A REVIEW ON THE TURKISH PLANT NAMES IN TERVIHU'L-ERVAH

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 19 - 28, 29.05.2023

Osman Özer

https://doi.org/10.29228/filolojibengu.25

Öz

In the historical process, the fact that Turkish is a scientific language shows itself in the works that have been revealed periodically. In the Old Anatolian Turkish Period, besides literary works, many works from various branches of science were written. Among these works, books written on medicine and health have an important place.
The work named Tervihü'l-Ervah, which we took as the basis for the examination, belongs to the author who uses the pen name "Ahmedi" in his writings and whose real name is "Tacüddin İbrahim bin Hızır". Tervihü'l-Ervah, a medical work written in the Mesnevi style, was written in the late 14th and early 15th centuries, considering the author's living environment and death date. Tervḭhü'l-Ervāh, besides being Ahmedî's greatest masnavi, has a special importance in terms of being the first verse medicine book written in Turkish literature.
Ahmedî, who used the scientific language of the period in a literary genre, masnavi, with great skill, signed his name to the period in which he lived with his famous work of 10082 couplets. Since it is a medical text, many plant names are included in the work, along with the names of diseases, drugs and treatments. The use of Turkish plant names together with Arabic and Persian plant names can be evaluated in the effort of Ahmedi to translate the scientific language into Turkish. In the general content of the article, attention will be drawn to Turkish plant names and the language of science of the period will be shed light on.

Anahtar Kelimeler

Medical Manuscripts, Ahmedi, Tervihü, Turkish Plant Names

TERVİHÜ'L-ERVAH'TAKİ TÜRKÇE BİTKİ ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Tarihi süreç içerisinde Türkçenin bir bilim dili olduğu dönemsel olarak ortaya konulmuş olan eserlerde kendini göstermektedir. Eski Anadolu Türkçesi Dönemi’nde de edebi eserlerin yanı sıra, çeşitli bilim dallarından birçok sayıda eser yazılmıştır. Bu eserler içerisinde tıp ve sağlık konularında yazılmış olan kitaplar, önemli bir yer tutar.
İncelemeye esas olarak aldığımız Tervihü’l-Ervah adlı eser, yazılarında “Ahmedi” mahlasını kullanan ve gerçek adının “Tacüddin İbrahim bin Hızır” olduğunu bildiğimiz müellife aittir. Mesnevi tarzında yazılmış bir tıp eseri olan Tervihü’l-Ervah, müellifin yaşadığı muhit ve ölüm tarihi göz önünde bulundurulduğunda 14. yüzyılın sonları ile 15. yüzyılın başlarında yazılmıştır. Tervḭhü'l-Ervāh Ahmedî'nin en büyük mesnevisi olması yanında Türk edebiyatında yazılmış telif ilk manzum tıb kitabı olması bakımından da ayrı bir önem taşır.
Dönemin bilim dilini bir edebiyat türü olan mesnevi içerisinde büyük bir ustalıkla kullanan Ahmedî, 10082 beyitlik meşhur eseriyle yaşadığı döneme imza atmıştır. Bir tıp metni olması münasebetiyle hastalık, ilaç ve tedavi adlarıyla birlikte çok sayıda bitki adı da eserde yer almaktadır. Arapça ve Farsça bitki adlarıyla birlikte Türkçe bitki adlarının da çok sayıda kullanılması, Ahmedî’nin bilim dilini Türkçeleştirme gayreti içerisinde değerlendirilebilir. Makalenin genel içeriğinde Türkçe bitki adlarına dikkat çekilerek, dönemin bilim diline ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıp Yazmaları, Ahmedî, Tervihü, Türkçe Bitki Adları

Kaynakça

• Abdizade, Hüseyin Hüsameddin (1327). Amasya Tarihi, İstanbul: Hikmet Matbaası.
• Bursalı Mehmed Tahir (1333-1342). Osmanlı Müellifleri, 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Canpolat M. ve Önler Z. (2007). Edviye-i Müfrede, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Derleme Sözlüğü (1963-1982). C. I-XII, , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2012), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Faik Reşad (1311). Eslaf, İstanbul: Âlem Matbaası.
• Gelibolulu Mustafa b. Ahmed Alî (1861). Künhü'l-ahbār, İstanbul: Takvimhane-i Âmire Matbaası.
• Kâtib Çelebi (1360-62/1941-43), Keşfü’ẓ-Ẓunûn ʿan Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn (nşr. Kilisli Muallim Rifat – Şerefeddin Yaltkaya), I-II, İstanbul. Kınalızade, Hasan Çelebi (1978). Tezkiretü'ş-Şu‘āra, Haz. İbrahim Kutluk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. Fuad (1978). “Ahmedî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: MEB Basımevi. 216-221.
• Küçüker, P. (2010), Mücerrebname, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Küçüker, P. ve Yıldız, Y. (2022) Tercüme-i Müfredât-ı İbni Baytâr Baytâr-Nâme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Latîfî (1314), Tezkire-i Latîfî (nşr. Ahmed Cevdet), İstanbul.
• Önler, Z. (2019), Tarihsel Tıp Metinleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Önler, Z. (2019), Tarihsel Tıp Metinleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil. Kurumu Yayınları.
• Özer, O. (1995). Ahmedi Tervihü'l-Ervah, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Ü, Sosyal Bil. Enst. Elâzığ.
• Sarı, M. (1984). El-Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat, İstanbul: İpek Yayın Dağıtım.
• Şahin H. (2004). Terceme i Rahatü l İnsan, Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S.7, s.71-107.
• Şahin H. (2005). Anadolu'da Yazılmış Bir Tıp Kitabı Kemaliyye, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.9, s.147-172.
• Tarama Sözlüğü (1963-1977). C. I-VIII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçar, İ. (2010). “Türkçede Eş Anlamlılık ve Eski Anadolu Türkçesi Tıp Yazmalarında Eş Anlamlı Kelime Kulanımı”, ZfWT, C. 2, S.1, s. 37-48.
• Uçar, İ. (2012). “Türkiye Türkçesinde Organ Adlarıyla Oluşturulmuş Bitki Adları”, Türklük Bilimi Araştırmaları TÜBAR, S: XXXII, s. 285 – 306.
• Uçar, İ. (2013a). “Kavram-Çağrışım-Kelime” Bağlamında Bitki Adlarına Anlam Bilimsel Bir Yaklaşım, Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, p. 2671-2683.
• Uçar, İ. (2013b). Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), C.2/1, s. 1-19.
• Yıldız, A. (2018). Ahmedî’nin Memleketine Dair, Ahmedî Sempozyumu, Sivas, Türkiye, 02 Mayıs 2018, ss.15-18