TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİ BAĞLAMINDA SOSYAL BAKIM: BİR ÇÖZÜM ÖNERİSİ OLARAK MOR EKONOMİ MODELİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 95 - 116, 27.12.2023

Çağla Salduz Doruk , Sinem Arslankoç , Gulcan Urhan

Öz

Kadın ve erkeğin toplum içerisinde sahip olduğu roller ve sorumluluklar toplumsal cinsiyet (gender) kavramıyla açıklanmakta ve bu olgu toplumdan topluma farklılık göstermektedir. Bu farklılık sebebiyle aynı zamanda kültürel bir kavram olan toplumsal cinsiyet kavramı, kadına ve erkeğe yüklediği rollerle birlikte bir eşitsizlik yaratmakta ve bu durum toplumsal cinsiyet eşitsizliği adı altında kavramsallaşmaktadır. Bahsedilen bu eşitsizlik birçok alanda kendini göstermekte; başta eğitim ve sağlık olmak üzere iş gücü piyasasına ve kadın emeğinin bir uzantısı olan bakım emeğine de yansımaktadır. Tüm dünyada iş gücü piyasasında cinsiyete dayalı ayrımcılığın çok yüksek olmasının arkasında yatan bir emek biçimi olarak ifade edilen bakım emeği, kişinin doğrudan bakımıyla ilişkili olup bu bakım genellikle kadın üzerinden sağlanmaktadır. Bunun sonucunda kadın hem iş gücü piyasasında var olmaya hem de bakımı ücretsiz bir şekilde sergilemeye çalışmaktadır. Var olan eşitsizlik ve adaletsizliklerle mücadele etmek ve çözüm yollarını bulmak sosyal hizmet meslek ve biliminin ana misyonlarındandır. Bu noktada ise kadınların yaşamış olduğu eşitsizliği gidermek ve daha adil bir iş gücü piyasası yaratmak amacıyla Mor Ekonomi akla gelmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı; Mor Ekonomi modelini toplumsal cinsiyet eşitliği ve sosyal hizmet perspektifinden ele alıp uygulanabilirliğini tartışmaktır. Bu amaç doğrultusunda derleme olarak tasarlanan çalışma sonucunda Mor Ekonominin, bakım ekonomisini daha eşitlikçi ve sürdürülebilir ilkeler temeline dönüştürebilecek yeni bir ekonomi modeli olduğu görülmektedir. Böylece var olan yoksulluğun giderilmesine, toplumsal refaha, gelişime, bakım yükünün eşit ve adil dağılmasına, toplumsal cinsiyet eşitliğine katkı sağlanacaktır. Sonuç olarak ise Mor Ekonomi modelinin sosyal bakımın getirmiş olduğu sorunlara bir çözüm olup olamayacağı sosyal hizmet bağlamında ortaya konulacak ve ilgili öneriler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mor Ekonomi, Bakım, Kadın Emeği, Toplumsal Cinsiyet, Sosyal Hizmet

Kaynakça

• Addati, L., Cattaneo, U., Esquivel, V. veValarino, I. (2018). CareWorkandCareJobsfortheFuture of DecentWork, ILO Report.
• Akkan, B. (2010). Sosyal Hak Talebi Olarak Bakım İhtiyacı. Pınar Uyan Semerci, (der.) İnsan Hakları İhlali Olarak Yoksulluk. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını.
• Altuntaş, B. ve Atasü-Topçuoğlu, R. (2015). Engelli Bakımı Alanında Bakım Emeği, Sosyal Bakım ve Kadın İstihdamı. Dünya Bankası.
• Atasü-Topcuoğlu, R. (2013). Sosyal Haklar Piyasalaşır Mı? Çocuk Hakları ve Kadın Emeğinin Kesişiminde Türkiye’de Kreşler. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu, V, Bildiriler, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayını.
• Barker, L. R. (1999). TheSocialWorkDictionar\Fourth Edition, Washington DC, NASW Press.
• Başerer Berber, Z. (2021). Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitsizliğini giderme yolları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(3), 1215-1223.
• Bayar, A. (2021). İşgücü piyasasında kadınların yeri ve politika önerileri. İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü. https:// www.istanpol.org/post-i-sgucpiyasasinda-kad-nlar-n-yeri-ve politika-onerileri (09.05.2023).
• Belek Erşen U. (2021). A feminist economicanalysis: Opportunities, boundariesanddefinitions. ODÜSOBİAD, 11(2), 647-658, doi: 10.48146/odusobiad.942328.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye’de kadınlık. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(Özel Sayı I), 108-114.
• Buğra, A. (2013). Kapitalizm Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Buz, S. (2009). Feminist sosyal hizmet uygulaması. Toplum ve Sosyal Hizmet, 20(1), 53-66.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, Toplum, Kişi ve Cinsel Politika. Cem Soydemir (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çelebi Boz, F ve Şengün, H. (2017). Afet ve kalkınma ilişkisinde kadın. TheJournal of AcademicSocialScienceStudies, 59, 360-371.
• Demirgöz Bal, M. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine genel bir bakış. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1(1), 15-28.
• Dominelli, L. (2002). Anti-oppressivePractice in Context. Socialworkissuesandcriticaldebates. Second Edition, Ed: Robert Adams, LenaDominelli ve MalcolmPayne. Basingstoke, UK PalgraveMacmillan.
• Ecevit, Y. (2010). İşgücü Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği El Kitabı. İstanbul: İŞKUR.
• Ekiz Gökmen, Ç. (2022). Çocuk bakım hizmetlerine erişim ve kadın istihdamı. İktisat ve Toplum, 146, 63-69. E rikli, S. (2020). Çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet ayrımcılığının görünümü. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 39-60.
• Gardiner, J. (2000). DomesticLabourRevisited: A Feminist Critique of MarxistEconomisc. S. Himmelweit (Ed.). Inside theHouseholdFromLabourtoCare (s. 80-101). London: Macmillan.
• Gezer Tuğrul, Y. (2019). Toplumsal cinsiyet bağlamında kadınların annelik deneyimleri̇ üzerine bir saha çalışması. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3(71), 71-90.
• Giray, F. ve Aydın, E. (2019). Toplumsal cinsiyete dayalı ekonomik ayrımcılık.B.U.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38(1), 25-57.
• Gönüllü Atakan, A. (2018). Toplumsal cinsiyet eşitliği ve bakım emeği. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 125-136.
• Günay, G. ve Bener, Ö. (2011). Kadınların toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde aile içi yaşamı algılama biçimleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(3), 157- 171.
• Hochschild, A. R. (1983). TheManagedHeart. University of California Press, https://feministbellek.org/mor-ekonomi/ (19.94.2023).
• ILO. (2020). Asia-Pacific EmploymentandSocial Outlook 2020 – NavigatingtheCrisisTowards a Human-CentredFuture of Work. https://www.ilo. org/
• İlkaracan, P. (2022). Toplumsal cinsiyet eşitlikçi, sürdürülebilir büyüme ve kalkınma için Mor Ekonomi. İktisat ve Toplum, 146, 7-24.
• İlkkaracan, İ.(2010). Uzlaştırma politikalarının yokluğunda Türkiye emek piyasasında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri. İş ve aile yaşamını uzlaştırma politikaları: emek piyasasında toplumsal cinsiyet eşitliğine doğru. İstanbul: İTÜ BMTKAUM, 21-57.
• İlkkaracan, İ. (2016). Mor Ekonomi Sürdürülebilir Kentler Yolunda Kadınların Eşit Ekonomik Katılımı için Bir Strateji. TESEV Bilgi Notu.
• İlkkaracan, P., Kim, K.ve Kaya, T. (2015). Sosyal bakım hizmetlerine kamu yatırımlarının istihdam, toplumsal cinsiyet eşitliği ve yoksulluğa etkileri: Türkiye örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi, Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi ve Levy Ekonomi Enstitüsü- BardCollege, İstanbul.
• Kaşıkırık, A. (2022). Eşit ve kapsayıcı bir dünya için “Mor Ekonomi”. İktisat ve Toplum Sayı, 146, 103-107.
• Kırbaş Battal, G. (2021). Covid-19 pandemisi sürecinde karşılıksız kadın emeği: Türkiye deneyimi. (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuçuradi, İ. (1996). Felsefe ve İnsan Hakları. İnsan Haklarının Felsefi Temelleri. Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara.
• Kürkçü, A. (2021). Kent içi ulaşımda kadın emeği: toplumsal cinsiyet rolleri ekseninde otobüs şoförü kadınlar. (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• leftunity.org (19.94.2023).
• Morris, J. A. ve Feldman, D. C. (1996). Thedimensions, antecedents, andconsequences of emotionallabor. Academy of Management Review, 21(4), 986-1010.
• Oakley, A. (1985). Sex, GenderandSociety. Gower Publishing Company Limited: England.
• OECD (2022), Employment rate (indicator). doi: 10.1787/1de68a9b-en
• Onaran, Ö., Oyvat, C. ve Fotopoulou, E. (2019). A policy mix forequitablesustainabledevelopment in the UK: theeffects of genderequality. Wages, WealthConcentrationandFiscalPolicy. WorkingPaper. London: University of Greenwich-GreenwichPoliticalEconomyResearchCentre (GPERC). https://research.gold.ac.uk/id/eprint/26643/1/24735%20ONARAN_A_Policy_Mix_f or_Equitable_Sustainable_Development_in_the_UK%202019.pdf (19.04.2023).
• Özkaplan, N. (2009). Duygusal emek ve kadın işi/erkek işi. Çalışma ve Toplum, 2(21), 15-24.
• Pekel, E. (2019). Toplumsal cinsiyet rolleri ve kadının çalışma hayatındaki konumu. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 30-39.
• Ray, J., Esipova, N., Pugliese, A., &Maybud, S. (2017). Towards a betterfutureforwomenandwork: voices of womenand men. Geneva: International LabourOrganizationandGallup, 219.
• Razavi, S. (2007). Thepoliticalandsocialeconomy of care in a developmentcontext. Genderand Development Programme, Paper no:3.
• Sayer, H. (2011). Toplumsal cinsiyet eşitliğine erkeklerin katılımı. (Uzmanlık Tezi). Başbakanlık Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Saygılıgil, F. (2020). Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Scott, J. W. (2010). Toplumsal cinsiyet: faydalı bir tarihsel analiz kategorisi. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 12, 112-138.Thompson, N. (2000). Kuram ve Uygulamada Sosyal Hizmeti Anlamak (Ö. Cankurtaran Öntaş, B. Hatiboğlu Eren, B. Yıldırım, Ç. Öngen, E. Beydili, G. Erükçü Akbaş, İ. B. Adıgüzel, S. Akçay ve Ö. S. Özateş
• Gelmez, Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları. (2013).
• Thompson, N. (2006). Anti-DiscriminatoryPractice (4.bs.). New York: PalgraveMacmillan.
• Toksöz, G. (2014). “Kentli Kadın İstihdamı Gerçekten Artıyor mu?https://bianet.org/haber/bakim-hizmetleri-kadinlar-icin-istihdam-alani-yaratabilir-153100 (03.12.2023).
• Toksöz, G. ve Memiş, E. (2018). İstihdamda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritalama ve İzleme Çalışması. Ankara: CEİD Yayınları.
• TÜİK (2021). Türk aile yapısı araştırması. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-Arastirmasi-2021-45813 (17.03.2023).
• TÜİK (2023). Gelir dağılımı istatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Income-Distribution-Statistics-2022-49745#:~:text=Y%C4%B1ll%C4%B1k%20ortalama%20esas%20i%C5%9F%20gelirleri%20s%C4%B1ras%C4%B1yla%20i%C5%9Fverenlerde%20220%20bin%20482,5%20ile%20%C3%BCcretli%20maa%C5%9Fl%C4%B1larda%20oldu (17.03.2023).
• TÜİK (2023). İşgücü istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC-%C4%B0statistikleri-Ocak-2023-49386&dil=1 (17.03.2023).
• Ulutürk Akman, S. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve toplumsal baskı: Türkiye İstatistik Kurumu yaşam memnuniyeti araştırması üzerine analizler. EKOIST Journal of EconometricsandStatistics, 35, 83-109.
• Urhan, B. (2011). Türkiye'de Kriz, Kadın Emeği, Hükümet Söylem ve Politikaları. İsmail Şiriner ve diğerleri (Ed.), PoliticalEconomy, Chrisis& Development, IjopecPublication, London, ss. 315-331.
• Utma, S. (2019). Kadına yönelik cinsiyet ayrımcılığı ve cam tavan sendromu. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 11(1), 44-58.
• Ülger, Z. M. (2019). Beykoz’da yüksek güvenlikli bir sitede gündelikçi kadın emeği üzerine niteliksel bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). T.C. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vatandaş, D. (2011). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. IstanbulJournal of SociologicalStudies, 35, 29-56.
• Yaman Öztürk, M. ve Dedeoğlu, S. (2010). Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği-Türkiye Örneği. İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• Yapıcı, A. (2016). Toplumsal Cinsiyet, Din ve Kadın. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Yeşilyurt Gündüz, Z. (2022), Eşit bakım emeğine doğru mor ve haklı bir talep: Kreş hakkı. İktisat ve Toplum, 146, 52-63.
• Yücel, Y. (2022). Feminist iktisat. Feminist Bellek, https://feministbellek.org/feministiktisat/