YELÜ CHUCAİ SEYAHATNAMESİ HAKKINDA NOTLAR

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 41 - 51, 28.06.2024

Nazlı Paşalı

https://doi.org/10.56252/turktarars.1445266

Öz

Gerçek ismi Zhanran Jushi olan Yelü Chucai (耶鲁楚材), XII. yüzyılın ikinci yarısının son çeyreğinde Çin’in Yanjing şehrinde (燕京) dünyaya gelmiştir. Kökeni konusunda resmi Çin kayıtları Liao Sülalesi’nden (遼朝) geldiğini teyit etmektedir. Geniş bir yelpazede eğitim alan Yelü Chucai, memurluk sınavlarında başarılı olarak devlet kademesinde çalışmaya başlamıştır. Aldığı eğitimle ‘Üç Öğretinin Efendisi’ olarak bilinen Yelü Chucai, Cengiz Han Yanjing şehrini ele geçirdikten bir süre sonra onun hizmetine girmiştir. Cengiz Han’ın danışmanı, astronomu ve kâtibi olarak Batı Seferi’ne katılan bu zat, ardında muhteşem bir eser bırakarak bahis konusu döneme ışık tutmuştur. İki bölümden müteşekkil olan Xiyoulu (西游禄) isimli seyahatnamenin ilk kısmında sefer güzergâhı anlatılırken; ikinci kısmında ise Qiu Gong (丘公, 1148-1227) nam-ı diğer Chang Chun (长春) ile olan ilişkisi kaleme alınmıştır. Yelü Chucai’ın seyahat notları günümüze ulaşan nadir bir eser olmasına rağmen şimdiye kadar Mandarin Çincesinden Türkçeye çevrilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Yelü Chucai, Batı Seyahati, Cengiz Han, Moğollar

Kaynakça

• Allsen, Thomas T., “Mongolian Princes and Their Merchant Partners 1200-1260”, Asia Major, Vol. II-No. 2, 1989, s. 83-126.
• Arslan, Hammet, “Budizm’in Çin’e Girişinde İpek Yolu’nun Önemi ve İşlevi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XVIII-Sayı: 1, 2018, s. 1-21.
• , “Budizm”, Doğu'dan Batı'ya Düşüncenin Serüveni C. I, İnsan Yayınları, İstanbul, 2015.
• Atik, Kubilay, “Kitan Dilinde Yazılmış Materyallere Genel Bakış”, Şarkiyat Mecmuası, S: XXXVIII, Yıl: 2021, s. 125-136.
• Aziz, Şirinay, “Moğol İmparatoluğu’nda Ortak Tüccar Uygulaması ve Ortak Tüccar Uygulamasının Ming Hanedanı Döneminde Sona Erişi”, Medeniyet Kültür Araştırmaları Belleteni İstanbul Medeniyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. II-S: 3, 2022, s. 54-73.
• Barthold, W., Moğol İstilası Devrinde Türkistan, çev. Seniha Sami Moralı, Ankara 2020.
• Baumann, Brian, “By the Power of Eternal Heaven: The Meaning of Tenggeri to the Government of the Pre-Buddhist Mongols”, Extreme-Orient, No. 35, 2013, s. 233-284.
• Bilal, Metin, “Budizm İnancının Türk Devletleri Üzerindeki Etkisi”, Anasay, C. VI, 2018, s. 63-80.
• Bretschneider, Emil, “Extrat From The Si Yu Lu Ye-lü Ch’u-ts’ai’a Travels to The West, 1219-24”, Notes on Chinese Mediaeval Travelleris to The West, Londra, 1875, s. 108-119.
• , Mediaeval Researches from Eastern Asiatic Sources, Vol. I, Londra, 1910.
• Buell, Paul D., “Cinggis-qan as The Third Man”, Mongolian Studies, Vol. XXIX, 2007, s. 57-68.
• , Kolbas, Judith, “The Ethos of State and Society in The Early Mongol Empires: Chinggis Khan to Güyük”, Cambridge University Press on Behalf of The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Vol. XXVI- No: 1/2, 2016, s. 43-64.
• Chang Chun, Cengiz Han’ın Ölümsüzlük Arayışı, çev. Gülşah Hasgüçmen, İstanbul 2019.
• Corradini, Pietro, “The Chinese Imperial Astronomical Office and The Jesuit Missionaries” Rivista Degli Studi Orientali, Vol. LXVIII, 1994, s. 339-350.
• Coşkun, Derya, Oğuz, Anıl Yasin, “Yuan Hanedanı’nda İpek Tedarik Yöntemleri, Vergi ve Tahsisatları”, Belleten, C: LXXXVII-S: 309, 2023, s. 439-471.
• Cüveynî, Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2013.
• Çin Düşüncesi ve Kültürü Temel Kavramları-I, çev. Aykut Dal-Bülent Okay, İstanbul 2021.
• Di Cosmo, Nicole, Frank, Allen, Golden, Peter, İç Asya Tarihi, çev. Altay Tayfun Özcan, İstanbul 2022.
• Eberhard, Wolfram, “Türkistan Seyahatnamesi 1218”, Belleten, C. VIII-S: 29, 1944, s. 137-142.
• , Çin Simgeleri Sözlüğü, çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket, İstanbul 2000.
• , Çin Tarihi, Ankara 2019.
• , Çin’in Şimal Komşuları, çev. Nimet Uluğtuğ, Ankara 1996.
• Ebrey, Patrica Buckley, Zhang, Cong Ellen, Yao, Ping, “Peaceful Abodes Account of Their Homes by Yelü Chucai (1190-1244) and Xie Yingfang (1296-1392)”, Chinese Autobiographical Writing University of Washington Press, 2023, s. 129-134.
• Feng Huanzhen, “Lun Yelü Chucai Qin Chan Yiwei De Win Xue Guan” Zhong Shan Daxue, S. 51, China, 2011, s. 138-151.
• Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. M. Reşat Uzmen, İstanbul 1980.
• , Çin Tarihi, çev. İlhan Aslan, İstanbul, 2023.
• Güç, Ahmet, “Konfüçyüsçülük”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXVI, 2002, s. 167-170.
• , Sert, Ekrem, “Budizm'de Dört Temel Gerçek, Sekiz Dilimli Yol ve Nirvana”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C. V, S: 12, 2020, s. 3-28.
• Holcombe, Charles, Doğu Asya Tarihi, çev. Muhammed Murtaza Özeren, İstanbul 2021.
• Humble, Geoffrey Frank, “The Biography of Yelü Chucai: Yuanshi 146.3455-65”, The Europan Research Council Under The European Union’s Seventh Framework Programme, 2007-2013.
• , “Biographical Rhetorics: Narrative and Power in Yuanshi Biography”, PhD Theses, University of Birmingham, England, 2017. Jaivin, Linda, Kısa Çin Tarihi, çev. Gaye Yavuzcan, İstanbul 2023.
• Kaya, Murat, “Budizm’in Misyon Anlayışının Temelleri”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, C. X, 2021, s. 24-44.
• Kushenova, Ganizhamal, “Cengiz Han’ın İki Valisi, Mahmut Yalavaç ve Yeh-Lu Ch’u Ts’ai: Devlet İdare Anlayışları ve Uygulamaları”, Bilig, S: 42-Yıl: 2007, s. 229-242.
• Lao Jiang, Yelü Chucai, Beijing 1996.
• Laozi, Shendao. https://ctext.org/heshanggong/1/ens (Erişim tarihi:05.02.2024)
• Liu Lixiang, “Yidai Ming Xiang Yelü Chucai”, Gejie, No: XXIII, 2019, China, s. 60-63.
• May, Timothy, Moğol İmparatorluğu, çev. Ülke Evrim Uysal, İstanbul 2021.
• , Moğol Savaş Sanatı, çev. Mustafa Uyar, İstanbul 2023.
• Okay, Bülent, Konfüçyüs ve Çin Felsefesinin Temelleri, İstanbul 2017.
• Onat, Ayşe, Çin Kaynakların Türkler Han Hanedanı Tarihinde “Batı Bölgeleri”, Ankara, 2012.
• Rachewiltz, Igor de, “Personnel and Personalities in North China in The Early Mongol Period”, Jornal of The Economic and Social History of Orient, Vol. IX- No: 1/2, Yıl: 1966, s. 88-144.
• , “The Hsi-Yu Lu By Yeh-lü Ch’u-Ts’ai”, Monumenta Serica, Vol. XXI, 1962, s. 11-128.
• ,“The Secret History of The Mongols”, The Mongolia Society Bulletin, Vol. IX- No. 1- Yıl: 1970, s. 55-69.
• Sletnava, Tatiana, “Yelü Chucai’s Movement in The Mongolian Court Describd in Yuanshi”, Journal of East Asian Cultures, C: I- Yıl: 2022, s. 33-44.
• Söğüt, Yaşar, “Moğol İmpratorluğu’nun Kadın Naibesi: Töregene Hatun”, Journal of Universal History Studies, C: IV-S: 2-Yıl: 2021, s. 212-228.
• Su Tianjue, Yuanchao Mingchen Shilüe, Brief History of Famous Officials in Yuan Dynasty, Shanghai 1936, Chinese Collection.
• Tezel, Aybike Şeyma, “A Study on China’s Only Female Ruler Wu Zetian (s.1-113)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2009.
• Togan, İsenbike, “Çinggis Han ve Moğollar”, Türkler, C: VIII, Yıl: 2002, s. 377-415.
• Tümer, Günay “Budizm,” TDV İslam Ansiklopedisi, C. VI, 1992, s. 352-360.
• Whaley, Mark A., “An Account of 13th Century Qubchir of The Mongol ‘Great Courts’”, Acta Orientalia Academiae Scientiarium Hungaricae, C: LIV- S:1-Yıl: 2001, s. 1-84.
• Yang, Qiao, “Like Stars in The Sky: Networks of Astronomers in Mongol Eurasia”, Journal of The Economic and Social Historoy of The Orient, Vol. LXII, 2019, s. 388-427.
• Yıldırım, Kürşat, “Tunguz Halkı Üzerine Araştırmalar-II: Curçen’ler” Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, C: CXVIII-S: 233, 2018, s. 11-26.
• Yitik, Ali İhsan, “Taoculuk”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XL, 2011, s. 10-12.
• Yulan, Fung, Çin Felsefesi Tarihi, çev. Fuat Aydın, İstanbul, 2009.
• Xin Yuan Shi, 127.