KIBRIS VE UYGUR TÜRK HALK MASALLARINDA ÖNE ÇIKAN BAZI MOTİFLER ÜZERİNE İNCELEMELER

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 10, 123 - 137, 23.08.2017

Burak Gökbulut , Mustafa Yeniasır

Öz

Türkler,
yüzyıllardır dünya kültürünün önemli bir parçası olmuş ve dünya kültürüne çok
önemli katkılarda bulunmuşlardır. Türklerin bu zengin kültürü, yüzyılların
birikimiyle oluşmuş olan bir kültürdür. Türk halk edebiyatı da bu kültürün bir
parçasıdır ve çeşitli türleriyle âdeta bir hazine niteliğindedir.

Bir
toplumun içerisinden çıkan edebî eserler hem dönemin estetik anlayışına ışık
tutar hem de kültürel kimliğin oluşumuna ve gelecek nesillere aktarılmasında
önemli bir işlevi yerine getirirler. Masallar da bu bağlamda sözünü ettiğimiz
edebî eserler içerisinde çok önemli bir rol oynamaktadırlar. Günümüzde Türk
dünyasının farklı bölgelerine baktığımızda aralarındaki mesafe fiziki anlamda
uzak olsa da kültüre dair birçok şeyin ortak olduğunu söyleyebiliriz. Bu durum
masallarda da göze çarpmaktadır.

Çalışmamızda
esas amacımız Türk dünyasının iki uzak noktasında bulunarak, derin Türk
kültürünün kaynaklarıyla beslenen ve şekillen Uygur ile Kıbrıs Türklerinin
masallarında yer alan ortak motifleri belirlemek ve daha sonra bu motifler
üzerinde inceleme yapmaktır.

Bu
amaçla Kıbrıs Türk halk masalları ile Uygur Türk halk masallarında yer alan
bazı motifleri tespit ederek bunların taşıdığı anlamları ve kökenlerini
göstermeye çalıştık. Kıbrıs Türk halk masalları ile Uygur Türk halk
masallarında tespit ettiğimiz bazı motifleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
Hızır, rüya, çocuksuzluk, aksakallı adam, demir, şekil değiştirme vs.

Anahtar Kelimeler

Motif, Masal, Kıbrıs, Uygur, Hızır, rüya, çocuksuzluk, aksakallı adam, demir, şekil değiştirme

Kaynakça

• ARTUN, Erman (2006). Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri, İstanbul: Kitabevi.
• ASLAN, Namık (2004). Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine, Millî Folklor, 2004, Yıl 16, Sayı 64, 37-43.
• BAKIRCI, Nedim. (2015). Ignacz Kunos’un Derlediği Masal Metinlerinde Yer Alan Mitolojik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme. International Journal of Eurasia Social Sciences, Y. 6, S. 20, 183-210.
• ÇAĞIMLAR, Zekiye (2008). Türk Halk Edebiyatında Av ve Avcı Kavramlarına Yüklenen Anlamlar. Emine Gürsoy Naskali ve Hilal Oytun Altun (Ed.). Av ve Avcılık Kitabı (383-414). İstanbul: Kitabevi.
• ÇELEPİ, M. S. (2010). Dânişmend-nâme’de rüyaların işlevleri. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, 5/1, 263-280.
• DUYMAZ, Ali (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ERGİN Muharrem (2012). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGUN, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi, C.I, Ankara: TDK Yayınları.
• GÖKÇEOĞLU, Mustafa (2004). Efsanelerimiz, , Lefkoşa: Gökçeoğlu Yayınları.
• KÖKSEL, Behiye (2012). Dede Korkut Kitabı'nda Dinî-Mitolojik Yardımcı Kahraman Motifi”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y. 16 S: 1, 73-88.
• LETİP, Tursun ve YUNUS Hocahmet (1982). Uygur Helk Çöçekliri, Urumçi: Şincan Helk Neşriyati, C.3.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1985). İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi, C.II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ROUX, Jean-Paul (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev.: Aykut Kazancıgil, İstanbul: İşaret Yayınları.
• SAKAOĞLU, Saim (1980). Anadolu Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• SÖNMEZ, Seniha (2008). Türklerde Dağ Kültü İnancı ve Altay, Tıva ve Sor Destanlarında Dağ, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• TOHTİ, Sattar (1987). Uygur Halk Çöçekleri, Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı, C.8.
• TÜRKAN, Kadriye (2008). Türk Masallarında Kahramanın ve Samanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler. Türkbilig, 15, 136-154.
• TÜRKMEN Fikret ve Ferah Türker (2014). Geleneklerde ve İnanışlarda Demir. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, s.1-8.
• TÜRKMEN, Fikret (1999). “Eski Türklerin İnançlarında Tabiat Kültü”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• URAZ, Murat (1967). Türk Mitolojisi, İstanbul, Hüsnütabiat Matbaası.
• YAKUP, Mirkamil ve Hesen Eli (1982). Uygur Halk Çöçekleri, Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı, C.6.
• YAZICI, Hasan (2009). Dede Korkut Hikâyelerinde Av. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Y. 1, S. 1.
• YILDIZ, Naciye (2009). “Türk Destanlarında Çocuksuzluk”. Millî Folklor, Y. 21, S. 82, 76-88.
• YORGANCIOĞLU, Oğuz (1988). Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler-Masallar I, Mağusa: Arif ve Canbulat Basımevi.
• YORGANCIOĞLU, Oğuz (2006). Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler-Masallar II, Mağusa: Arif ve Canbulat Basımevi.
• YÜKSEL, Hasan Avni (1996). Türk Tasavvuf Geleneğinde Rüya, İstanbul: MEB Yayınları.
• ZAMAN, Nurmuhemmet ve Şavdun Turgan (1982). Uygur Helk Çöçekliri, Urumçi: Şincan Helk Neşriyati, C.5.