Gözüyle Türkler, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2015.
• KURAT, Akdes Nimet, “Dostoyevskiy ve Şark Meselesi”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, 21-22, 1933, ss.361-367.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• LEWIS, Reina, Oryantalizmi Yeniden Düşünmek, Kapı Yayınları, İstanbul 2006.
• Muahedat Mecmuası, III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• PEHLİVAN, İsmail, “Rus Oryantalist Faaliyetleri ve Osmanlı İmparatorluğu”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.6/S.12, 2016, ss.91-106.
• “Peçatnaya Golovina”, Jurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşeniya, Sankt Peterburg, C.CXXXVI, 1867.
• SAİD, Edward W., Şarkiyatçılık, Metis, İstanbul 2017.
• SANCAR, Aslı, Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek, Kaynak Yayınları, İstanbul 2009.
• TINAYRE, Marcelle, Bir Kadın Gezgin Tinayre’nin Günlüğü, Çev.Engin Sunar, Aksoy Yayıncılık, İstanbul 1998.
• TOPSAKAL, İlyas, “Tarihi Süreçte Rusya-Türkiye İlişkileri”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C.III/S.2, 2016, s.33-53.
• VRONÇENKO, Mihail Pavloviç, Obozreniye Maloy Azii V Nıneşnem Eyo Sostoyanii, Sostavlennoye Russkim Puteşestvennikom M.V., C.I, Karl Kray, Sankt Peterburg 1838.
• VRONÇENKO, Mihail Pavloviç, Obozreniye Maloy Azii V Nıneşnem Eyo Sostoyanii, Sostavlennoye Russkim Puteşestvennikom M.V., C.II, Karl Kray, Sankt Peterburg 1840.