MİHAİL P. VRONÇENKO'NUN 1834’te İZMİR VE CİVARINDAKİ SOSYO-EKONOMİK YAŞAMA DAİR İZLENİMLERİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 77 - 111, 17.06.2022

Ayşen Müderrisoğlu

Öz

Rus tümgeneral, jeodezist, istihbaratçı ve “Küçük Asya”nın ilk kâşifi sayılan Mihail Pavloviç Vronçenko, Osmanlı-Rus savaşı (1829-30) esnasında Rus ordusunun 6. Piyade Kolordusu’nda görev almıştır. Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan sonra ise 1834-1836 yılları arasında Çar I. Nikola’nın talimatı üzerine diplomatik koruma altında istihbarat yapmak ve istatistik veriler toplamak üzere at sırtında 11 bin kilometreyi bulan İzmir’den Anadolu’ya dört askeri-coğrafi keşif seferi gerçekleştirmiştir. Bu veriler bölgenin coğrafi özellikleri, dağları, nehirleri, bitki örtüsü, hayvanları, madenleri, demografisi, etnik ve kültürel yapısının yanı sıra ticaret hayatına dair bilgiler içermektedir. Bu minvalde, Rus istihbaratçısının en fazla üzerinde durduğu bölge İzmir ve çevresini oluşturmaktadır. İzmir’in askeri savunma potansiyelinden ticaret hacmine, mimari yapısından etnik yapısına kadar önemli veriler Rus subayının çalışmasında öncelikli yere sahiptir. Adeta olası bir Rus işgaline ön hazırlık niteliğindeki bu bilgiler çalışmamızda yer alırken, bilhassa 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde İzmir’deki ticaret ağına değinilecektir. İzmir’e Anadolu’dan gelen ürünlerin miktar ve fiyatları; İzmir’den yurtdışına ihraç edilen ürünlerin cinsi, miktar ve fiyatları; toplam ticaret hacmindeki payları gibi iktisat tarihini ilgilendiren önemli verilerde çalışmanın konusunu oluşturacaktır. Bir Rus ajanın istatistiklerine dayanan bu veriler İzmir ve civarının başta iktisadi olmak üzere, askeri, mimari, etnik ve kültürel yönlerine ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

İzmir, istihbarat, Mihail P. Vronçenko, Osmanlı ekonomisi, ihracat

Kaynakça

• Ayşen Müderrisoğlu, “Rus İstihbaratçı Mihail Pavloviç Vronçenko’nun “Küçük Asyalı” Türk ve Türkmen Kadınına Dair Değerlendirmeleri”. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2021, 6 (1), ss. 29-64.
• Hüseyin Mevsim, “Bir Rus Subayının Gözüyle 1835 Yılında Bursa Mütesellimliği”, OTAM, 2021, 49, ss. 73-89.
• İsmail Pehli̇van, “Rus Oryantalist Faaliyetleri ve Osmanlı İmparatorluğu”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2016, 6 (12), ss. 91-106.
• Mihail Pavloviç Vronçenko, biografiçeskiy oçerk, “Jurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşeniya”, Peçatnaya Golovina Yayınevi, Sanktpeterburg, Cilt CXXXVI, 1867, ss. 28-31.
• Mihail Pavloviç Vronçenko, Obozreniye Maloy Azii v nıneşnem eyo sostoyanii, sostavlennoye russkim puteşestvennikom M.V., Karl Kray Yayınevi, Sanktpeterburg, Cilt 1,1838.
• Mihail Pavloviç Vronçenko, Obozreniye Maloy Azii v nıneşnem eyo sostoyanii, sostavlennoye russkim puteşestvennikom M.V., Karl Kray Yayınevi, Sanktpeterburg, Cilt 2,1840.
• “Nekrolog”, Zapiski Voenno Topografiçeskogo Depo, ed. Blaramberg, Voennaya Tipografiya Yayınları, Sanktpeterburg, Cilt 22,1861, ss. 65-66
• “Prodoljeniye soçineniya Obozreniye Maloy Azii v nıneşnem eyo sostoyanii”, Zapiski Voenno-Topografiçeskogo Depo, ed. Şubert, Karl Kray Yayınevi, Sanktpeterburg, Cilt 5, 1840, ss. 319-368.
• Türkkaya Ataöv, “Sovyetler Birliği’nde Türkoloji Çalışmaları”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2004, 6 (0), ss. 89-107.
• Vladimir Petroviç Davıdoff, Putevıya Zapiski vevedennıya vo vremya prebıvanıya na İoniçeskih Ostrovah, v Gretsii, Maloy Azii i Turtsii v 1835 godu Vladimirom Davıdovım, Tipografiya E. Fişera. Sanktpeterburg, Cilt 2, 1839.