TARİHÖNCESİNDE SANAT VE BAĞLAMLARI

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11, 178 - 215, 31.12.2021

Yasemin Yılmaz

https://doi.org/10.55004/tykhe.1010563

Cited By: 1

Öz

Tarihöncesi sanata dair kalıntılar zengin bir çeşitlilik sunmakta, dünyanın birçok yerinde açığa çıkarılmakta ve farklı zaman dilimlerine tarihlenmektedir. Makale Üst Paleolitik Dönem’de, Batı Avrupa’da özellikle Fransa ve İspanya’daki mağaralarda bulunan sanata dair kalıntıları, bunların ekseninde yürütülen tartışmaları ve ileri sürülen hipotezleri değerlendirmektedir. Paleolitik sanat üzerine çalışan bazı araştırmacılara göre, sanatsal üretim insanın olmazsa olmaz özelliklerinden biridir. Bu nedenle, sanatın ortaya çıkışı, Homo sapiens göçü, sembolik düşünce, kültürel modernlik, anatomik modernlik, mit, bilinç gibi kavramlarla örülen bir sistemle ele alınarak, sanatın hangi dinamikler çerçevesinde ve neden üretilmiş olabileceğine dair hipotezler önerilmektedir. Tarih öncesi sanatına dair kalıntılar taşınabilir ve taşınamaz sanat ürünleri olarak sınıflandırılır. Taşınabilir grupta, taş, kemik, diş ve ahşaptan üretilen nesneler ve figürinler yer alır. Bunların gündelik işlerde veya ritüel amaçlı kullanıldığı düşünülmektedir. Taşınamaz sanat ise mağara, kaya altı sığınağı ve açık havadaki kayalık yüzeylere işlenen gravür, boya ve alçak kabartma teknikleriyle yapılmış betimlemeleri kapsar. İşlenen konular ağırlıklı olarak doğal ortamından ayrıştırılarak betimlenen hayvanlar, antropomorfik figürler, insanlar ve motifler/işaretlerdir.

Anahtar Kelimeler

Tarih Öncesinde Sanat, Sembolik Düşünce, Kültürel Modernlik, Üst Paleolitik Dönem

Kaynakça

• Arsebük, G. (1995a). 'İnsan', 'Evrim', 'Alet'. Bilim ve teknik, 332, 18-24.
• Arsebük, G. (1995b). İnsan ve evrim, Ege Yayınları.
• Atakuman, Ç. Karakoç, M. ve Gemici, H.C. (2019). Ölüyü gömmek ya da gömmemek: Paleolitik Çağ’da bedenin nesnelliği ve mekânsallığı. Ç. Atakuman (Ed.) Arkeoloji’de Ritüel ve Toplum TAS 5, içinde (77–110). Ege Yayınları.
• Azéma, M. (2006). La représentation du mouvement au Paléolithique Supérieur apport du comparatisme éthographique à l’interprétation de l’art pariétal. Bulletin de la Société préhistorique française, 103 (3), 479-505.
• Azéma, M. (2015). De l’image à la narration graphique à l’Aurignacien. Aurignacian Genius 7. Art, technologie et société des premiers hommes modernes en Europe. https://doi.org/10.4000/palethnologie.850.
• Balbín Behrmann, R. ve González J.J.A. (2009). Les colorants de l’art paléolithique dans les grottes et en plein air. L’anthropologie, 113, 559-601.
• Barnard, A. (2012). Simgesel düşüncenin doğuşu. (M. Doğan, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Bar-Yosef, O. (2006). Le cadre archéologique de la révolution du paléolithique supérieur. Diogène, 2(14), 3- 23. https://www.cairn.info/revue-diogene-2006-2-page-3.htm.
• Bar-Yosef Mayer, D. E. ve Bosch, M. D. (2019). Special Issue: Early personal ornaments-humans' Earliest personal ornaments: An Introduction. PaleoAnthropology, 19-23.
• Bar-Yosef Mayer, D. E., Vandermeersch, B.ve Bar-Yosef, O. (2009). Shells and Ochre in Middle Paleolithic Qafzeh Cave, Israel: Indications for modern behavior. Journal of Human Evolution, 56(3), 307-314.
• Baykara, İ. ve Dinçer, B. (2018). Yontma taş alet çalışma metodolojisi. S. Ünlüsoy, C. Çakırlar, Ç. Çilingirlioğlu (Ed.). Arkeolojide Temel Yöntemler içinde (315- 352). Ege Yayınları.
• Baykara, İ., Eren Kural, E., Açıkkol Yıldırım, A. ve Agras, M. K. (2021). Kuzey Levant’tan bir orta paleolitik dönem yerleşimi: Üçağızlı II mağarası buluntuları. Anadolu Araştırmaları, (24), 1-31. doi: 10.26650/anar.2021.24.972358.
• Bogucki, P. (2013). İnsan toplumunun kökenleri. (C. Atay, Çev). Kalkedon Yayınları.
• Bracco, J. P. ve Montoyo, C. (2015). Le paléolithique supérieur en europe occidentale, de la construction des cadres classiques aux interrogations actuelles. J. Gagnepain (Ed.), La Préhistoire de l'Europe occidentale, un bilan des connaissances à l’aube du IIIe millénaire içinde (75-86).
• Brot, J. (2012). L’utilisation des reliefs naturels dans l’art pariétal paléolithique. J Clottes (Ed.), L’art pléistocène dans le monde, numero spécial de préhistoire, Art et Sociétés, Bulletin de la Société Préhistorique Ariège-Pyrénées, LXV-LXVI, 75-91.
• Chalmin, E., Menu, M., ve Vignaud, C. (2003). Analysis of rock art painting and technology of Palaeolithic painters. Meas.Sci.Technol.14, 1590–1597.
• Clottes, J. (2003). De ‘l’art pour l’art’ au chamanisme: l’interprétation de l’art préhistorique. Revue pour l’histoire du CNRS. http://journals.openedition.org/histoire-cnrs/553 https://doi.org/10.4000/histoire-cnrs.553.
• Clottes, J. (2004). L'art rupestre dans le monde, https://www.clio.fr/BIBLIOTHEQUE/lart_rupestre_dans_le_monde.asp adresinden 16 Eylül 2020 tarihinde alınmıştır.
• Condemi, S. ve Savatier, F. (2020). Homo sapiens. Sürüden devlete milyon yıllık serüven. (F. Ezici, Çev). Say Yayınları.
• Davies, S. (2021). Behavioral modernity in retrospect. Topoi, 40, 221–232. https://doi.org/10.1007/s11245-019-09671-4.
• d’Errico, F. ve Stringer, C.B. (2011). Evolution, revolution or saltation scenario for the emergence of modern cultures? Phil. Trans. R. Soc. B. 366, 1060-1069. doi:10.1098/rstb.2010.0340.
• Djindjian, F. (2009). L’Art pariétal et l’art mobilier pour l’identification des territoires de peuplement dans le paléolithique supérieur européen: l’approche par les bestiaires” in symbolic spaces in prehistoric Art Territories. F. Djindjian, O. Luiz (Ed.) Travels and Site Locations. Proceedings of the XV World Congress Vol. 40, Session C28, British Archaeological Reports (BAR) International Series (3-20) içinde, Archaeopress.
• Feruglio,V. ve Robert, E. (2015). L’art paléolithique autour d’André Leroi-Gourhan, les chemins de la recherche, vers une ethnologie préhistorique? P. Soulier (Ed.) André Leroi-Gourhan, "l'homme tout simplement" içinde (159-172). Editions de boccard.
• Fritz C. ve Tosello G. (2015). From gesture to myth: artists’ techniques on the walls of chauvet cave, R. White, R. Bourrillon (Ed.), Aurignacian Genius: Art, Technology and Society of the First Modern Humans in Europe, Proceedings of the International Symposium, April 08-10 2013, New York University, P@lethnology, 7, 280-314.
• Fritz, C., Lennsen-Erz, T., Sauvet, G., Barbaza, M., López-Montalvo, E., Tosello, G. ve Azema, M. (2013). L'expression narrative dans les arts rupestres: Approches théoriques. Art rupestre. Des récits millénaires, Les dossiers de l'archéologie (358), 38-45.
• Fuentes, O. (2015). Image de soi en préhistoire. Essais sur les enjeux de la représentation humaine pour les sociétés magdaléniennes. J. Brancier, C. Rémeaud ve T. Vallette (Ed.) Des vestiges aux sociétés:Regards croisés sur le passage des données archéologiques à la société sous-jacente içinde (171-192). Éditions de la sorbonne, doi 10.4000/books.psorbonne.4883.
• Fuentes,O., Lepelé, J. ve Pinçon, G. (2019). Transferts méthodologiques 3D appliqués à l’étude de l’art paléolithique: une nouvelle dimension pour les relevés d’art préhistorique. In Situ. Revue des patrimonies, 39, 1-24 doi:10.4000/insitu.21510
• Gamble, C. (2014). Arkeolojinin temelleri. (D. Kayıhan Çev.). Aktüelarkeoloji Yayınları.
• Gaussein, P. (2017). L’art mobilier au paléolithique supérieur: complexité de l’identité et des réseaux de Cro Magnon. C. Gauvard (Ed.), Appartenances et pratiques des réseaux (36-49) içinde. Édition électronique du CTHS.
• Garate-Maidagan, D. ve Moro-Abadia, O. (2012). Faut-il renoncer au « style I » de Leroi-Gourhan ? Une révision critique des débuts de l’art paléolithique. Bulletin de la Société Préhistorique Ariège-Pyrénées, LXViI, 67-79.
• Groenen M. (2000). L'Image de la femme et de l’homme dans l’art du paleolithique européen. nouvelles perspectives de l’ecture. Annales d’Histoire de l’Art & d’Archaeologie, XXII, 7- 41.
• Groenen M. (2016). Le Statut de l’animal dans l’art pariétal du paléolithique supérieur. S. Peperstraete, (Ed.). Animal et religion) içinde (37-51. l'Université de bruxelles.
• Harmand, S., Lewis, J. E., Feibel, C. S., Lepre, C. J., Prat, S., Lenoble, A., Boes, X., Quinn, R.L., Brenet, M., Arroyo, A., Taylor, N., Clement, S., Daver, G., Brugal, J.P., Leakey, L. Mortlock, R.A., Wright, J.D., Lokorodi, S., Kirwa, C., Kent, D.V. ve Roche, H. (2015). 3.3-million-year-old stone tools from Lomekwi 3, West Turkana, Kenya. Nature, 521, 310-328.
• Hoffmann, D.L., Standish, C.D., García-Diez, M., Pettitt, P.B., Milton, J. A., Zilhão,J., Alcolea-González, J. J., Cantalejo-Duarte, P., Collado, H., Balbín, R.de, Lorblanchet, M. Ramos-Muñoz,J., Weniger, G.C. ve Pike, A. W. G. (2018). U-Th dating of carbonate crusts reveals Neandertal origin of iberian cave art. Science 359, 912-915.
• Karlin, C. ve Pelegrin, J. (1997). Technologie. A. Leroi-Gourhan (Ed.), Dictionnaire de la Prehistoire içinde (1074). Quadrige/Puf.
• Kartal, M. (2015). Prehistorya (tarihöncesi) kavramı. Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi, 1, 145-162.
• Kolankaya-Bostancı, N. (2012). Anadolu’da erken prehistorik dönem kırmızı aşı boyası kullanımı. Anatolia, 38, 29-51.
• Kolankaya-Bostancı, N. (2019). Paleolitik Çağ’da ölüm ve sembolizm. A. M. Büyükkarakaya ve E. B. Aksoy (Ed.), Momento Mori Ölüm ve Ölüm Uygulamaları içinde (189-215). Ege Yayınları.
• Lewin, R. (1998). Modern İnsanın Kökeni. (N. Özüaydın, Çev.). Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Le Tensorer, J.M. (2006). Les cultures acheuléennes et la question de l’emergence de la pensée symbolique chez homo erectus à partir des données relatives à la forme symétrique et harmonique des bifaces. Palevol 5, 127-135.
• Langaney, A., Clottes, J., Guillaine, J. ve Simonnet, J. (2000). İnsanın En Güzel Tarihi. (E. Çaykara, Çev.). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Leroi-Gourhan, A. (1983). Les chasseurs de la préhistoire. A. M. Métailie.
• Leroi-Gourhan, A (1990). Les religions de la prehistoire. Quadrige/Presses Universitaire de France.
• Leroi-Gourhan, A. (1992). L’Art pariétal langage de la prehistoire. Jerome Millon.
• Lewis-Williams, J.D. (2019). Mağaradaki zihin. (T. Esmer, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Mar, D. (2021). Repartition geographique de l’art pariétal européen. https://solutreen.forumactif.org/t130-3-2-1-repartition-geographique-de-l-art-parietal-europeen#263 adresinden 12 Aralık 2021 tarihinde alınmıştır.
• Ministère de la Culture, 2021. Art rupestre & Grottes ornées. https://www.culture.gouv.fr/Thematiques/Archeologie/Le-Centre-national-de-prehistoire/Art-rupestre-Grottes-ornees adresinden 25 Kasım 2021 tarihinde alınmıştır. 12 Aralık 2021 tarihinde alınmıştır.
• Mithen, S. (1999). Aklın tarihöncesi. (İ, Kutluk, Çev.). Dost kitabevi.
• Özbaşaran, M. (2019). Tarihöncesinin renk dünyasında kırmızı. Y. Ersoy, E. Koparal, G. Duru, Z. Aktüre (Ed.), Arkeoloji ve Göstergebilim, TAS 3 içinde (21-32). Ege yayınları.
• Özdoğan, M. (2011). 50 Soruda arkeoloji (2.Baskı). Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Özdoğan, M. (2019). Hammaddeden ustalara, tarihöncesi arkeolojisinde malzeme. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özçelik, K. (2015). Türkiye’de üst paleolitik dönem: çeşitli yaklaşımlar ve problemler. Anadolu prehistorya araştırmaları dergisi, 1, 123-137.
• Paillet, P. (2015). Art et comportements symboliques au paleolithiques: Quelques points de vue actuels. J. Gagnepain (Ed.), La préhistoire de l'europe occidentale, un bilan des connaissances à l’aube du IIIe millénaire içinde (87-101).
• Pigeaud, R. (2017). L’Homme préhistorique et la mort. Palevol 5, 167-174.
• Renfrew, C. ve Bahn, P. (2017). Arkeoloji, kuramlar, yöntemler ve uygulama. (G. Engin, Çev.). Homer Kitabevi.
• Richard, N. (1993). De l’art ludique a l’art magique. Bulletin de la société préhistorique française, 90, 1-2, 60-68.
• Raphaël, M. ve Schaefer, C. (1974). Sur la méthode d'interprétation de l'art paléolithique. Raison présente, 32, 35-63. https://doi.org/10.3406/raipr.1974.1706
• Robert, É. (2012). Signes, parois, espaces. modalités d’expression dans le paléolithique supérieur ouest-européen. J. Clottes (Ed.), L’art pléistocène dans le monde N° spécial de Préhistoire, Art et Sociétés, Bulletin de la Société Préhistorique Ariège-Pyrénées içinde (1941-1958).
• Salmon, F., Ferrier, C., Lacanette D., Mindeguia, J.C., Leblanc J.C., Fritz, C., Sirieix, C. (2021). Numerical reconstruction of palaeolithic fires in the Chauvet-Pont d’Arc Cave (Ardèche, France). J Archaeol Method Theory 28, 604–616. https://doi.org/10.1007/s10816-020-09484-5.
• Savaş Güleç, E. (2016). İnsanlığın ilk göçleri. paleolitik çağ insanında mobilite. Aktüel arkeoloji, kasım-aralık, 54, 28-45.
• Sauvet, G. (1994). L’Art paleolithique, données et hypotheses. A. Fine, E. Perron, F. Sacco, (Ed.), Psychanalyse et Préhistoire içinde (167-182). Puf.
• Sauvet, G. (2015). A la recherche du temps perdu. Methodes de datations en art prehistorique. l’exemple des sites aurignaciens. Aurignacian Genius: art, technologie et société des premiers hommes modernes en Europe, P@lethnologie, 210-225.
• Sauvet, G. (2019). The life world of hunter-gatherers and the concepts of territory. Quaternry International, 503, 191-199.
• Sauvet, G. ve Wlodarczyk, A. (2001). L’Art parietal, miroir des societes paleolithiques. Zephyrus, 53-54; 217-240. Steele, T.E., Álvarez-Fernández, E. ve Hallett-Desguez, E. (2019). Special Issue: Personal Ornaments in Early Prehistory. A Review of Shells as Personal Ornamentation During the African Middle Stone Age. PaleoAnthropology, 24-51.
• Taborin, Y. (1998). L’art des premières parures. F.Sacco ve G. Sauvet (Ed.). Le propre de l’homme Psychanalyse et préhistoire (123-150) içinde. Delachaux et niestlé.
• Taşkıran, H. (2012). Prehistorya; tarih öncesi arkeolojisi. N. Kazancı ve A. Gürbüz (Ed.) Kuvaterner Bilimi içinde (171-193). Ankara üniversitesi yayınları.
• Théry-Parisot, I. Thiébault, S., Delannoy, J. J., Ferrier, C., Feruglio, V., Fritz, C., Gely, B., Guibert, P., Monney, J., Tosello, G., Clottes, J. ve Geneste, J.M. (2018). Illuminating the cave, drawing in black: wood charcoal analysis at chauvet-pont d'arc. Antiquity, 92, 362, 320–333.
• Tillier, A.M. (2009). L’homme et la Mort. L’émergence du geste funérairedurant la préhistoire. CNRS Edition. Valladas, H., Tisnérat-Laborde; N., Cacher, H., Kaltnecker, E., Arnold, M., Oberlin, C. ve Evin, J. (2005). Bilan des datations carbone 14 effectuées sur des charbons de bois de la grotte chauvet. Bulletin de la société préhistorique française, 102(1) 109-113. https://doi.org/10.3406/bspf.2005.13342
• Vialou, D. (2009). L’Image du sens, en préhistoire. L’anthropologie, 113, 464-477.
• White, R ve ark., (2019). Still no archaeological evidence that Neanderthals created Iberian cave art, Journal of Human Evolution, https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2019.102640
• Yalçınkaya, I. (1978). Taş devirleri sanatında teknik ve stil. Ankara üniversitesi, dil ve tarih coğrafya fakültesi dergisi, 29, 67-82.