ÜNLEM ÜZERİNE

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 7, 127 - 151, 27.06.2016

Turgut Baydar

Öz

Türk
dili üzerine derinlemesine yapılan her çalışma, dilin başka bir zengin tarafını
ortaya çıkarmakta, bir bilinmezine daha ışık tutmaktadır. 

Ünlemler duygu ve düşünceleri en kısa
ve en etkili şekilde ifade edebilen yapılardır. Ünlemler ayrıca Türkçenin en az işlenen konularından da biridir.

Ünlemler Türkçe gramerlerde öncelerde
edat ana başlığı altında incelenirken, son yıllarda yapılan çalışmalarda
(tamamında değil) bağımsız bir kelime türü olarak ele alınmaya başlanmıştır. Bu
da Türkçe gramerlerde ünlemlere çok
yer verilmediğinin en somut göstergelerinden biridir.

Eldeki
yazıda ünlemler tüm yönleri ile ele
alınacak ve ulaşılan sonuçlar dikkatlere sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

kelime türleri, ünlem, terim, tanım, tasnif

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, Fuat Paşa (2000), Kavâ’id-i Osmaniyye, Hzl. Nevzat Özkan, Ankara: TDK Yay., s.123-124
• Akalın, Şükrü Halûk (1999), “Türkiye Türkçesinde Ünlem”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yay., s.476-491
• Akkuş, Muzaffer (2004), “a / e Sesleme Edatının İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, 20-26 Eylül 2004, Ankara: TDK Yay., s.109-118
• Aksan, Doğan (1982), Dilbilim Seçkisi, Ankara: TDK Yay.
• Aksan, Doğan (1998), Anlambilim, Ankara: Engin Yay.
• Aksan, Doğan (2000), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, I.C., 2.bs., Ankara: TDK Yay., s.96-97
• Aksan, Doğan (2000), Türkçenin Söz Varlığı, Ankara: Engin Yay.
• Alyılmaz, Cengiz (1999), “Ünlemlerin Seslenmeleri Kuvvetlendirici İşlevleri”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yay., s.534-540
• Atabay, Neşe-Kutluk, İbrahim-Özel, Sevgi (1983), Sözcük Türleri, Ankara: TDK Yay., s.181-201
• Ayverdi, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yay., s. 4887; 6183
• Banguoğlu, Tahsin (1995), Türkçenin Grameri, 4.bs., Ankara: TDK Yay., s.396-399
• Başkan, Özcan (1989), “İnsan Dilinin Doğuşu”, TDAY-Belleten 1968, 2.bs., Ankara: TDK Yay., s.143-156
• Başkan, Özcan (2003), Bildirişim, İstanbul: Multılıngual
• Başkan, Özcan (2006), Dilde Yaratıcılık, İstanbul: Multılıngual
• Baydar, Turgut (2008), “Özne Türleri Üzerine”, Ankara: VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (4 Cilt),20-25 Ekim 2008, s.713-728
• Baydar, Turgut (2013),Ünlemlerin Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanılışları ve İşlevleri, Ankara: Hakan Basın Yayın Dağıtım Bilgegil, M. Kaya (1963), Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Güzel İstanbul Matbaası, s.229-239
• Bozkurt, Fuat (2000), Türkiye Türkçesi, 2.bs., Ankara: Hatiboğlu Yay., s. 193-195
• Çatıkkaş, M. Atâ (2001), Örnekli ve Uygulamalı Türk Dili Kılavuzu, 3.bs., İstanbul: Alfa Yay., s. 167-170; 219-220
• Deny, Jean (1941), Türk Dili Grameri, Çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul: Maarif Matbaası, s.676-705
• Derleme Sözlüğü (1993), XI.C., 2.bs., Ankara: TDK Yay., s.4066-4067
• Devellioğlu, Ferit (1990), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 9.bs., Ankara: Aydın Kitabevi, s.997
• Ediskun, Haydar (1992), Türk Dilbilgisi, 4.bs., İstanbul: Remzi Kitabevi, s.322
• Emre,Ahmet Cevat (1931), Yeni Bir Gramer Metodu Hakkında Layiha, İstanbul: Devlet Matbaası, s.77-78
• Emre,Ahmet Cevat (1941), Gramerimiz İçin, İstanbul: Hilmi Kitabevi, s.23-24
• Emre,Ahmet Cevat (1945), Türk Dilbilgisi, İstanbul: s.19; 553-564
• Emre, Ahmet Cevat (2004), Türkçe Sarf ve Nahiv Eski Lisân-ı Osmânî Sarf ve Nahiv, Hzl. Gülden Sağol-Erdal Şahin-Nurgül Yıldız, Ankara: TDK Yay., s. 229-230
• Ergin, Muharrem (1989), Türk Dil Bilgisi, 18.bs., İstanbul: Bayrak Yay., s.329-332
• Gencan, Tahir Nejat (1979), Dilbilgisi, Ankara: TDK Yay., s.479-492
• Gülensoy, Tuncer (2000), Türkçe El Kitabı, Ankara: Akçağ Yay., s.425-426
• Günay V. Doğan (2004), Dil ve İletişim, İstanbul: Multılıngual, s.133
• Günay, V. Doğan (2007), Sözcükbilime Giriş, İstanbul: Multılıngual
• Güneş, Sezai (2002), Türk Dili Bilgisi, 6.bs., İzmir: s.284-306
• Gürkan, Ali (1997), Kıbrıs Ağzında Edatlar Bağlaçlar ve Ünlemlerin Kullanım Özellikleri, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti: MEB Yay. Hacıeminoğlu, Necmettin (1984), Türk Dilinde Edatlar, 3.bs., İstanbul: MEB Yay., s.269-283; 284-289; 290-292; 293-305; 306-308
• Halit Ziya (1999), Kavâid-i Lisân-ı Türkî (Türkçe Dil Bilgisi), Hzl. Kaya Türkay, Ankara: TDK Yay., s.62
• Hengirmen, Mehmet (1999), Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Engin Yay., s.378
• Hüseyin Cahit (2000), Türkçe Sarf ve Nahiv, Hzl. Leylâ Karahan-Dilek Ergönenç, Ankara: TDK Yay., s.339
• Karaağaç, Günay (2011), Türkçenin Söz Dizimi, 3.bs., İstanbul: Kesit Yay., s.154
• Karaağaç, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yay., s.437-438
• Karahan, Leylâ (2004), Türkçede Söz Dizimi, 7.bs., Ankara: Akçağ Yay., s. 103
• Kıran, Zeynel-(Eziler) Kıran Ayşe (2002), Dilbilime Giriş, 2.bs., Ankara: Seçkin Yay.
• Koç, Nurettin (1990), Yeni Dilbilgisi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, s.208-228; 231-290; 425-426
• Kononov, A.N. (1956),Grammatika Sovremennogo Türetskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva-Leningrad: İzdatelsto Akademi Nauk SSSR, s.363-367
• Korkmaz, Zeynep (2003a), Gramer Terimleri Sözlüğü, 2.bs., Ankara: TDK Yay., s.224
• Korkmaz, Zeynep (2003b), Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi-, Ankara: TDK Yay., s.1140-1193
• Korkmaz, Zeynep vd. (1997), Yüksek Öğretim Öğrencileri İçin Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, 4.bs., Ankara: YÖK Yay., s.111-112
• Kornfilt, Jaklin (1997), Turkish, London, s.517-518
• Köse, Fahrettin (2007), Anadolu ve Rumeli Ağızlarında Edatlar, Edirne: (Trakya Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Kurtoğlu, Fatma Süreyya (1995), Türkiye Türkçesinde Ünlemler ve Fonksiyonları, Ankara: (Gazi Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Kükey, Mazhar(2003),Türkçenin Dilbilgisi, Samsun: Cem Ofset, s.398-410
• Lewis, Geoffry L. (1967), Turkish Grammar, Oxford, s.137-138
• Lyons, John (1983), Kuramsal Dilbilime Giriş, Çev. Ahmet Kocaman, Ankara: TDK Yay.
• Martinet, André (1998), İşlevsel Genel Dilbilim(Çev. Berke Vardar), İstanbul: Multılıngual
• Midhat Sadullah (2004), Türkçe Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri, Hzl. Tuncer Gülensoy- Mustafa Fidan, Ankara: TDK Yay., s.214
• Muâllim Naci (1978), Lûgat-i Nâci, İstanbul, s.894
• Örnekleriyle Türkçe Sözlük (2000), Ankara: MEB Yay., 2.bs., s.2120; 3015
• Özkan, Mustafa-Sevinçli Veysi (2009), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, 2.bs., İstanbul: Akademik Kitaplar, s.133-135; 165-167 Özmen, Mehmet (1995) “Cümlenin Altıncı Ögesi ve Bir Terim Önerisi”, Makaleler, Ankara: Akçağ Yay., s.349-351
• Özmen, Mehmet (2007), “Bağımsız Tümleçler Üzerine”, Makaleler, Ankara: Akçağ Yay., s.249-289
• Porzıg, Walter (1995), Dil Denen Mucize, Çev. Vural Ülkü, Ankara: TDK Yay., s. 112-118
• Redhouse, Sir James W. (1884), A Simplifted Grammar of The Ottoman-Turkish Language, London: Trübner&Co.,LudgateHill, s.157
• Saussure, Ferdinand de (1998), Genel Dilbilim Dersleri, Çev. Berke Vardar, İstanbul: Multılıngual, s.114-115
• Şimşek, Rasim (1987), Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon, s.231
• Tâhir Ken-ân (2004), Kavâid-i Lisân-ı Türkî, Hzl. Leylâ Karahan-Ülkü Gürsoy, Ankara: TDK Yay., s.65-191
• Tarama Sözlüğü (1996), VI.C., 2.bs., Ankara: TDK Yay., s.4074
• Thomas, Lewis W. (1986), Elemantary Turkish, Harvard University Press
• Tiken, Kâmil (2004), Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller, Ankara: TDK Yay.
• Toklu, Osman (2003), Dilbilime Giriş, Ankara: Akçağ Yay.
• Topaloğlu, Ahmet (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yay., s.149-150
• Türk Gramerinin Sorunları II (1999),“Türkiye Türkçesinde Ünlem Tartışmaları”, Ankara: TDK Yay., s.496-533
• Türkçe Sözlük (2011), Ankara: TDK Yay., 11.bs., s.1770; 2447
• Underhill; Robert (1980), Turkish Grammar, London, s.421-423
• Uzun, Nadir Engin (2000), Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multılıngual
• Üçok, Necip (1947), Genel Dilbilim (Lenguistik), Ankara: Ankara Ü. Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay., s.38-39
• Ünüvar, Mecnun Gürsoy (2001), Azeri Yazar Yusif Semedoğlu’nun “Getl Günü” Romanı: Metin-Sözlük ve Ünlemler Üzerinde İnceleme, İstanbul: (Marmara Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Vardar, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multılıngual, s.90
• Vardar, Berke vd. (1983), XX. Yüzyıl Dilbilimi, Ankara: TDK Yay., s.206
• Yavuz, Kemal - Yetiş, Kâzım - Birinci, Necat (2001), Türk Dili ve Kompozisyon, İstanbul: Bayrak Yay., s. 152
• Zülfikar, Hamza (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: TDK Yay.
• Zülfikar, Hamza (1999),“Ünlemler ve Ses Yansımalı Kelimeler”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yay., s.492-495