Dinin Temeli: Farabi'nin ve İbn Sina'nın Mevzisine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 28 - 43, 30.06.2020

Rahim Acar

Öz

Dinin nasıl izah edileceği ve insanoğlunun felsefe ve bilim gibi tabiî olarak sahip olduğu bilgi kaynaklarına dayanan disiplinlerle ilişkisinin nasıl kurulacağı önemli bir tartışma alanıdır. Ortaçağda ve eski çağlarda din ve felsefe ilişkisine dair tartışmaların günümüzde de din ve bilim ilişkisi ve akıl ve iman ilişkisi şeklinde devam ettiği açıktır. Bu makalede ortaçağ İslam dünyasında din ve felsefe ilişkisinin nasıl olduğuna veya nasıl görülmesi gerektiğine dair Fârâbî ve İbn Sinâ’nın yaklaşımlarını incelemeye çalıştım. Bu iki filozofun bu meselede tam tamına aynı olmasa da, din ve felsefe ilişkisini benzer bir şekilde anladıkları görülmektedir. Buna göre felsefî doğrular ve dinî öğretiler tek bir doğrunun iki farklı ifadesi gibidir. Felsefî öğretiler gerçekliği olduğu gibi anlatan ve hakikî anlamda doğru olan hükümlerden oluşur iken, dini öğretiler hakîkî anlamda doğru olan felsefî hükümlerin, kitlelerin anlayıp mutluluğa erişebilmesi için mecazî veya sembolik olarak ifade edilmiş çeşididir. Fârâbî ve İbn Sînâ’nın dini öğretilerin husûsiyetine dair bu açıklamalarını inceleyerek, onların görüşlerinin dinî çeşitlilik vakıası karşısında çoğulcu bir mevziyi tazammun ettiğini ve bunun da günümüzdeki bazı dinî çoğulculuk teorileri ile benzeştiğini göstermeye çalıştım. Ancak felsefî teoriler ile dinî öğretiler arasındaki ilişkiyi bu şekilde kurmanın, yani dinî öğretileri felsefî teorilere nisbetle, ikincil konuma yerleştirmenin dindar kimselerce pek de kabul edilebilir olmayacağını iddia ettim.

Anahtar Kelimeler

Farabi, İbn Sina, din dili, dini çeşitlilik, realizm

Foundation of Religion: An Appraisal of al-Fārābī’s and Ibn Sīnā’s Positions

Öz

Dinin nasıl izah edileceği ve insanoğlunun felsefe ve bilim gibi tabiî olarak sahip olduğu bilgi kaynaklarına dayanan disiplinlerle ilişkisinin nasıl kurulacağı önemli bir tartışma alanıdır. Ortaçağda ve eski çağlarda din ve felsefe ilişkisine dair tartışmaların günümüzde de din ve bilim ilişkisi ve akıl ve iman ilişkisi şeklinde devam ettiği açıktır. Bu makalede ortaçağ İslam dünyasında din ve felsefe ilişkisinin nasıl olduğuna veya nasıl görülmesi gerektiğine dair Fârâbî ve İbn Sinâ’nın yaklaşımlarını incelemeye çalıştım. Bu iki filozofun bu meselede tam tamına aynı olmasa da, din ve felsefe ilişkisini benzer bir şekilde anladıkları görülmektedir. Buna göre felsefî doğrular ve dinî öğretiler tek bir doğrunun iki farklı ifadesi gibidir. Felsefî öğretiler gerçekliği olduğu gibi anlatan ve hakikî anlamda doğru olan hükümlerden oluşur iken, dini öğretiler hakîkî anlamda doğru olan felsefî hükümlerin, kitlelerin anlayıp mutluluğa erişebilmesi için mecazî veya sembolik olarak ifade edilmiş çeşididir. Fârâbî ve İbn Sînâ’nın dini öğretilerin husûsiyetine dair bu açıklamalarını inceleyerek, onların görüşlerinin dinî çeşitlilik vakıası karşısında çoğulcu bir mevziyi tazammun ettiğini ve bunun da günümüzdeki bazı dinî çoğulculuk teorileri ile benzeştiğini göstermeye çalıştım. Ancak felsefî teoriler ile dinî öğretiler arasındaki ilişkiyi bu şekilde kurmanın, yani dinî öğretileri felsefî teorilere nisbetle, ikincil konuma yerleştirmenin dindar kimselerce pek de kabul edilebilir olmayacağını iddia ettim.

Anahtar Kelimeler

al-Farabi, Ibn Sina, religious language, religious diversity, realism

Kaynakça

• Averroes, The Book of the Decisive Treatise, trans. C. E. Butterworth (Provo, UT: Brigham Young University Press, 2001).
• Thomas Aquinas, Summa Theologiae, vol. 1 (ST Ia.1) Chistian Theology, Latin Text and English Translation, Thomas Gilby (Blackfriars: 1964).
• Ibn Sīnā, al-Tafsīr al-Qur’ānī wa al-Lugha al-Sūfiyyah fī Falsafa Ibn Sīnā, Ed. Ḥasan ʿĀṣī (Beirut: al-Muʾassasa al-Jāmiʿiyya li al-Dirāsāt wa al-Nashr wa al-Tawzīʿ, 1983).
• Muhsin Mahdi, “Remarks on Alfarabi’s Book of Religion,” Perspectives arabes et medievales sur la tradition scientifique et philosophique grecque, ed. Ahmad Hasnawi et alii, (Leuven – Paris: 1997).
• Herbert A. Davidson, Alfarabi, Avicenna, and Averroes on Intellect: their Cosmologies, Theories of the Active Intellect, and Theories of Human Intellect (New York: Oxford University Press, 1992).
• R. Walzer (ed. and tr.) Al-Farabi on the Perfect State: Abu Nasr al-Farabi’s Mabadi’ Ara’ Ahl al-Madina al-Fadila, (New York: Oxford University Press,1985).
• Ibn Sīnā, Avicenna’s De Anima (Arabic Text), being the Psychological Part of Kitâb al-Shifâ’, ed. F. Rahman (London: Oxford University Press.1959).
• Ibn Sīnā, Kitāb al-Najāt fī al-Ḥikma al-Manṭiqiyya wa-al-Ṭabīʿiyya wa-al–Ilāhiyya, ed. Majid Fakhry (Beirut: Dār al-Āfāq al-Jadīda, 1985).
• Al-Fārābī, Kitāb al-Ḥurūf, in Medieval Islamic Philosophical Writings, ed. Muhammad Ali Khalidi (Cambridge University Press, 2005).
• Al-Fārābī, Book of Religion (Kitāb al-Milla), in The Political Writings: Selected Aphorisms and Other Texts, tr. C. E. Butterworth (Ithaca, New York & London: Cornell University Press, 2001).
• Al-Fārābī, al-Siyāsa al-Madaniyya, ed. F. M. Najjar (Beirut: Imprimerie Catholique, 1964).