Türkiye Üniversitelerinde İnsan Hakları Derslerine ve Çalışmalarına İlişkin Niceliksel Bir İnceleme

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 58 - 77, 30.08.2019

Seda Kalem Berk

https://doi.org/10.32329/uad.579963

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, Ağustos 2017-Şubat 2018 zaman
diliminde gerçekleştirilen “Türkiye’de Yükseköğretimde İnsan Hakları
Öğreniminin Durumu” araştırma projesinin bulgularına dayanmaktadır.

Bu çalışma, Ağustos 2017-Şubat 2018 zaman diliminde gerçekleştirilen “Türkiye’de Yükseköğretimde İnsan Hakları Öğreniminin Durumu” araştırma projesinin bulgularına dayanmaktadır.* Projenin amacı, üniversitelerin hukuk fakültelerinde ve siyasal/kamu programlarında verilen lisans ve yüksek lisans dersleri ile bu üniversitelerdeki araştırma merkezlerinin çalışmaları üzerinden insan hakları alanındaki akademik bilgiye ilişkin kapsamlı bir veri tabanı oluşturmaktır. Türkiye’de insan hakları eğitimi özellikle 1990lı yıllardan itibaren gerek kamu bürokrasisi içerisinde gerek sivil toplumda gerekse akademik çevrelerde giderek artan bir ilgi görmüştür. Bu eğitim faaliyetleri ağırlıklı olarak çeşitli gruplara yönelik farkındalık artırma ve bilgi ve beceri kazandırma faaliyetleri olarak karşımıza çıkar. Öte yandan, insan haklarının gençlerin eğitiminde bir sosyal sorumluluk ve toplumsal bilinç geliştirme yöntemi olarak nasıl kullanıldığına yönelik çalışmalar ise bu eğitimin ilk-orta ve lise seviyesindeki durumuna odaklanır. İnsan haklarının yükseköğretim müfredatındaki yerine, bu alanda üretilen bilginin niceliğine ve niteliğine ilişkin çalışmaların ise yok denecek kadar az olduğu görülür. Bu bağlamda, makaleye konu olan çalışma tam da bu boşluğu doldurmak için öncelikli olarak bir mevcut durum tespiti araştırması olarak tasarlanmıştır. Bu bağlamda çalışma öncelikli olarak niceliksel bilgiler barındırmakla beraber, Türkiye’de yükseköğretimde insan hakları alanında üretilen ve paylaşılan bilginin niteliğine ve etkilerine ilişkin yapılacak daha derinlemesine çalışmalara da ışık tutacaktır. Bu makalede sadece siyasal bilimler/kamu yönetimi bölümlerindeki ve üniversitelerdeki insan hakları merkezlerindeki durum değerlendirilecek, hukuk fakülteleri ise başka bir çalışmanın konusu olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İnsan hakları eğitimi, insan hakları araştırmaları, yükseköğretimde insan hakları, Türkiye’de insan hakları eğitimi

A Quantitative Study on Human Rights Education and Research at Turkish Universities

Öz

This article is based on the findings of the “Türkiye’de Yükseköğretimde İnsan Hakları Öğreniminin Durumu” research project that was carried out in the period of August 2017-February 2018. The main objective of the project was to create a database of academic knowledge on human rights through an examination of courses at law faculties and political science departments and activities of research centers. In Turkey, particularly since 1990s, human rights education has received significant attention within public bureaucracy, civil society and academia. This education, however, has mostly been in the form of awaraness raising, capacity increasing activities for different groups. Studies that focus on the use of human rights education as a method for increasing social responsibility among young people, on the other hand, mostly focus on primary, middle and high school students. This reveals the scarcity of works on the role of human rights education in higher learning. As a baseline study, this article is an inital attempt to fill this gap with large-scale quantitative information that allows us to map out the current state of human rights education in academia. This quantitative introduction intends to pave the way for more qualitative studies on the content, the methods and the impact of human rights courses and projects in higher learning. In this article, data on political science departments and research centers will be covered and law faculties will be the focus of another piece. 

Anahtar Kelimeler

Human rights education, human rights Research, human rights in higher education, human rights education in Turkey

Kaynakça

• Açık, C. (2011). Ulusal insan hakları kurumları ve Türkiye örneğine eleştirel yaklaşım (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Altıparmak, K. (2007). Türkiye’de insan haklarında kurumsallaş(ama)ma. Türkiye Barolar Birliği (Ed.), Bürokrasi ve insan hakları içinde (ss. 54-111). Ankara: TBB Yayınları.
• Andreopoulous, G. J. & Claude, R.P. (Eds.). (1997). Human rights education for the twenty-first century. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Andreopoulos, G. (1997). Human rights education in the post-cold war context. G.J. Andreopoulos & R.P. Claude (Eds.), Human rights education for the twenty-first century içinde (ss. 9-20). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Babül, E. (2017). Bureaucratic intimacies: Translating human rights in Turkey. Stanford: Stanford University Press.
• Bağlı, M.T. & Esen, Y. (Eds.). (2003). İnsan haklarına duyarlı ders kitapları için. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Balcı, E. (2016). Üniversitelerin kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezleri. Türkiye Klinikleri J PublicHealth-Special Topics, 2(2), 52-68.
• Büyükkaragöz, S. & Kesici, Ş. (1998). Demokrasi ve insan hakları eğitimi. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı.
• Can, F. (2006, 10 Mayıs). 12 üniversitede kadın çalışmaları merkezi. Bianet. Erişim adresi: https://bianet.org/bianet/kadin/78864-12-universitede-kadin-calismalari-merkezi
• Coomans, F., Grünfeld, F. & Kamminga, M. T. (Eds.). (2009). Methods of human rights research. Mortsel, Belgium: Intersentia.
• Cooper, A. (2013, 3 Nisan). Why we need to protect the ‘university’. The Guardian. Erişim adresi: https://www.theguardian.com/higher-education-network/blog/2013/apr/03/university-title-protection-regents-college
• Council of Europe. (2002). Compass: Manual for human rights education with young people. Erişim adresi: https://www.coe.int/en/web/compass
• Çayır, K. (2003). İnsan hakları ve demokrasi kültürünün geliştirilmesi: Ders kitaplarının yazımı. M.T. Bağlı & Y. Esen (Eds.), Ders kitaplarında insan hakları: İnsan haklarına duyarlı ders kitapları için içinde (ss. 21-45). İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Çayır, K. (2008). ‘Teknik bir mesele’ olarak insan hakları eğitimi. Liberal Düşünce, 49, 125-137. Erişim adresi: http://www.libertedownload.com/LD/arsiv/49/09-kenan-cayir-teknik-bir-mesele-olarak-insan-haklari-egitimi.pdf
• Çayır, K. & Bağlı, M.T. (2011). ‘No-one respects them anyway’: Secondary students’ perceptions of human rights education in Turkey. Intercultural Education, 22(1), 1-14. doi: 10.1080/14675986.2011.549641
• Çayır, K. (2014). “Biz” kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık, haklar. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Çilingiroğlu, N. (2001). Türkiye’de akademik düzeyde kadına yönelik kurumsallaşma, Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni, 20(2).
• Çotuksöken, B., Erzan, A. & Silier, O. (Eds.). (2003). Ders kitaplarında insan hakları tarama sonuçları. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Dolanbay, H. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının insan hakları ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 135-154. doi: 10.14781/mcd.61070
• Easterbrook, M.J., Kuppens, T. & Manstead, A.S.R. (2016). The education effect: Higher educational qualifications are robustly associated with beneficial personal and socio-political outcomes. Social Indicators Research, 126(3), 1261-1298. doi:10.1007/s11205-015-0946-1.
• Egerton, M. (2002). Higher education and civic engagement. British Journal of Sociology, 53(4), 603-620. doi: 10.1080/0007131022000021506.
• Ehrlich, T. (Ed.). (2000). Civic responsibility and higher education. Pheonix, Arizona: The Oryx Press.
• Elveriş, İ., Jahic, G. & Kalem, S. (2007). Mahkemede tek başına: İstanbul ceza mahkemelerinde müdafiiliğin erişilebilirliği ve etkisi/Alone in the courtroom: Accessibility and impact of criminal legal aid before Istanbul court. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Freedman, R. (2018, Ocak). Is the constant expansion of human rights consolidating or weakening their protection and respect? Expansion of the concept of human rights: Impact on rights promotion and protection toplantısında sunulan bildiri, Brüksel, Belçika. doi:10.2861/25972
• Gülmez, M. (1996). Türkiye’de insan hakları eğitimi çalışmalarına toplu bakış. İnsan Hakları Yıllığı, 1(17-18), 221-245. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Gülmez, M. (2001). İnsan hakları ve demokrasi eğitimi. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Gündoğdu, K. (2004). A case study on democracy and human rights education in an elementary school (Yayımlanmamış doktora tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Gürel, D. (2016). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşlerinin karşılıklı olarak incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 641-660. Erişim adresi: file:///C:/Users/skalem/Downloads/JKEF_17_3_2016_641-660.pdf
• Gürkaynak, İ., Türkeli, Y. & Bağlı, H. (2002). Ben insanım: Öğretmen el kitabı. İlköğretim için İnsan Hakları Dizisi. Ankara: MEB Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi.
• Gürtan, K.R. & Tüzün, G. (2005). Öğretmen ve öğrencilerin gözünden ders kitaplarında insan hakları: Anket sonuçları. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Hamilton, B. (1997). Human rights awareness and skill games in political science. G.J. Andreopoulos & R.P. Claude (Eds), Human rights education for the twenty-first century içinde (ss. 221-235). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• HRE 2020. (t.y.). Erişim adresi: http://www.hre2020.org/
• HRE 2020. (2015). Human rights education indicator framework: Key indicators to monitor and assess the implementation of human rights education and training. Erişim adresi: http://www.hre2020.org/sites/default/files/Human%20Rights%20Education%20Indicator%20Framework_0.pdf
• İnsan Hakları Eğitimi On Yılı Ulusal Komitesi. (1999). İnsan hakları eğitimi Türkiye programı: 1998-2007. Erişim adresi: http://www.kadinininsanhaklari.org/static/yayin/makale-rapor/IHE-HREP_TR.pdf
• Kalem, S. & Akbaş, K. (2018). Türkiye’de Yükseköğretimde İnsan Hakları Öğreniminin Durumu. (Yayımlanmamış rapor). Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü Türkiye Programı.
• Karaman Kepenekci, Y. (1999). Türkiye’de genel ortaöğretim kurumlarında insan hakları eğitimi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karaman Kepenekci, Y. (2003). İlköğretimde insan hakları ve sorumluluk eğitimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 34(34), 280-299. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/108441
• Karaman Kepenekci, Y. (2005a). Citizenship and human rights education: A comparison of textbooks in Turkey and the United States. International Journal of Educational Reform, 14(1), 73-88.
• Karaman Kepenekçi, Y. (2005b). A study of effectiveness of human rights education in Turkey. Journal of Peace Education, 2(1), 39-55. doi: 10.1080/1740020042000334091
• Karaman Kepenekci, Y. & Aslan, C. (2011). Ortaöğretim Türk edebiyatı ile dil ve anlatım ders kitaplarında insan hakları üzerine bir çözümleme. Turkish Studies, 6(1), 483-502. doi: 10.7827/TurkishStudies.1952
• Ma, J., Pender, M. & Welch, M. (2016). Education pays: The benefits of higher education for individuals and society. Trends in Higher Education Series. The College Board. Erişim adresi: https://trends.collegeboard.org/sites/default/files/education-pays-2016-full-report.pdf
• Maran, R. (1997). Teaching human rights in the universities: Paradoxes and prospects. G.J. Andreopoulos & R.P. Claude (Eds), Human rights education for the twenty-first century içinde (ss. 194-208). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Martin, J.P. (1987). Human rights-education for what? Human Rights Quarterly, 9, 414-422. Erişim adresi: file:///C:/Users/skalem/Downloads/JPaulMartinHumanRightsEdu%20(1).pdf
• McMahon, W.W. (2009). Higher learning, greater good: The private and social benefits of higher education. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Özvarış, Ş. & Akın, A. (2003). Üniversitelerin kadın sorunları araştırma ve uygulama merkezleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. Erişim adresi: http://www.huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/SayfaDosya/universitelerin_kadin_sorunlari.pdf
• Sarıtaş, E. (2013). Güncel feminist tartışmalar: Toplumsal cinsiyet ve kadın çalışmaları anabilim dalı öğretim üyelerinin kitapları üzerine bir inceleme. Mülkiye Dergisi, 37 (4), 193-222.
• Savaş, G., Ertan, S. & Yol, F. (2018). Türkiye’deki üniversitelerin kadın araştırmaları merkezleri profili araştırması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (68), 1527-1547.
• Sen, A. & Starkey, H. (2017). The rise and fall of citizenship and human rights education in Turkey. Journal of Social Science Education, 16(4), 85-97. doi: 10.4119/UNIBI/jsse-v16-i4-1689
• Turan, R. (Ed.). (2017). İnsan hakları ve demokrasi eğitimi: Öğretmen adayları ve öğretmenler için. Ankara: PEGEM Yayıncılık. doi: 10.14527/9786052410639
• Uluslararası Af Örgütü. (t.y.). Erişim adresi: https://www.amnesty.org/en/human-rights-education/
• Uluslararası Af Örgütü. (2002). İlk adım: İnsan hakları eğitimine başlangıç için el kitabı (İ. Üstüner & G. Gürsoy, Çev.). Erişim adresi: http://ihea.net.tr/images/kutuphane/insanhaklariicinilkadim648.pdf
• Uluslararası Af Örgütü. (2010). Her insan ÖZGÜR DOĞAR: İnsan olmaktan kaynaklanan haklarımız üzerine. Erişim adresi: http://nehakkinvar.org/uploads/Docs/1439_herinsanozgurdogar729.pdf
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (1968). Some suggestions on teaching about human rights. Erişim adresi: http://unesdoc.unesco.org/images/0005/000564/056409eo.pdf
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (1987). Human rights: An ethical and civic education for our time. Human Rights Teaching, 6, 175-184.
• United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights. (t.y.a). Summary of national initiatives undertaken within the Decade for Human Rights Education (1995-2004). Erişim adresi: https://www.ohchr.org/EN/Issues/Education/Training/Pages/Initiatives.aspx
• United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights. (t.y.b). World Programme for Human Rights Education (2005-ongoing). Erişim adresi: https://ohchr.org/EN/Issues/Education/Training/Pages/Programme.aspx
• United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights. (t.y.c). Human rights education and training. Erişim adresi: https://www.ohchr.org/EN/Issues/Education/Training/Pages/HREducationTrainingIndex.aspx
• Ünal, F. (2012). Ortaokul 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi eğitimi öğretim programı ve ders kitaplarında insan hakları üzerine bir çözümleme. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 110-127. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/43549
• Yükseköğretim Kurulu. (t.y.). Erişim adresi: http://www.yok.gov.tr/web/guest/universitelerimiz