DAMGALAR VE ONLARIN İŞLEVLERİ (FONKSİYONLARI)

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 8, 163 - 179, 19.12.2016

Olcabey Karatayev , Kayrıkan Janıbekova

Öz

Damgalar etnik tarihi, etnik kültürü araştırma
konusunda yazma eserler, yer-su, boy, uruğ ve halk adları, folklor bilgileri
kadar önemli kaynaklardan biridir. Kaya, taş yüzeylerinde, mezarlarda v.s.
bunun gibi eski abidelerde mevcut damgaların etnik tarih araştırmalarındaki
önemi büyüktür. Yazma eserleri olmayan
halklar, etnik grupların menşei, etnik durumu, yayıldıkları alanlar gibi etnik
bilgilerin netleştirilmesinde damgaların büyük katkı sağladığı biliniyor.

Damgalar
konargöçer veya yarı göçebe boyların yayıldıkları alanları, göç yollarının ana
hatlarını, onların etnik ve kültürel ilişkilerini ortaya çıkarılmasında
yardımcı kaynak görevi üstleniyorlar. Damga işaretleri ve onların etnik ve
kültürel tarihi, etnogenezi araştırmadaki rolü Kırgız araştırmalarındaki
(tarih, etnografi, türkoloji) yeni alanlardan biridir.

Kabileler,
boylar, uruğlar, aileler ve özel kimselerin kullandığı damgalara, Kırgız ve
diğer Türk-Moğol halkların dillerinde “damga” deniliyor. Eski kırgızlar ve
diğer Türk boyları tarafından kullanılan bu tabir, Rus, Moğol, Fin-Ogurv.d.
halklara da “damga” şeklinde yayılmıştır.
Kaya, taş yüzeylerinde, mezarlarda v.s. bunun gibi eski abidelerde mevcut
damgaların etnik tarih araştırmalarındaki önemi büyüktür. Yazma eserleri
olmayan halkların ve etnik grupların menşei, etnik durumu, yayıldıkları alanlar
gibi etnik bilgilerin netleştirilmesinde damgaların büyük katkı sağladığı
biliniyor. Damgalar konargöçer veya yarı göçebe boyların yayıldıkları alanları,
göç yollarının ana hatlarını, onların etnik ve kültürel ilişkilerini ortaya
çıkarılmasında yardımcı kaynak görevi üstleniyorlar. Boy damgaları Türk-Moğol,
Fin-Ogur, Farsça konuşan halklarda eskiden mevcuttu ve bazı bölgelerde,
özellikle Kırgızlarda eskiden beri sürekli kullanılıyordu. Türkdamgalarıile
ilgili Mahmud Kaşgari, Reşidüddin’in, Ebül Gazi Bahadır Han’ın eserlerinde ve
Çin kaynaklarında bilgiler mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Damga, Boy, Kırgızlar, Türk Yazıları, Devlet, Kültür

Kaynakça

• Aristov, N. A. (1894). Opıt Vıyasneniy aEtniçeskog o Sostava Kirgiz-Kazakov Bolşoy Ordı i Kara Kirgizov Na Osnovanii Rodoslovnıh Skazaniy i Svedeniy”, JivayaStarina, Sayı: 3-4, SPb.
• Ataniyazov, S. (1988). Slovar TurkmenskihEtnonimov, Aşhabad.
• Batmanov, İ. A. (1959).Yazık Eniseyskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pismennosti,Frunzeç
• Vasılyev D. D. (1983). Korpus turkskih runiçeskih nadpise basseyna Eniseya. Leningrad.
• Bernştam, A.N. (1956). İstoriçeskaya Prabda v Legendeob Oguz-Kagane, Sovetskaya Etnografiya, Sayı: 6, s. 181-184.
• Butanayev, V. Ya.,Etniçeskaya İstoriya Hakasov XVII-XVIII vv., Moskova 1990.
• Dlujnevskaya, G. V. (1982). Pamyatniki Eniseyskih Kırgızov v Tuve (IX-XII vv.), Moskova.
• Karatayev, O.K. (2003). Kırgızdardın etnomadaniy baylanıştarının tarıhınan. Bişkek.
• Karatayev, O.K.(2013). Kırgızdardı tegi, kelip çıgışı jana etnostuk-madaniy alakaları,Bişkek.
• Kafesoglu İ. (1995). Türk milli kültüurü. İstanbul. s.284-287.
• Kiselev, S. V. (1951). Kratkiy Oçerk Drevney İstorii Hakasov, Abakan.
• KoşgariyMahmud. (1960-1963). DevonuLugat İt Tyurk, c. I-III, Taşkent.
• KoşgariyMahmud. (1967). Devonu Lugat İt Tyurk. İndeks-Slovar, Taşkent.
• KratkayaİstoriyaUygurov. (1991), Moskova.
• Kuzeev, R. G. (1974). Proishojdeni eBaşkirskogo Naroda, Moskova.
• Malov, S. E. (1957). Yazık Jeltıh Uygurov, Alma Ata.
• Olhovskiy V. S.,Yatsenko, S. A. (2000). “O Znakah Tamgah İz Svyatilişa Bayte III Na Ustyurte”, Arheologiya, Paleoekologiya i PaleodemografiyaEvrazii, Moskova, s. 293-314.
• Ögel B. (1998) Türk Mitolojisi I. Cilt. Ankara.
• Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti Tuvı. (1965). c. I-III, Kızıl.
• Radlov, V. V. (1989). İz Sibirii. StranitsıDnevnika, Moskova.
• Raşid Ad-Din. (1952). Sbornik Letopisey. c. I, I. Kitap, Moskova.
• Simçenko, Yu. B. (1965). Tamgi Narodov Sibiri XVII Veka. Moskova.
• Vaynberg, B. İ.,Novgorodova, E. A. (1976). “Zametki o Znakah i TamgahMongolii”, İstoriya i Kultura Narodov sredney Azii (Drevnost i Srednevekove). Moskova, s. 66-74.
• Vaynşteyn, S. İ. (1972). İstoriçeskaya Etnografiya Tuvintsev. Problemı Koçevogo Hozyaystva,. Moskova.
• Zuyev, Yu. A. (1960). Tamgi Loşadey iz Vasiliyih Kniyajsev”, Novıye Materiyalı Po Drevney i Srednevekovoy İstorii Kazahstana, Alma Ata, s. 94-60.