Sigara Sebep Olduğu Sağlık Harcamalarını Finanse Edebilir Mi? Türkiye’de Sağlık Harcamaları Finansal Kaynağına Alternatif Öneri

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 18

Mehmet Şener , Fuad Selamzade , Özgür Yeşilyurt

https://doi.org/10.20979/ueyd.1571759

Öz

Tütünün neden olduğu hastalıklar, yüksek sağlık harcamalarına ve insan sermayesi kaybına yol açmaktadır. Bu olumsuz etkiler nedeniyle birçok ülke tütün kullanımını azaltmak için vergi politikaları uygulamaktadır. Tütün ürünlerinden alınan vergiler, hem kullanımın azaltılmasını hem de bu ürünlerin neden olduğu zararların etkilerini telafi etmeyi amaçlamakta ve aynı zamanda devlet için önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Bu araştırma, tütün ürünlerinden elde edilen vergi gelirlerinin sağlık harcamalarının finansmanında kullanılabilmesine yönelik politika yapıcılara öneriler sunmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak, tütün vergilerinden elde edilen gelirlerin merkezi bütçeden ayrılan sağlık harcamalarını tamamen finanse edebildiği tespit edilmiştir. Vergilerin belirli bir amaç doğrultusunda kullanılması, kaynakların daha etkin tahsis edilmesini sağlamaktadır. Bu bağlamda, tütün vergilerinin, tütün kaynaklı hastalıkların tedavisi için ayrılması, hem zararların telafisi hem de vergi gelirlerinin amacına uygun kullanılması açısından etkili olacaktır. Araştırma, tütün vergilerinin sağlık harcamaları için güçlü bir finansman kaynağı olabileceğini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tütün Kullanımı, Sigara, Sağlık Harcamaları, Vergiler

Can Smoking Finance the Health Expenditures It Causes? An Alternative Proposal for the Financial Source of Health Expenditures in Turkey

Öz

Tobacco-related diseases lead to high healthcare expenditures and loss of human capital. Due to these negative impacts, many countries implement tax policies to reduce tobacco consumption. Taxes on tobacco products aim to both decrease tobacco use and compensate for the harms caused by these products, while also serving as an important revenue source for the state. This study aims to provide policymakers with suggestions on how tobacco taxes can finance healthcare expenditures. The findings reveal that revenues from tobacco taxes can fully cover healthcare expenditures allocated from the central budget. Utilizing taxes for specific purposes ensures a more efficient allocation of resources. In this context, allocating tobacco tax revenues for the treatment of tobacco-related diseases would be effective both in compensating for damages and in ensuring the purposeful use of tax revenues. The study concludes that tobacco taxes can be a strong source of financing for healthcare expenditures.

Anahtar Kelimeler

Tobacco Use, Cigarette, Health Expenditures, Taxe

Kaynakça

• Abouk, R., Courtemanche, C., Dave, D., Feng, B., Friedman, A. S., Maclean, J. C., Pesko, M. F., Sabia, J. J. ve Safford, S. (2023). Intended and unintended effects of e-cigarette taxes on youth tobacco use. Journal of Health Economics, 87, 102720.
• Beşer, B. H. ve Aşkan, H. (2019). Türkiye'de sigara bağimliliğini azaltmada sigara vergilerinin etkisi. Strategic Public Management Journal, 5(9), 65-78.
• Castillo-Riquelme, M., Bardach, A., Palacios, A. ve Pichón-Riviere, A. (2020). Health burden and economic costs of smoking in Chile: The potential impact of increasing cigarettes prices. PLoS ONE 15(8): e0237967.
• Cetin, T. (2017). The effect of taxation and regulation on cigarette smoking: Fresh evidence from Turkey. Health Policy, 121(12), 1288-1295.
• Cetinkaya,V. ve Marquez,P. V. (2017). Tobacco taxation in Turkey: an overview of policy measures and results (English). Tobacco taxation Washington, D.C.: World Bank Group.
• Chaloupka, F. J., Yurekli, A. ve Fong, G. T. (2012). Tobacco taxes as a tobacco control strategy. Tobacco Control 21 (2): 172–80.
• Deloitte Verginet, Vergi sirküleri. https://www.verginet.net/dtt/Sirkuler.aspx (Erişim: 12.04.2024).
• Doğuç, E. (2021). Türkiye’de sağlık harcamaları ve çözüm önerisi olarak davranışsal iktisat. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(3), 647-664.
• Donkor, A. ve Mehmet, N. (2020). Rate of tobacco use and its effects on the younger generation in Turkey. Medical Research Reports.3(2):35-38.
• Elliott, L.M., Dalglish, S.L. ve Topp, S.M. (2022). Health taxes on tobacco, alcohol, food and drinks in low- and middle-income countries: A scoping review of policy content, actors, process and context. Int J Health Policy Manag., 11(4), 414–428.
• Emery, S., Ake C. F., Navarro, A. M. ve Kaplan, R. M. (2001). Simulated effect of tobacco tax variation on Latino health in California. American Journal of Preventive Medicine, 21(4): 278-283.
• Friedman, A.S. ve Pesko, M.F. (2022). Young adult responses to taxes on cigarettes and electronic nicotine delivery systems. Addiction. 117(12): 3121–3128.
• Friedson, A., Li, M., Meckel, K., Rees, D. I. ve Sacks, D. W. (2023). Cigarette taxes, smoking, and health in the long run. Journal of Public Economics, 222, 104877.
• Hoe, C., Weiger, C. ve Cohen, J. E. (2021). The battle to increase tobacco taxes: Lessons from Philippines and Ukraine. Social Science & Medicine, 279, 114001.
• Hoek, J., Edwards, R., Thomson, G. W., Waa, A. ve Wilson, N. (2021). Tobacco excise taxes: a health and social justice measure?. Tobacco Control, 30:258-259.
• IHME (2024). Global Burden of Disease, Institute for Health Metrics and Evaluation. https://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/# (Erişim: 12.04.2024).
• İstanbulluoğlu, H., Güleç, M. ve Oğur, R. (2010). Sağlık hizmetlerinin finansman yöntemleri. Dirim Tıp Gazetesi, 85(2), 86-99.
• Javadinasab, H., Asl, I. M., Vosoogh-Moghaddam, A. ve Najafi, B. (2019). Comparing selected countries using sin tax policy in sustainable health financing: implications for developing countries. The International Journal of Health Planning and Management, 35(1), 68-78.
• Kosku, M. (2012). Sigara içenlerin tedavi hakları ve sağlık giderlerinin karşılanması. https://medimagazin.com.tr/hekim/sigara-icenlerin-tedavi-haklari-ve-saglik-giderlerinin-karsilanmasi-45627 (Erişim: 03.05.2024).
• Mugosa, A., Cizmovic, M., Lakovic, T. ve Popovic, M. (2020). Accelerating progress on effective tobacco tax policies in Montenegro. Tobacco Control, 29, 293-299.
• Murray, C. J., Aravkin, A. Y., Zheng, P., Abbafati, C., Abbas, K. M., Abbasi-Kangevari, M., ... ve Borzouei, S. (2020). Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories, 1990–2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. The lancet, 396(10258), 1223-1249.
• Nguyen, N. M. ve Nguyen, A. (2020). Crowding-out effect of tobacco expenditure in Vietnam. Tobacco Control, 29, 326-330.
• OECD (2023). Health at a Glance 2023: OECD Indicators: Smoking. https://www.oecd-ilibrary.org/sites/1ff286c9-en/index.html?itemId=/content/component/1ff286c9-en (Erişim: 12.06.2024).
• OECD Health Statistics. https://stats.oecd.org/ (Erişim: 12.03.2024).
• Özer, Ö. ve Yıldırım, H. H. (2016). Türkiye sağlık sisteminin finansal sürdürülebilirliğine yönelik bir uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 149-161.
• Pichon-Riviere, A., Alcaraz, A., Palacios, A., Rodríguez, B., Reynales-Shigematsu, L. M., Pinto, M., Castillo-Riquelme, M., Torres, E. P., Osorio, D. I., Huayanay, L., Munarriz, C. L., Miera-Juárez, B. S., Gallegos-Rivero, V., De La Puente, C., Navia-Bueno, M. P., Caporale, J., Roberti, J., Virgilio, S. A., Augustovski, F. ve Bardach, A. (2020). The health and economic burden of smoking in 12 Latin American countries and the potential effect of increasing tobacco taxes: an economic modelling study. The Lancet Global Health, 8(10), e1282-e1294.
• Resmi Gazete (2023). sayı : 32413, Karar sayısı : 8001: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/12/20231228-15.pdf (Erişim: 12.04.2024).
• John, R. M., Sinha, P., Munish, V. G. ve Tullu, F. T. (2021). Economic costs of diseases and deaths attributable to tobacco use in India, 2017–2018. Nicotine and Tobacco Research, 23 (2), 294–301.
• Şener, M. (2022). Dinamik ve dinamik-ağ veri zarflama analizi ile sağlık sistemleri etkinliğinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Şener, M., Yeşilyurt, Ö. ve Salamov, F. (2017). Türk devletleri sağlık sistemlerinin ve harcamalarının karşılaştırılarak değerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 61, 511-553.
• Sturm, R., An, R., Maroba, J., ve Patel, D. (2013). The effects of obesity, smoking, and excessive alcohol intake on healthcare expenditure in a comprehensive medical scheme. South African Medical Journal, 103(11), 840-844.
• Sungur, C. (2021). Sağlık Sistemlerinin Sınıflandırılması ve Performans Analizi Üzerine Kavramsal Bir İnceleme, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 2274-2201.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü İstatistikleri. https://www.hmb.gov.tr/muhasebat-genel-mudurlugu-istatistikleri (Erişim: 10.04.2024)
• Tatar, M. (2011). Sağlık hizmetlerinin finansman modelleri: Sosyal sağlık sigortasının Türkiye’de gelişimi. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1): 103-133
• TEPAV (2020). The Economics of curbing smoking in Turkey: A scoping review. TEPAV Tobacco Control Policy Research Team – 2020. https://www.tepav-he.org/files/1-626a7f723d7c9.pdf (Erişim: 20.05.2024).
• Tirgil, A., Üzer, B. ve Dalkılıç, F. (2021). Non-Price tobacco control measures: Evidence from Turkey. Adam Academy Journal of Social Sciences, 11(1), 67-88.
• Tokatlioğlu, Y. ve Tokatlioğlu, İ. (2018). Türkiye'de katastrofik sağlık harcamaları ve bu harcamaları belirleyen faktörler: 2002-2014 dönemi. Sosyoekonomi, 26 (35): 59-78.
• Tosun, A.N. ve Tekdemir, N. (2022). Is it possible to reduce cigarette consumption by taxes? a comparison between Turkey and The European Union. Sosyoekonomi, 30(52), 55-70.
• Toth, F. (2016). Classification of healthcare systems: Can we go further?, Health Policy, 120(5), 535-543.
• TÜİK Sağlık Harcamaları İstatistikleri (2023). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Saglik-Harcamalari-Istatistikleri-2023-53561 (Erişim: 23.05.2024).
• TUİK Türkiye sağlık araştırması (2022). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747 (Erişim: 18.05.2024).
• Turan, D. ve Yurdakul, A. (2009). Zararlı alışkanlığı önlemeye yönelik bir araç olarak günah vergileri ve etkinliği. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 1(2), 1-13.
• Uğur, A. ve Kömürcüler, E. (2015). Türkiye’de sigara’nın vergilendirilmesinin etkinliği. Suleyman Demirel University The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences, 20(4), 327-346.
• Verguet, S., Kearns, P.K.A. ve Rees, V.W. (2021). Questioning the regressivity of tobacco taxes: a distributional accounting impact model of increased tobacco taxation. Tobacco Control 30(3), 245–257.
• WHO (2020). Tobacco. World Health Organization.https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco (Erişim: 15.04.2024).
• WHO (2023). WHO report on the global tobacco epidemic, 2023: protect people from tobacco smoke. https://www.who.int/publications/i/item/9789240077164 (Erişim: 15.04.2024).
• Xu, X., Shrestha, S. S., Trivers, K. F., Neff, L., Armour, B. S. ve King, B. A (2021). U.S. healthcare spending attributable to cigarette smoking in 2014. Preventive Medicine, 150, 106529.
• Yürekli, A,. Önder, Z., Elibol, HM., Erk, N,. Çabuk, A., Fisunoğlu, M., Erk, S.F. ve Chaloupka, F.J. (2010). Türkiye’de tütün ekonomisi ve tütün ürünlerinin vergilendirilmesi. Paris: Uluslararası Tüberküloz ve Akciğer Hastalıkları ile Mücadele Derneği.
• Zhong, Z., Wei, H., Yang, L., Yao, T., Mao, Z. ve Sun, Q. (2020). Catastrophic health expenditure: A comparative analysis of smoking and non-smoking households in China. PLoS ONE, 15(5): e0233749.