MESNEVÎ ŞÂRİHİ BİR ANKARA VALİSİ: ÂBİDİN PAŞA’NIN TASAVVUFÎ DÜŞÜNCELERİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 26 - 67, 17.12.2017

İsa Çelik , Birol Yıldırım

Öz

1843-1909 yılları arasında yaşayan Âbidin Paşa,
İstanbul Borsa komiserliği; Adana, Sivas, Ankara, Selanik, ve Bahr-i Sefîd
Velâyeti (Akdeniz adaları)’ndaki valilik görevlerinin yanı sıra, Hariciye
Nazırlığı da yapmıştır. Arapça, Farsça, Arnavutça, Fransızca ve Yunanca
dillerine vakıf bir devlet adamıdır. XIX. asır Türk âlim ve mutasavvıflarından
olan Âbidin Paşa, ilme, tasavvufa ve edebiyata yatkınlığı sebebiyle, ikisi
tercüme ve şerh olmak üzere yedi eser kaleme almıştır.

Âbidin Paşa’nın şeyhi kaynaklarda hayatı ile ilgili
bilgi bulamadığımız Halvetiyye Tarîkatı şeyhlerinden Merkez Efendi dergâhıı
post-nişîni Nureddîn Efendi’dir.

Bu çalışmamızda Âbidin Paşa’nın en önemli eseri olan
ve Mevlanâ’nın mesnevîsinin birinci cildini altı cilt olarak tercüme ve şerh
ettiği “Tercüme
ve Şerh-i Mesnevî-i Şerif” adlı
eserini ve tasavvufî düşüncelerini incelemeyi amaçladık.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tarîkat, Halvetiyye, Âbidin Paşa, Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerif

Kaynakça

• Abdülbakî, Muhammed Fuad el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, İstanbul 1984.
• Abdülkâdir Geylânî, el-Gunye li-Tâlibî Tarîki’l-Hak, Mısır, ts; Hakkı Arayanların Kitabı, çev. Abdülkâdir Akçiçek, İstanbul 1991.
• Abdullah İbnü’l-Mübarek, Kitâbü’z-Zühd ve’r-Rekâik, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, tah. Habibü’r-Rahman el-A’zamî, Beyrut, ts.
• ______, Kitâbü’z-Zühd ve’r-Rekâik Zahidlik ve İncelikleri, çev. M. Adil Teymur, Seha Neşriyat, İstanbul 1992.
• Âbidin Paşa, Âlem-i İslâmiyyeti Müdâfaa, Matbaa i Tahir Bey, 1315.
• ______, Mealî-i İslâmiyye, Tahir Bey Matb., Kostantiniyye, 1316/1898.
• ______, Saâdet i Dünya, Vilayet Matb., Rodos 1312/1894.
• ______, Tercüme ve Şerh-i Kasîde-i Bürde, Mahmud Bey Matb., İstanbul 1324.
• ______, Tercüme ve Şerh-i Kasîde-i Bürde, Tercüme ve Şerheden: Âbidin Paşa, sad. Ömer Faruk Harman, Gençlik Basımevi, İstanbul 1977.
• ______, Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf, c, I VI, Mahmud Bey Matb., İstanbul 1324/1906. el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfü’l Hafâ ve Müzîlü’l İlbâs ammâ ’şteherâ mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n Nâs, 4. bs., el-Müessesetü’r Risâle, Beyrut 1405.
• Afîfî, Ebu’l Alâ, ______, Muhyiddîn İbn Arabî’de Tasavvuf Felsefesi, çev. Mehmet Dağ, Kırkambar Yay., İstanbul 1998.
• ______, Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, I-VI, Dâru Sâdır, Beyrut 1313.
• Akay, Hasan, İslâmî Terimler Sözlüğü, 2.bs., İşaret Yay., İstanbul 1995.
• Altıparmak, Ömer Faruk, “Şehrezûrî’de Tasavvuf ve Felsefe İlişkisi”, (Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Şanlıurfa 1999.
• el-Âlûsî, Şihabuddîn Mahmûd, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1405/1985.
• Âsım Efendi, Mütercim, Kâmûs Tercümesi, I-IV, Matbaa-i Osmaniyye, İstanbul 1304-1305/1886-1887.
• Ateş, Süleyman, Cüneyd i Bağdâdî (k.s) Hayatı, Eserleri ve Mektupları, Sönmez Neşriyat, İstanbul 1969.
• Aydın, Hüseyin, Muhasibî’nin Tasavvuf Felsefesi, Pars Matb., Ankara 1976.
• Aynî, Mehmed Ali, Ahlak Dersleri, Evkaf-ı İslâmiyye Matb., İstanbul 1343/1924.
• Beyhakî, Ebûbekr Ahmed b. Huseyn, Şuabü’l-İmân, I-IX, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• Bilgin, Orhan, “Bedîuzzaman Fürûzanfer”, DİA., V, 327 328.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîh i Buhârî, I VI, 5. bs., Dâru İbni Kesîr, Dımeşk, 1414.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I II, Matbaa i Âmire, İstanbul 1333/1915.
• Canib, Ali, “Ankaravî İsmail Efendi”, Hayat, Cilt: I, Sayı:21, 23 Nisan 1927, Ankara 1927, ss.3-5.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1997.
• Certel, Hüseyin, “Ebû Talib el-Mekkî’de Tassavvufî Yaşayış”, (Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE.), Erzurum 1993.
• Cohn, Robert L., “Sainthood” (Evliyâ), The Encyclopedia of Religion,XIII, pp.1-6, ts.
• Cürcanî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed, Kitabü’t Târifât, Basım yeri ve tarihi yok.
• Çelik, Ahmet, “el-Âlûsî’nin Ruhu’l-Meânî İsimli Eserinde İşarî Tefsir”, (Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE.), Erzurum 1996.
• Çetin, İsmail, Edeple Varış Lütufla Dönüş, 2.bs., Coşkun Ofset, İstanbul 1984.
• Çetin Nuran, “Necip Fazıl’ın Abdülhakim Arvâsî’yi Tanıması ve Tasavvufî Düşünceleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/11Fall 2014, ss.171-192.
• Dânâ, Sâdık, Tasavvuf ve Marifetullah, Erkam Yay., İstanbul 1995.
• Dallas, Ian /Abdülkâdir es-Sûfî (Ian Dallas, Gariplerin Kitabı, (Çev. İsmet Özel), Yeryüzü Yay., 2007.)
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah. es-Sünen, ts.
• Dehlevî, Şah Veliyyullah, Hüccetullâh’l-Bâliğâ, I-II, Dâru’t-Turâs, Kahire, ts.
• ______, Hüccetullâh’l-Bâliğâ, I-II, çev. Mehmet Erdoğan, İz Yay., İstanbul 1994.
• Demirci, Mehmet, Yunus Emre’de İlahî Aşk ve İnsan Sevgisi, Selçuk Yay., Ankara 1991.
• ______, “Zahidlik Nedir, Dünya Ahiret Dengesi Nasıl Kurulur?” Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, DEÜ Yay., ss.105-126, İzmir 1987.
• Develioğlu, Abdullah, Büyük İnsanlar: 3000 Türk ve İslâm Müellifi, Yaylacık Matb., İstanbul 1973.
• Dino, Âbidin, Verese Kel, Adam Yay., İstanbul 1996.
• Ebû Tâlib el Mekkî, Kûtü’l Kulûb, I II, Matbaatü’l Meymene, Mısır 1310.
• Ebû Dâvûd, Süleyman İbnü’l Esâs, es-Sünen, I V, Dâru’l Hadîs, Beyrut 1394.
• Enç, Mithat, Ruhbilim Terimleri Sözlüğü, Karatepe Yay., Ankara 1990.
• Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, 4.bs., İFAV. Yay., İstanbul 1994.
• Erdoğdu, Şeref, Ankaram, Alkan Matb., Ankara 1965.
• ______, Ankara’nın Tarihi Semt İsimleri ve Öyküleri, KB., Ankara 1999.
• Ergül, Adem, Kur’ân ve Sünnette Kalbî Hayat, Altınoluk Yay., İstanbul 2000.
• Eşrefoğlu Rûmî, Müzekki’n-Nüfûs, haz. Abdullah Uçman, İnsan Yay., İstanbul 1996.
• Fürûzanfer, Bedîüzzaman, Meâhiz i Kasas ve Temsîlât ı Mesnevî, 4.bs., Muesseset-i İntişarât-ı Emîr Kebîr, Tahran 1370.
• Galanti, Avram, Ankara Tarihi, Tan Matb., İstanbul 1950.
• Hamidullah, M. İslâma Giriş, çev. Kemâl Kuşcu, 4.bs., İstanbul 1976.
• İmam Gazzâlî, İhyâu Ulûmi’d Dîn, I IV, Dâru İhyâi’l Kütübi’l Arabiyye, Mısır, ts.
• ______, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, çev. Ahmed Serdaroğlu, I-IV, Bedir Yay., İstanbul 1977.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mesnevî ve Şerhi, I-VI, MEB., İstanbul 1985.
• ______,el-Munkizu Mine’d Dalal, (Çev. Salih Uçan), Kayıhan Yay., İstanbul 1990.
• Gövsa, İbrahim Alâettin, Meşhur Adamlar, I-IV, Sedat Simavî Yay., İstanbul 1933 1935.
• ______, Resimli Yeni Lügat ve Ansiklopedi: Ansiklopedik Sözlük, I-V, Tan Matb., Basım yeri ve tarihi yok.
• el-Gurâb, Mahmûd el-Gurâb, Şerhu Kelimâti’s-Sûfiyye er-Reddu alâ İbn Teymiyye, Matbaatu Zeyd b. Sâbit, 1402/1981.
• Gülek, Kasım, “Dünya Literatüründe Mevlânâ ve Mesnevî Tercümeleri” (Konuşma Hülasası)”, Mevlânâ ve Yaşama Sevinci, haz. Fevzi Halıcı, Turizm Derneği, Konya 1978.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaüddîn, Câmiü’l-Usûl, Basım yeri ve yılı yok.
• Hacıtahiroğlu, Abdullah Öztemiz, Mesnevî Mevlânâ Kendi Vezni İle Manzum Tercüme, Ötüken Yay., İstanbul 1972.
• Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar, Remzi Kitapevi, İstanbul 1977.
• el-Herevî, Abdullah el-Ensârî, Menâzilü’s-Sâirîn, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1408/1988.
• Heyet. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 1992.
• Heyet. The Encyclopedia of Religion, I-XVI, Collier Macmillan Publishers, London 1987.
• Heyet. Türk Ansiklopedisi, I-XXXIII, MEB., Ankara 1983.
• el-Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî, Keşfü’l Mahcûb, İngilizce’den Arapça’ya tercüme: İsmaîl Mâzî Ebu’l Ğarâim, tah. İbrahim Düsûkî, Dâru’t Turâsi’l Arabî, Kahire 1974.
• ______, Keşfü’l Mahcûb Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yay., İstanbul 1982.
• Izutsu, Toshihiko, İslâmda Varlık Düşüncesi, çev. İbrahim Kalın, İnsan Yay., İstanbul 1995.
• ______, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev. Süleyman Ateş, AÜB., Ankara 1975.
• ______, Kur’ân’da Dinî ve Ahlakî Kavramlar, çev. Selahattin Ayaz, 3.bs., Pınar Yay., İstanbul 1997.
• İbn Arabî, Muhyiddîn, İlahî Aşk, çev. Mahmut Kanık, İnsan Yay., İstanbul 1998.
• ______, et-Tedbîrâtü’l-İlahiyye fi Islâhı Memleketi’l-İnsaniyye, Tedbîrât-ı İlahiyye Tercüme ve Şerhi, Tercüme ve Şerh: Ahmed Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı, İz Yay., İstanbul 1992.
• İbn Haldun, Şifâu’s-Sâil li-Tehzîbi’l-Mesâil Tasavvufun Mahiyeti, haz. Süleyman Uludağ, 2. bs., Dergâh Yay., İstanbul 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, Sünen, Daru İhyâi’t Turâsil Arabî, I II, Basım yeri yok, 1395.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut, ts.
• İbn Teymiyye, Emrâzü’l-Kulûb, 2.bs., el-Mektebetü’s-Selefiyye, Kahire 1399/1979.
• İmam Nevevî, Şerhu Müslim, I XVIII, Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 1411.
• İnal, Mahmud Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar, I-IV, 4.bs., MEB., İstanbul 1969.
• el-İsfehanî, Hüseyin b. Muhammed Rağıb, el-Müfredât fi Ğarîbi’l-Kur’ân, Dâru Kahraman, İstanbul 1986.
• İsmail Hakkı Bursevî, Kitabü’l-Hitap Manevî Ufuklar II, sad. İ. Turgut Ulusoy, Hisar Yay., İstanbul, ts.
• İzmirli, İsmail Hakkı, “Ârif”, İslâm-Türk Ansiklopedisi, ss.473-483.
• Kadri, Hüseyin Kazım, Türk Lügatî Türk Dillerinin İştikakı ve Edebî Lügatları, I-IV, Maarif Matbaası, İstanbul 1943.
• Kahraman, Bahattin, “Bûsîrî’nin Kasîde i Bürde’si Etrafında Yazılmış Türkçe Eserler”, SÜEF. Edebiyat Dergisi, Sayı: 6, ss.167 174, Konya 1991.
• Kara, Mustafa, “Nurettin Topçu’nun Tasavvuf Düşüncesi”, https://ismailhakkialtuntas.com/2011/07/20/nurettin-topcunun-tasavvuf-dusuncesi mustafa-kara/, Erişim Tarihi: 02.06.2017.
• el Kârî, Nureddîn Ali b. Muhammed b. Ali, el Esrâru’l Merfû’a fi’l Ahbâril Mevzûa, tah. Muhammed es Sebbâğ, Müessesetü’r Risâle, Beyrut 1391.
• Kazgan, Haydar, “Galata Borsası”, DBİA, KB. ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, I-VIII, III, ss.356, İstanbul 1993-1995.
• Kelâbâzî, Ebûbekir Muhammed, et Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t Tasavvuf, tah. Mahmud en Nevâvî, 2. bs., Mektebetü’l Külliyyâti’l Ezheriyye, Kahire 1400/1980.
• ______, Ta’arruf Doğuş Devrinde Tasavvuf, çev. S. Uludağ, 2.bs., Dergah Yay., İstanbul 1992.
• Kınalı-zâde Ali Efendi, Ahlâk-ı Âlâî, Bulak Matb., Mısır 1248/1832.
• Kırboğa, Mehmet Ali, Kâmûsu’l Kütüb ve Mevzuâti’l Müellefât, Yeni Kitap Basımevi, Konya 1974.
• Kırca, Celal, “Dünya”, İslâmî Kavramlar, ss.195-198.
• ______, “Evliyâ”, İslâmî Kavramlar, ss.230-231.
• Kırımî, Selim, Burhânu’l-Ârifîn, Süleymâniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, No: 2679.
• Kısakürek, Necip Fazıl, Çile, Büyük Doğu Yay., İstanbul 2011, s. 77).
• ______, O ve Ben, İstanbul: Büyük Doğu Yay., 1997.
• ______, Tanrı Kulundan Dinlediklerim, Büyük Doğu Yay., İstanbul 1997.
• Konuk, Ahmed Avni, Füsûsu’l Hikem Tercüme ve Şerhi, I-IV, haz. Mustafa Tahralı Selçuk
• Eraydın, 2.bs., İFAV Yay., İstanbul 1994.
• Kotku, Mehmed Zahid, Tasavvufî Ahlak, I-V, 6.bs., Seha Neşriyat, İstanbul 1991.
• Kuntay, Mithat Cemal, Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, Maarif Basımevi, İstanbul 1956.
• el-Kuşeyrî, Abdülkerîm, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, tah. Abdülhalim Mahmûd Mahmûd b. eş Şerif, Dâru’l Kütübi’l Hadîs, I II, Basım yeri ve tarihi yok.
• Kuyumcu, Fehmi, “Tasavvufun Başlıca Deyim ve Terimleri Üzerine Bir Deneme”, Mavera Tasavvuf Özel Sayısı, ss.31-63.
• Meydan Larousse: Büyük Lügat ve Ansiklopedi, I XIII, Meydan Yay., İstanbul 1969-1976.
• Mustafa Namık, Ahlak, 2bs., Devlet Matb., İstanbul 1928.
• Orhun, Hayri ve Diğerleri, Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yay., Ankara 1969.
• Öke, M. Kemal, “Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu”, DGBİT., XII, ss.201-281.
• Öngör, Sami, Coğrafya Sözlüğü, MEB., İstanbul 1961.
• Özege, M. Seyfettin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, I-V, Fatih Yayınevi Matb., İstanbul 1971-1977.
• Özgür, Hafız Mustafa, Kadirî Yolunu Gerçekte Yaşayanlar ve Yaşatanlar, Hidayet Yay., İstanbul 1996.
• Özön, Mustafa Nihat, Büyük Osmanlıca Türkçe Sözlük, 3.bs., İnkılap Kitapevi, İstanbul 1959.
• Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar Türkiye (1074-1990), I-V, KB. Yay., İstanbul 1996.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’an ı Kerîm ve Sünnete Göre Tasavvuf: İslâm’da Rûhî Hayat, 3. bs., İFAV Yay., İstanbul 1989.
• ______, Kur’ân’ın Temel Kavramları, 3.bs., Yeni Boyut Yay., İstanbul 1994.
• ______, “Dünya Nimetleri Üstüne”, Hareket, Sayı: 61-62, (Ocak-Şubat 1971), ss.13-18.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I III, 2. bs., MEB., İstanbul 1971.
• Pala, İskender, “Âbidin Paşa”, DİA, İstanbul 1988, I, 310.
• Pazarlı, Osman, Din Psikolojisi, 2.bs., Remzi Kitabevi, İstanbul 1972.
• Pekolcay, Necla, İslâmî Türk Edebiyatı, I, Fatih Matb., İstanbul 1967.
• Rıfat, Ahmet, Tasvîr-i Ahlâk Ahlak Sözlüğü, haz. Hüseyin Algül, Tercüman 1001 Temel Eser, Kervan Kitapçılık, ts.
• Seydî, Ali, Ahlak-ı Dinî, Kanaat Matb., İstanbul 1329/1911.
• ______, Resimli Kâmûs-i Osmânî, I-II, Matbaa ve Kütüphane-i Cihan, İstanbul 1330/1912.
• ______, Sülemî’nin Risalaleri: Tasavvufun Ana İlkeleri, çev. Süleyman Ateş, AÜB., Ankara 1981.
• Şar, Selahaddîn, İslâmî Bilgiler Ansiklopedisi, Çelikcilt Matb., İstanbul 1964.
• eş-Şarkavî, Hasan, Mu’cemu Elfâzi’s-Sûfiyye, Müessesetü Muhtâr, Kahire 1987.
• Şekûr, Muhyittin, Su Üstüne Yazı Yazmak, Sufi kitap Yayınları , 2017.
• Şimşekler, Nuri, “Âbidin Paşa ve Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf I. Cilt”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, SÜSBE.), Konya 1992.
• ______, “Devlet Adamı ve Mesnevî Şarihi Âbidin Paşa Hayatı İdareciliği Eserleri,” SÜFEFD, Sayı: 9 10, 1994 1995, ss.117 126, Konya 1995.
• Tahirü’l-Mevlevî, Şerh-i Mesnevî, I-XIV, 2.bs., Şamil Yay., İstanbul, ts.
• Yüksel, Murat Tarık, Âriflerin Menkıbeleri, I-III, Demir Kitabevi, İstanbul 1977.
• Tirmizî, Seyyid Burhaneddîn, Maârif, çev. Ail Rıza Karabulut, Mektebe Yay., Ankara 1995.
• et Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed el Hakîm, Nevâdiru’l-Usûl fi Ma’rifeti Ehadîsi’r-Rasûl, Daru Sâdır, Beyrut, ts.
• Muhammed b. İsâ b. Sevre et-Tirmizî, Sünen: el Câmiu’s Sahîh, I V, Beyrut 1408,
• Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Hasan Hakim et-Tirmizî, Hatmü’l Evliyâ, tah. Osman İsmail Yahya, Beyrut, ts.,
• et Tirmizî, Ebu İsâ Muhammed b. İsâ b. Serve, el Câmiü’s Sahîh, tah. Ahmed Muhammed Fakih, Darü’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut, ts.
• Topçu, Nurettin, “Aşkın Halleri”, Hareket, Cilt: 7, Sayı: 77, Mayıs, 1972, ss.16-19.
• Toros, Taha, “Âbidin Dino”, Tarih ve Toplum, Sayı: 121, Ocak 1994, ss.28 34.
• Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Seha Neşriyat, İstanbul 1995.
• Türkiye Ansiklopedisi, I-XXXIII, İstanbul,1989.
• Türkiye Rehberi Sanayi Tarım Ticaret Turizm İller, İstanbul, ts.
• Türkiye Rehberi Sanayi Tarım Ticaret Turizm İller, İl Yıllığı, Adana 1967 .
• Uludağ, Süleyman, “Aşk”, DİA, Güzel Sanatlar Matb., İstanbul 1991, IV, ss.11-17.
• ______, “Dünya”, DİA, X, ss.22-25.
• ______, “Edep”, DİA, X, ss.414-415.
• ______, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, 2.bs., Marifet Yay., İstanbul 1996.
• White, Helen C., “Mysticism”, The Encyclopedia Americana, I-XXX, Americana Corporation, New York 1829, Cilt: XIX, pp.672-675.
• Yazır, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, I-X, Eser Neşriyat, İstanbul 1979.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, “Şeyh veya Mürşîd”, Altınoluk Dergisi, (Mayıs, 1995), Sayı: 111, ss.32-33.