Azerbaycan Türk Felsefe Tarihinin Teşekkülü ve Firidun Bey Köçerli

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 115 - 131, 31.12.2020

Faiq Elekberli

Öz

Makalede Azerbaycan Türk felsefe tarihinin teşekkülü ve bu alanda Türk mütefekkiri Feridun Köçerli’nin hizmetleri araştırılmıştır. Araştırmada Azerbaycan Türk felsefe tarihinin teşekkülünün bir çok akademik araştırmalarda iddia edildiği gibi, Heyder Hüseynov’un 1940’lı yıllarda kaleme aldığı “Azerbaycan’da XIX. Asır İçtimai ve Felsefi Fikir Tarihinden” isimli kitabıyla değil, F.Köçerli’nin 1900’lü yılların başlarında yazdığı “Azerbaycan Türklerinin Edebiyatı” isimli kapsamlı eseriyle başladığı ortaya konulmuştur. Çünkü Köçerli bu eseri ile Azerbaycan Türk edebiyatının yanı sıra Azerbaycan Türk felsefe tarihinin de oluşmasını sağlamıştır. Onun “Azerbaycan Türklerinin Edebiyatı” isimli eserinde en eski dönemlerden XX. asrın başlarına kadar yaşamış olan Azerbaycan Türk mütefekkirlerinin sadece edebî değil, felsefi mirası da yer almaktadır. Her koşulda Azerbaycan Türk mütefekkirlerinin edebî-bedii ve içtimaî-felsefi eserlerini ilk defa bu şekilde mufassal ve ilmî şekilde bir kitapta toplayan Köçerli olmuştur. Makalede Köçerli’ye kadarki dönemde felsefe tarihçiliğine dair unsurlara tezkireler, çüngler ve müntehabatlara rastlanıldığı, ancak bu amillerin millî edebiyat tarihi, özellikle de içtimaî-felsefi fikri tarihi bakımından kendini kanıtlayamadığı ortaya konulmaktadır. Ancak, Köçerli’nin “Azerbaycan Türklerinin Edebiyatı” isimli kitabı bir çok özelliği bakımından sadece millî edebiyat tarihi değil, millî felsefi fikir tarihi bakımından da akademik üsluba çok yakın tarzda yazılmıştır. Bir başka ifadeyle, Köçerli bu eserinde Azerbaycan Türk felsefe tarihini, diğer anlamı ile Türk dünya görüşünü de ifade etmiştir. Her koşulda Köçerli’nin bu gibi eserlerinin Azerbaycan Türk felsefesinin doğuşu ve inkişafının temel taşını oluşturduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türk Felsefe Tarihi, Feridun Bey Köçerli, Azerbaycan Türklerinin Edebiyatı, Tarih ve Felsefe, Edebiyat ve Felsefe

Formation of the History of Azerbaijani Turkish Philosophy and Firidun Bey Kocharli

Öz

In the article, were examined the formation of the history of Azerbaijan Turkish philosophy and the role and role of Turkish entrepreneur Firidun Bey Kocharli concerning this issue. In the research, as the formation of Azerbaijan Turkish philosophy history claimed by many scholars in academic style, Heyder Huseynov wrote in the 1940s, "XIX in Azerbaijan from the History of Century Social and Philosophical Ideas” it was revealed that it started not with his book titled, but with his comprehensive work titled “Literature of Azerbaijan Turks” written by F.b. Kocharli in the early 1900s. Because in this work, Kocharli provided the creation of Azerbaijan Turkish philosophy of history as well as the Azerbaijan Turkish literature. In his work titled “The Literature of Azerbaijan Turks”, were reflected not only the literar, but also the philosophical heritage of the Azerbaijani Turkish enthusiasts who lived from the earliest ages to the beginning of the XX century. In any case, Kocharli was the person who first collected the literary-scientific and spiritual-philosophical works of Azerbaijani Turkish entrepreneurs in such book. In the article, it is revealed that until the time Kocharli, there are contradictions, chunks and exclusions similar to philosophical historians, but these agents could not prove themselves in terms of the history of national literature, and the history of the idea of philosophy. However, Kocharli's book "Literature of Azerbaijan Turks" in terms of many features was written in a very close manmer to the academic style, not only the history of national literature, but also the history of national philosophical ideas. In other words, in this work, Kocharli expressed the history of Azerbaijan Turkish philosophy, in other words, the Turkish worldview. In any case, it is possible to say that these and other works of Kocharli constitute the cornerstone of the birth and development of Azerbaijani Turkish philosophy.

Anahtar Kelimeler

Feridun Kocharli, History of Azerbaijani Turkish, Literatür of Azerbaijani Turks, History and Philosophy

Kaynakça

• Azerbaycan metbuat tarihi antologiyası (2010). 2 cildde 1 cild. Bakı: Elm ve tahsil.
• Ahundzade, M.F. (2005). Eserleri. Üç cildde. I cild. Bakı: Şark-Garp.
• Bakıhanov, A. A. (2001). Gülüstani-irem. Bakı: Möminin.
• Hüseynov H. (2007). Azerbaycanda XIX esr ictimai ve felsefi fikir tarihinden. Bakı: Şark-Garp.
• Köçerli, F. (2005/a). Azerbaycan Türklerinin edebiyatı. 2 cildde, I cild. Bakı: Avrasiya-Press.
• Köçerli, F. (2005/b). Azerbaycan türklerinin Edebiyatı. 2 cildde, II cild. Bakı: Avrasiya-Press.
• Köçerli, F. (2007/a). Azerbaycan dövri metbuatının kısa icmalı. Azerbaycan publisistikası antologiyası. Bakı: Şark-Garp.
• Köçerli, F. (2007/b). Millî bayram. Azerbaycan publisistikası antologiyası.Bakı: Şark-Garp.
• Köçerli F. (2007/c). Edebiyatımıza dair mektub. Azerbaycan publisistikası antologiyası. Bakı: Şark-Garp.
• Köçerli F. (2007/d). Ana dili. Azerbaycan publisistikası antologiyası. Bakı: Şark-Garp.
• Yakublu N. (2018). Azerbaycan Millî Azadlık Herekatı Ensiklopediyası. Bakı: Kanun.