Astronomi Aletleri Tarihi: Usturlap ve Rubu Tahtası

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: Özel Sayı, 36 - 48, 30.12.2021

Ertan Tağman

https://doi.org/10.32329/uad.971693

Cited By: 2

Öz

Bilim tarihi çalışmaları da “klasik” eserler üzerinden bir anlam kurma çabası olarak tanımlanabilir. Latince Classius’tan türemiş, “en yüksek sınıfa mensup” anlamına gelen bu ve giderek tek başına mükemmellik ifade eden bu kavram sözcük, egemen sınıfların üstünlüğünün bir parçası haline gelmiştir. Geçmişin seçkin ve gösterişli yapıtlarını ifade etmek ve daha çok geçmişe duyulan bir hayranlığı dile getirmek için kullanılan bu kavramın içeriği bugünkü imkânlara sahip olmayan ataların nasıl olup da muazzam bilgilere ulaştığına dair merakı barındırmaktadır. Bu bilgilerden şüphesiz en dikkat çekici olan astronomidir. Bu çalışmanın amacı, gökyüzünün bu ilgi çekici ahenginde düzenlilik arayan insanların, bu düzenliliği saptamak için kullandıkları astronomi aletleri hakkında kısa bir bilgilendirme yapmak ve bu aletlerin astronominin gelişimine katkısını belirlemektir. Bunun için özellikle usturlap ve usturlapla aynı ilkelere göre oluşturulan ve usturlabın ¼ biçiminde olan rub’u tahtası gibi aletler hakkında bilgi verilecek ve astronomi tarihi içerisindeki yeri gösterilmeye çalışılacaktır. Bu aletler hakkındaki bilgilerimiz astronomi anlayışımıza önemli katkılar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Astronomi, Usturlap, Rub’u Tahtası, Astronomi Aletleri

History of Astronomical Instruments: Astrolabe and Sinecal Quadran

Öz

Studies in the history of science can be defined as an effort to establish a meaning through “classical” works. This term is derived from the Latin term Classius means “belonging to the highest class”. This term with increasingly solitary perfection becomes a concept that is part of the supremacy of the dominant classes. The content of this concept, which is used to express the distinguished and ostentatious works of the past and to express an admiration for the past, includes the curiosity about how the ancestors, who did not have today’s opportunities, reached spectacular knowledge. Undoubtedly, the most striking one of these knowledge is astronomy. Accordingly, the aim of this study is to give a brief information about the astronomical instruments used by people who seek regularity in this interesting harmony of the sky, to determine this regularity and to determine the contribution of these instruments to the development of astronomy. For this purpose, information will be given about tools such as the astrolabe and the quadrant sinecal which is created according to the same principles as the astrolabe and in the form of ¼ of the astrolabe, and the paper will be tried to show its place in the history of astronomy. We hope that our information of these instruments makes important contributions to our understanding of astronomy.

Anahtar Kelimeler

Astronomy, Astrolabe, Sinecal Quadrant, Astronomical Instruments

Kaynakça

• Aydüz, S. (2000). Müneccimbaşı Takvimleri ve Tarihi Kaynak Olarak Değerleri, COGİTO, Takvim Zamanın: Haritası, S. 22, Bahar, 133-149.
• Aydüz, S. (2004). Osmanlı Astronomi Müesseseleri, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, s. 411-453. Aydüz, S. (2008). Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık, Osmanlı Bilimi Araştırmaları: Ekmeleddin İhsanoğlu’na Armağan, Yayına Hazırlayan Feza Günergun, İstanbul, s. 159-211.
• Bayram, M. (1981). Anadolu ‘da Te 'lif Edilen İlk Eser "Keşf-û Akabe”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Konya, s. 7-22.
• Burke, P. (2004). Languages and Communities in Early Modern Europe. New York: Cambridge University Press.
• Çevik,C. (2014). Bilim Dili Olarak Latince. https://jimithekewl.com/2014/05/28/bilim-dili-olarak-latince-mi/
• Forbes, G. (1909). The Project Gutenberg E-Book of History of Astronomy: http://www.gutenberg.org/files/8172/8172-h/8172-h.htm
• Gordin, M. D. (2015). Scientific Babel: How Science Was Done Before and After Global English, Chicago: The University of Chicago Press.
• Grimm, M. F. (1917). Astronomical Lore of Chaucer. (Yayımlanmaış Doktora Tezi), University of Nebraska, Lincoln.
• Hunger, H. & Pingree, D. (1999). Astral Sciences in Mesopotamia, Leiden, Brill Publications.
• İhsanoğlu, E. (2011). Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Genel İndeksi. İstanbul, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• İhsanoğlu, E. (2017). Osmanlı Bilim Mirası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 327-395.
• James E. Morrison, (2007). Chaucer’s Astrolabe Treatise, http://www.chirurgeon.org/files/Chaucer.pdf
• Johnson, F. R. (1944). Latin versus English: The Sixteenth-Century Debate over Scientific Terminology, Studies in Philology, Vol. 41, No. 2, s. 109-135, University of North Carolina Press, Carolina.
• Kahya, E. (2003). On Besinci Yüzyılda Osmanlılarda Bilimsel Faaliyetlerin Kısa Bir Değerlendirmesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 1, s.11-19. Neugebauer, O. (1951). The Study of Wretched Subjects. Isis 42/2 s. 111-121.
• Pearce, W. L. (2018). History of science. Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/science/history-of-science.
• Pines, S. (1964). The Semantic Distinction between the Terms Astronomy and Astrology according to al-Biruni, Isis, C. 55, S. 3, s. 343-349
• Ronan, C. A. (2003). Bilim Tarihi (Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi). Ankara, Çev: E. İhsanoğlu, F. Günergun, Tübitak.
• Sarton G. & Siegel, F. (1950). Seventy-Sixth Critical Bibliography of the History and Philosophy of Science and of the History of Civilization, Isis 41/3-4, 328-424.
• Sayılı, A. (1985). Ortaçağ Bilim ve Tefekküründe Türklerin Yeri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi, Sayı: I.
• Sezgin, F. (2008). İslam'da Bilim ve Teknik, C. II, Astronomi, İstanbul: TÜBA, İBB Kültür AŞ. Yayınları.
• Skeat, W. W. (1879). A Treatise on the Astrolabe, Early English Text Society, London.
• Swerdlow, N. M. (1999). Ancient Astronomy and Celestial Divination. Baltimore: Dibner Institute Studies in the History of Science and Technology, MIT Press.
• Şen, A. T. (2016). Astrology In The Service Of The Empire: Knowledge, Prognosticatıon, And Politics At The Ottoman Court, 1450s–1550s, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), The University Of Chicago, Chicago.
• Tağman, S. E. (2007), Mustafa bin Ali el-Muvakkit’in Usturlab Risalesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Unat, Y. (1999). Osmanlı Astronomisine Genel Bir Bakış, Osmanlı, Cilt 8, Yeni Türkiye Yayınları, s. 411 – 420.