AT HASTALIKLARINA DAİR KÜÇÜK BİR ESER: HĀẔĀ KİTĀB-I ESB

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 15, 75 - 91, 27.12.2018

Tuncay Böler

Öz

Hayvanların/atların bakımı, beslenmesi,
hastalıkları ve bu hastalıkların tedavisi konusunda yazılan eserler baytarname (< Ar. bayṭār
< Yun. + Far. nāme), esbname (<
Far. esb “at” + Far. nāme), haylname
(< Ar. ḫayl “at, at sürüsü” + Far. nāme),
feresname (< Ar. feres “at” + Far. nāme) gibi adlarla
anılmaktadır. Bunlardan özellikle baytarnamenin
yaygın olarak kullanıldığı söylenebilir. Türkler, özellikle konargöçer olmaları
ve başkaca sebeplerle ata oldukça fazla değer atfetmişlerdir. Atı hem binek hem
de savaş aracı olarak kullandıkları için atın bakımı, beslenmesi yanında
tedavisi de bir zorunluluk olarak karşılarına çıkmıştır. Bu sebeple Türk
dilinin hemen her döneminde telif ve tercüme birçok baytarname yazılmıştır.
Baytarname adı verilen bu veterinerlikle ilgili eserler, veterinerlik tarihi
bakımından olduğu kadar filolojik açıdan da kayda değerdir. Türk dili
bakımından çok önemli olan bu eserler üzerinde bugüne kadar birçok çalışma
yapılmıştır. Makalede Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi 37 Hk 1045/3 numarada
kayıtlı Kitāb-ı Esb adlı eser konu
edinilmiştir. Dört varaklık küçücük bir eser olan “at kitabı”nda ḳabara,
öksürük,
ṭaşırġanmak,
ḳoŋaḳ,
aruḳlamak, semürmemek,
ṣafaġı,
naṣır,
ṣaġırlıḳ,
eŋegi ḳopmak,
göz yaşarması,
bıcılġan gibi hastalıkların tedavileri üzerinde
durulmuştur. Çalışmamız transkripsiyonlu metin, dizin ve tıpkıbasım
bölümlerinden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Veteriner hekimliği, at hastalıkları, Eski Anadolu Türkçesi, Hāẕā Kitāb-ı Esb, Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi

Kaynakça

• AĞAR, Mehmet Emin. (1986). Baytaratü’l-Vâzıh (İnceleme-Metin-İndeks). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• AKAR, Ali. (2018). Oğuzların Dili, Eski Anadolu Türkçesine Giriş. Ötüken Neşriyat. İstanbul.
• DİLGİMEN, Hilmi. (1947). Veteriner Hekimliği Tarihi. Bozkurt Matbaası, İstanbul.
• ESİN, Emel. (2002). “Türk Sanatında At”, Türkler Ansiklopedisi, C. 4, s. 125-143, Yeni Türkiye Yayınları. Ankara.
• GÜLSEVİN, Gürer. (1990). “Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde 3. Kişi İyelik Ekinin Özel Kullanılışı”, Türk Dili, Sayı 466 (Ekim), s. 187-190.
• HELL, J. (1986). “Baytar”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, 431, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• KIRBIYIK, Kasım. (1992). “Baytarlık.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 5, s. 278-282, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• NISSMAN, David. (1969). A Study of a Language and Orthography of the Mamlukes of Egypt Based on the Kitâb Baytarati’l-Wâdih. Columbia Universty Doktora Tezi, New York.
• ÖZGÜR, Can. (1988). Baytaratü’l-Vâzıh (Metin-İndeks). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• ÖZGÜR, Can. (2003). Kitâbü’l-Hayl. (Memlûk Kıpçakçasıyla Yazılmış İlk Türk At ve Atçılık Eserinin Paris Yazması). Çantay Yayınları, Genişletilmiş 2. Baskı, İstanbul.
• PLESSNER, M. (1986). “Bayṭār.” Encyclopaedia of Islam, C. 1, s. 1149, E. J. Brill, Leiden.
• ÖZKAN, Mustafa. (2013). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Kitabevi. İstanbul.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş. (1993). “A Fourteenth Century Mamluk-Kipchak Treatise on Veterinary Sciences: Kitâb fî-Riyâzati’l-Hayl”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 17, s. 153-170.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş. (2000). “Memlûk Kıpçakçasıyla Yazılmış Bir Atçılık Risâlesi: Kitâb Baytaratu’l-Vâzih (Paris Nüshası)”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 24/11, s. 189-229.
• ŞEN, Mesut. (1987). Hāẕā Kitābu Bayṭār-nāme. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• ŞEN, Mesut. (1995). “Baytarnâmeler.” Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, s. 177-264, Türkiye Jokey Kulübü Yayınları, İstanbul.
• YELTEN, Muhammet. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ve Örnek Metinler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. İstanbul.