Öz
Türkçenin
söz dizimi ile ilgili çalışmalarda cümle unsurları; özne, yüklem, zarf tümleci,
nesne, yer tamlayıcısı ve cümle dışı unsurlar / ögeler olarak kabul
edilmektedir. Cümle dışı unsurlar da / ögeler de araştırmacılar tarafından, yardımcı öge, cümle dışı öge(ler) /
unsur(lar), cümle dışı öge / yüklem dışı öge, cümle başı tümleci, bağımsız
tümleç(ler), dolaylı tamlayıcılar, cümle/lere bağlanan ögeler vb. gibi
terimlerle karşılanmaktadır.
Cümle
dışı unsur ya da bu tür ifadelerin / yapıların nasıl isimlendirileceği yani
terim meselesi, üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Pek çok araştırmacı
tarafından bugüne kadar bu yapılar sadece cümle dışı unsur terimi ile
karşılanmamış yukarıda da ifade edildiği gibi bunun yanında daha birçok terim
de kullanılmıştır. Bu yapılar örneğin ünlemler, cümle başı bağlaçları vb.
cümlenin anlamına mutlak surette etki etmektedirler; ancak bunlar bir öge, bir
tümleç olamazlar. Yani bunlar özne gibi, nesne gibi, zarf ya da yer tamlayıcısı
gibi bir tümleç değillerdir. Bunlar cümlenin yüklemine sorulacak sorularla
belirlenemeyen, ancak cümlenin anlamını bir şekilde etkileyen, cümlenin
anlamına katkı yapan unsurlardır.
Yapılan
çalışmalarda cümle dışı unsur / ögenin neler olduğu, bunların içine nelerin /
hangi yapıların alınıp alınmayacağı konusunda yeterli bilginin verilmemesi de
dikkat çekicidir.
Şimdiye
kadar yapılan çalışmaların bazılarında yalnızca seslenme ünlemleri ile
oluşturulan ünlem gruplarını bu kapsama dahil edenler var, bunların yanı sıra
cümle başı bağlaçlarını buna dahil eden araştırmacılar var, ara söz / cümleleri
buna dahil eden araştırmacılar var.
Bu
çalışmada cümle dışı unsur ya da bu tür ifadelerin / yapıların nasıl
isimlendirileceği yani terim meselesi üzerinde durularak, hangi yapıların /
ifade şekillerinin vb. cümle dışı unsur sayılıp sayılmayacağı sorgulanacaktır.
Anahtar Kelimeler
Türkçenin söz dizimi cümle unsurları ana unsurlar yardımcı unsurlar
Kaynakça
- ALYILMAZ, Cengiz (1999), “Ünlemlerin Seslenmeleri Kuvvetlendirici İşlevleri”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yay., s.534-540
- ALYILMAZ, Semra (2015), “Türkçenin Söz Diziminde Seslenmeler ve Seslenme Öbekleri”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, S.:54, s.31-50
- BAYDAR, Turgut (2006), Türkçede Söz Diziminin Öğretimi ve Kavratılması, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), s.337
- BAYDAR, Turgut (2013), Ünlemlerin Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanılışları ve İşlevleri, Ankara: Hakan Basın Yayın Dağıtım, s. 37;40;122;156;157 ÇELİK, A. vd. (2006), Cümle ve Metin Bilgisi, İstanbul, s.22
- DELİCE, H. İbrahim (2003), Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi Yay., 2. bs., s.141
- DELİCE, H. İbrahim (2009), “Cümle Çözümlemelerinde ‘Cümle Dışı Unsur’ Terimi Yerine Yeni Bir Teklif”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 27-28 Ağustos 2007, Bildiriler, C. 1., 2. bs., İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yay., s.145-151
- DELİCE, H. İbrahim (2003), “Türkçe Sözdiziminde Tümleç”, Sivas: Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, Sayı: 3
- DEMİR, Nurettin - YILMAZ, Emine (2003), Türk Dili, Ankara: Grafiker Yay., s.208
- ERGİN, Muharrem (2000), Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul: Bayrak Yay., s.409
- HATİBOĞLU, Vecihe (1972), Türkçenin Sözdizimi, Ankara: TDK Yay., s.100;152
- KARAAĞAÇ, Günay (2011), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yay., 3. bs., s.196
- KARAHAN, Leylâ (2004), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yay., 7. bs., s.36-38
- KAZIMOV, Q, “Ara Sözler ve Birleşmeler”, http://www.qkazımov.gen.az/arxiv/57.htm
- KORKMAZ, Zeynep (2003a), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay., 2. bs., s.55
- KORKMAZ, Zeynep (2003b), Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi-, Ankara: TDK Yay., s.1115-1118;1125-1126-1128;1151-1155-1156;1174-1176
- ÖZKAN, Mustafa - SEVİNÇLİ, Veysi (2009), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, 2. bs., İstanbul: Akademik Kitaplar, s.133-135
- ÖZMEN, Mehmet (1995), “Cümlenin Altıncı Ögesi ve Bir Terim Önerisi”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara: TDK Yay., S.:539, s.224-227
- ÖZMEN, Mehmet (2013), Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karahan Kitabevi, s.43-50
- ÜSTÜNER, Ahat (1998), “Cümlenin Ögeleri Konusundaki Karışıklıklar”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara: TDK Yay., S.:553, s.18-30
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 19 Aralık 2016 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2016 Cilt: 1 Sayı: 8 |
