TÜRKÇE İLK KUR’AN ÇEVİRİLERİNİN TANIKLIĞINDA TOPONİMİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 7, 42 - 103, 27.06.2016

Abdullah Kök , Suat Ünlü

Öz

Bu çalışmada Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinden hareketle, Kur’anda geçen mekân adlarına karşılık gelen adlandırmalar tespit edilip değerlendirilmeye çalışılacaktır. Yer adları dünden güne taşınan kültür kodları, tapu senetleri, milletlerin hafızası hükmündedir. Milletler tarihten gelen kültür kodlarını geleceğe Yer adları bilimi (toponimi) aracılığıyla taşırlar. Dünden güne gelen her ad bize tarihten bir bilgi sunar.
X. yüzyıldan itibaren kitlesel olarak İslâm kültür çevresine giren Türkler, Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinde, yeni girdikleri İslâm kültür çevresine ait adlandırmaları dillerine nasıl çevirmişlerdir? Her Arapça sözcüğe karşılık Türkçe adlar vermişler midir? Toplumların yerleşme ve kültür tarihinin aydınlatılmasında yer ve coğrafya alanlarına ait özel adlar başvurulan önemli kaynak malzemelerdir. Toplumların içinde bulundukları dinî ve kültürel çevreler ad verme geleneklerini yakından etkilemiştir. Bununla birlikte İslâm dini ile yeni bir çevreye giren Türklerin, Arapça sözcüklere verdiği karşıtlıklar tarihî metinler tanıklığında sunulmaya çalışılıp Türkçenin ifade gücü örneklerle tanıklanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Türkçe İlk Kur’an Çevirileri, Ad verme, Yer adları, Tarihî karşıtlık, Toponimi.

Bu çalışmada Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinden
hareketle, Kur’anda geçen mekân adlarına karşılık gelen adlandırmalar tespit
edilip değerlendirilmeye çalışılacaktır. Yer adları dünden güne taşınan kültür
kodları, tapu senetleri, milletlerin hafızası hükmündedir. Milletler tarihten
gelen kültür kodlarını geleceğe Yer
adları bilimi
(toponimi) aracılığıyla taşırlar. Dünden güne gelen
her ad bize tarihten bir bilgi sunar.

X.
yüzyıldan
itibaren kitlesel olarak İslâm kültür çevresine giren Türkler, Türkçe İlk
Kur’an Çevirilerinde, yeni girdikleri İslâm kültür çevresine ait adlandırmaları
dillerine nasıl çevirmişlerdir? Her Arapça sözcüğe karşılık Türkçe adlar
vermişler midir? Toplumların yerleşme ve kültür tarihinin aydınlatılmasında yer
ve coğrafya alanlarına ait özel adlar başvurulan önemli kaynak malzemelerdir.
Toplumların içinde bulundukları dinî ve kültürel çevreler ad verme
geleneklerini yakından etkilemiştir. Bununla birlikte İslâm dini ile yeni bir
çevreye giren Türklerin, Arapça sözcüklere verdiği karşıtlıklar tarihî metinler
tanıklığında sunulmaya çalışılıp Türkçenin ifade gücü örneklerle tanıklanmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe İlk Kur’an Çevirileri, Ad verme, Yer adları, Tarihî karşıtlık, Toponimi

Kaynakça

• AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1982.
• AKSAN, Doğan, “Anadolu Yer Adaları üzerine En Yeni Araştırmalar”, Türk Dili Yıllığı Belleten, 1973-1974, Ankara, 1974.
• AKPINAR, Ali, Kur’an Çoğrafyası (Kur’an’da Yer adları) Ankara, 2002.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Edip Ahmed b. Mahmud Yükneki, Atebetüǿl Haķayıķ, İstanbul, 1951
• ARAT, Reşit Rahmeti, Ķutadġu Bilig, III İndeks, (Neşre Hazırlayanlar: Kemal ERASLAN Osman Fikri SERTKAYA, Nuri YÜCE), İstanbul, TKAE, 1979.
• ATA, Aysu, Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, Rylands Nüshası, Karahanlı Türkçesi, Giriş-Metin-Notlar-Dizin, Ankara, TDK, 2004.
• ATALAY, Besim, Divanü Lūgat-it-Türk Tercümesi I-II-III, 2. Baskı, Ankara, IV, 2.Baskı, (Dizin “İndeks”), Ankara, 1986.
• ATEŞ, Süleyman, Kur’ân-ı Kerîm ve Cümle Meali, İstanbul, Yeni Ufuklar Neşriyat 1975.
• BOROKOV, A. K., Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII. - XIII. Yüzyıllar), (Rusçadan Çeviren: USTA, Halil İbrahim, AMANOĞLU Ebülfez), Ankara,TDK, 2002.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, TDK, 1968.
• CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford , 1972.
• ÇANGA, Mahmut, Kur’an-ı Kerim Lugatı, İstanbul, 1999
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lūgat, Ankara, 1991.
• DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI, KurǾān-ı Kerįm ve Açıklamalı Meāli, 2. Baskı, Ankara. 1993.
• KARABACAK, Esra, An Inter-Linear Translation Of The QurǾan Into Old Anatolian Turkish = Eski Anadolu Türkçesi Satır Arası Kurǿan Tercümesi: Introduction and Text I, Sources Of Oriental Languages and Literatures 22, Turkish Sources XX, Harvard University The Department Of Near Eastern Languages and Civilizations. 1994; (Part II: Glossary: Section one, p. 1-384. Section Two, p. 385-786), 1995; (Part III: Facsimilie of the MS Manisa İl Halk Library No. 931, Section one: 1a-224a.1997; (Part III: Facsimilie of the MS Manisa İl Halk Library No. 931, Section two: 224b-451a, 1999.
• KÖK, Abdullah, Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 1v/1-235v/3) 235v/2), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2004.
• KÖK, Abdullah, “Türkçe İlk Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Çevirilerinde Özel Adlar”, Türk Dil Kurumu V/ Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Ankara, 2004.
• KÖK, Abdullah, “İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Metonimli Kullanımlar Üzerine” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Çağdaş Türklük Sempozyumu Ankara, 2004.
• KÖK, Abdullah, “Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinde Türlü ‘Cennet’ ler Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları, 181, Temmuz-Ağustos 2009, s.181-212.
• SAĞOL, Gülden, Old Turkish and Persian Inter-Linear Qurǿan Translations II: An Inter-Linear Translation of the Qurǿan into Khawarazm Turkish, Introduction, Text, Glossary and Facsimile (Part I: Introduction and Text), Harvard, (410 pages), 1993; (Part II: Glossary) Harvard, 1995, (310 pages); (Part III Facsimile of the MS Süleymaniye Library, Hekimoğlu Ali Paşa No.2 Section One: 1b-300b), Harvard, 1996; (Part III: Facsimile of the MS Süleymaniye Library, Hekimoğlu Ali Paşa No.2 Section Two:301a-587b), Harvard,1999.
• TEKİN, Talat, Orhon Yazıtları, TDK, Ankara. 1988.
• TEKİN, Talat, Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 2000.
• TOPALOĞLU, Ahmet, Muhammed Bin Hamza, XV/ Yüzyıl Başlarında Yapılmış “Satır Arası KurǾan Tercümesi, I Giriş ve Metin, İstanbul,1976; II, Sözlük, İstanbul, I978.
• TÜRK DİL KURUMU, Türkçe Sözlük, Ankara, 2000.
• USTA, Halil İbrahim, “XIII. Yüzyıl Doğu Türkçesiyle Yazılmış Anonim Kurǿan Tefsirinin Söz ve Şekil Varlığı.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1989.
• ÜNLÜ, Suat, Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 235v/3-451r/2) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2004.
• ÜNLÜ, Suat, İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Uhrevî Yer Adları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/2 Spring 2011, p. 985-1032, TURKEYs