KUTADGU BİLİG’DE MUNU GÖSTERME EDATI

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 5, 24 - 36, 30.06.2015

İ. Gülsel Sev

https://doi.org/10.12992/TURUK188

Öz

Gösterme edatları, bir
şeyi, bir kimseyi işaret etmek için kullanılan gösterme işleviyle birlikte
kuvvetlendirme işlevine de sahip edatlardır. Bu makalede Karahanlı dönemi
eserlerinde görülen munu gösterme
edatı üzerinde durulmuş, bunun için devrin önemli eseri Kutadgu Bilig’deki munu’lu
beyitler ve günümüz Türkçesindeki karşılıkları inceleme malzemesini
oluşturmuştur. Tarihî lehçelerde rastlanmayan munu edatı Karahanlı döneminin diğer eserlerinde teklik işaret
zamirinin yükleme hâli ekli biçimi olan munı
ile karıştırılmıştır. DLT’de ‘işte
bu, bu, bunu’ manaları verilerek ķanu (hangi) ve ķanı (nerede)’ya cevap
olarak alınan munu, TİKT’de ‘şüphesiz, mutlaka, işte bunu,
bunu’ anlamlarında kullanılmıştır. ‘işte, işte bu’ anlamlarıyla KB’deki kullanım sıklığı dikkat çeken munu’nun eserde aynı manaya gelen munuķı, unu, uş unu, uş munu
biçimleriyle de karşılaşılmıştır. Çalışmada Karahanlı dönemine özellikle KB’ye özgü olduğu anlaşılan munu edatının Köktürkçedeki ķañu sözcüğünün /n/ sesli biçimi olan ķanu sözcüğüne bulaşma (contamination)
ile oluştuğu fikri işlenmiş, edatın bünyesinde ‘işte’ gösterme edatını işaret
eden bu teklik işaret zamirinin de
bulunduğu ifade edilmiştir. Ayrıca dönem eserlerinde munu ve munı biçimlerinin
karıştırılarak kullanılmasının ekin yapısında bir yükleme hâli eki olduğu
varsayımı kabul edilmemiş, bunun sadece munı
> munu benzeşmesi olabileceği düşüncesi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Dönemi, Kutadgu Bilig, Gösterme Edatı

Kaynakça

• DLT: ATALAY Besim, Divanü Lûgat-it Türk I-IV, TDK yayınları, Ankara 1991-1992.
• ERCİLASUN Ahmet B. – AKKOYUNLU Z., Dîvânü Lugâti’t-Türk, TDK Yayınları, Ankara 2014.
• EDPT: CLAUSON Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkısh, Oxford Yayınları, 1972.
• ERGİN Muharrem, Türk Dilbilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 1988.
• EUTG: ERASLAN Kemal, Eski Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 2012.
• KARAAĞAÇ Günay, Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2013.
• KB: ARAT Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig I (Metin), TDK Yayınları, Ankara 1991.
• ARAT Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig II (Çeviri), TTK Yayınları, Ankara 1998.
• ARAT Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig III (Dizin-Sözlük), İstanbul 1979.
• KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK yayınları, Ankara 2003.
• KpTG: KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1994.
• KrTG: HACIEMİNOĞLU Necmettin, Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara 1996,
• MANSUROĞLU Mecdut, (çev. Mehmet Akalın), “Karahanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri, Ankara 1988, s. 133-171.
• TDE: HACIEMİNOĞLU Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, MEB Yayınları, İstanbul 1992.
• TEMİR Ahmet, “Uygurca kaltı ve Altay Dillerindeki ka Zamiri Hakkında”, Beşinci Türk Dili Kurultayı, TDK 1945, İstanbul 1946.