16. YÜZYILDA İSTANBUL KARAİ CEMAATİ

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 31 - 49, 21.06.2023

Vesile Tanınmış

https://doi.org/10.56252/turktarars.1241541

Öz

Karailik, esasları 8. yüzyılda Irak’ta şekillenen bir Yahudi mezhebidir. Bu mezhebin en karakteristik özelliği, Yahudi sözlü geleneğini reddetmesi ve inanç ilkelerini yalnızca Tevrat’a dayandırmasıdır. Bu yönüyle Yahudiliğin Rabbani kanadına muhalif akımı temsil eden Karailik, göçlerle birçok coğrafyaya dağılmış ve mezhep, Bizans ülkesinde de yayılma fırsatı bulmuştur. Bizans başkenti İstanbul’a yerleşen Karailer, şehrin Osmanlılar tarafından fethi sonrasında varlıklarını devam ettirmişlerdir. Özellikle, II. Mehmet’in uygulamaya koyduğu sürgün politikası ile şehirdeki Karai nüfusu artış göstermiştir. Çalışmamızda, arşiv vesikalarının rehberliğinde, Karai cemaatinin 16. yüzyıldaki yaşamı ele alınmıştır. Bu çerçevede istifade ettiğimiz tahrir defterleri, şehrin Yahudi cemaatlerine ilişkin mühim veriler içermektedir. Döneme ait tahrir defterleri ışığında, İstanbul Karai cemaatinin nüfusu, cemaat mensuplarının ödemekle yükümlü oldukları vergiler, gelir seviyeleri, icra edilen meslekler ve yerleşim alanları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karai, Yahudi, İstanbul, 16.Yüzyıl

Kaynakça

• BOA, TT.d. (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Tapu Tahrir Defterleri), nr. 210, 240, 370, 494.
• BOA, MAD.d. (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver Defterler), nr. 286, 4036, 14393, 20198.
• HŞS (Hasköy Şer‘iyye Sicilleri), nr. 15.
• Eyüb Mahkemesi (Havas-ı Refia) 74 Numaralı Sicil (H. 1072- 1073/ M. 1661- 1662), İSAM Yayınları, İstanbul 2011.
• Fatih Mehmet II Vakfiyeleri, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1938.
• Galata Mahkemesi 90 Numaralı Sicil (H. 1073- 1074/ M. 1663), İSAM Yayınları, İstanbul 2012.
• Akhiezer, Golda, “Byzantine Karaism in the Eleventh to Fifteenth Centuries”, Jews in Byzantium: Dialectics of Minority and Majority Cultures, Ed. Robert Bonfil, Oded Irshai, Guy G. Stroumsa, Rina Talgam, Leiden-Brill 2011, s. 723- 758.
• Ankory, Zvi, Karaites in Byzantium: The Formative Years 970- 1100, Columbia University Press, New York 1959.
• Avramoğlu, Çağatay Bediî, “İstanbul’da Karai Türklerinde Nişan ve Düğün Adetleri”, Türk Yurdu, C. XII, S. 294, Mart 1961, Ankara, s. 33-34.
• Aydın, Mahir, “Osmanlı Dünyasındaki Yahudi Kira Kadınlar”, Belleten, C. LXV, S. 243, Ağustos 2001, s. 623-636.
• Aydın, Mehmet, “İstanbul’un Fethinden Önce ve Sonra İstanbul’daki Yahudi Cemaatleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, C. XIV, S. 14, Mart 2002, s. 5- 25.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. X, 1953, s. 1-25.
• Beyatlı, Ahmet, Fatih Sultan Mehmed’in 877/1472 Tarihli Vakfiyyesi, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Bulunur, Kerim İlker, Osmanlı Galatası (1453- 1600), Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2014.
• Danon, Abraham, “Documents Relating to the History of the Karaites in European Turkey”, The Jewish Quarterly Review, C. XVII, January 1927, s. 239- 322.
• _______, “The Karaites in European Turkey”, The Jewish Quarterly Review, C. XV, January 1925, s. 285- 360.
• Davis, Eli, “Rabbanites”, Encyclopedia Judaica, C. XIII, Jerasalem 1978.
• Dernschwam, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev. Yaşar Önen, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
• Eminoğlu, Münevver (Ed.), Jules Laurens’ın Türkiye Yolculuğu Le Voyage de Jules en Turquie, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 1998.
• Galante, Avram, Histoire des Juifs de Turquie, C. II, Isis Yayımcılık, İstanbul 1961.
• Gerlach, Stephan, Türkiye Günlüğü 1577- 1578, C. II, Çev. Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2019.
• Göncüoğlu, Süleyman Faruk, “Hasköy”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XVI, İstanbul 1997, s. 388- 390.
• Gürkan, Salime Leyla, “Talmud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXXIX, İstanbul 2010, s. 550- 552.
• Hacker, Joseph, “The Sürgün System and Jewish Society in the Ottoman Empire during the Fifteenth to the Seventeenth Centuries”, Ottoman and Turkish Jewry: Community and Leadership, Ed. Aron Rodrigue, Indiana 1992, s. 1- 65.
• İnalcık, Halil, “Fatih Sultan Mehmed Tarafından İstanbul’un Yeniden İnşaası”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Çev. Fahri Unan, S. 3, Samsun 1988, s. 215- 225.
• _______, The Survey of İstanbul 1455: The Text English Translation Analysis of the Text, Documents, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• Jacoby, David, “The Jewish Community of Constantinople from the Komnenan to the Palaiologan Period”, Vizantijskij Veremennik, 55/2 (80), 1998, s. 31- 40.
• _______, “The Jewish Communities of the Byzantine World from the Tenth to the Mis-Fifteenth Century: Some Aspects of Their Evolution”, Jewish Reception of Greek Bible Versions: Studies in Their Use in Late Antiquity and the Middle Ages, ed. Nicholas de Lange- Julia Krivoruchko-Cameron Boyd-Taylor, Mohr Siebeck, Tübingen 2009, s. 157- 181.
• Kutluay, Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1965. Kuzgun, Şaban, Hazar ve Karay Türkleri, Se-da Yayınları, Ankara 1985.
• Lewis, Bernard, “1641- 1642’de Bir Karayitin Türkiye Seyahatnâmesi”, Vakıflar Dergisi, Çev. F. Selçuk, S. 3, 1956, s. 97- 106.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. I, haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Nemoy, Leon, “Karaites”, Encyclopaedia Judaica, C. X, Jerusalem, s. 762- 782.
• Öz, Tahsin, Zwei Stiftungsurkunden des Sultans Mehmed II. Fatih, Istanbuler Mitteilungen, İstanbul 1935.
• Poznanski, Samuel, “Karaites”, Encyclopedia of Religion and Ethics, Ed. James Hastings, C. VII, 1980, s. 662- 672.
• Rozen, Minna, İstanbul Yahudi Cemaati’nin Tarihi (1453- 1566), Çev. Serpil Çağlayan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Şişman, S., “İstanbul Karayları”, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, C. III, 1957, s. 97- 102.
• Tanınmış, Vesile, Osmanlı Hakimiyetinde Karai Cemaati, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Tekin, Oğuz, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 1999.
• Thys-Şenocak, Lucienne, “The Yeni Valide Mosque Complex at Eminönü”, Muqarnas, C. XV, 1998, s. 58- 70.
• Tudela’lı Benjamin, Ratisbon’lu Petachia, Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri, Çev. Nuh Arslantaş, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2001.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. II, TTK Yayınları, Ankara 1949.
• Ülgen, Ali Saim, Fatih Devrinde İstanbul, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1939.
• _______, “Yeni Cami”, Vakıflar Dergisi, S. 2, 1942, s. 387- 397.
• Villehardouin, Geoffroi de, Henri de Valenciennes, Konstantinopolis’te Haçlılar, Çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Yerasimos, Stéphane, “La Communauté Juive d’Istanbul a la Fın du XVIe Siécle”, Turcica: Revue d’Ѐtudes Turques, C. XXVII, 1995, s. 101- 130.
• Zinberg, Israel, A History of Jewish Literature: the Jewish Center of Culture in the Ottoman Empire, Ed. Bernard Martin, Ktav Publishing House, New York 1974.