Mısırlı Yazar Necîb Mahfûz’un Romanlarının İngilizce Ara Dil Kullanılarak Yapılan Çevirilerinde Argo İfadeler, Deyimler ve Özel Adların Çevirisi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 123 - 143, 30.12.2023

Betül Can

https://doi.org/10.55036/ufced.1401904

Öz

Edebî çeviri, edebî metinlerin, hedef dilde de aynı anlamı ve üslûbu koruyacak şekilde, eş değer kelimelerle ve kültürel kayıplara yol açmadan aktarıldığı bir çevirmenlik dalıdır. Bu çeviri türünde, içerikle birlikte öncelikle çevrilecek metnin biçim, üslûp, sözcük, ses, söz dizimi gibi bütün dil bilgisel örgüsünün aktarılması gerekmektedir.

Edebî çeviri sürecinde kaynak dil ile hedef dil arasındaki farklılıklardan kaynaklı bazı çeviri kayıpları ortaya çıkmaktadır. Eş değerliğin tam sağlanamaması, kültürel unsurlar, verilmek istenen mesajın doğru anlaşılamaması ve çevirmen tercihleri gibi unsurlar bu kayıplardan bazılarını oluşturmaktadır. Ara dilden yapılan çeviriler de söz konusu kayıplara yol açan bir başka husustur.

Yabancı dilden çevirisi yapılmak istenen metin, doğrudan kaynak dilden hedef dile aktarılabildiği gibi ara dil kullanılarak da hedef dile aktarılabilmektedir. Kuşkusuz bu durum, doğrudan kaynak dilden hedef dile yapılan çevirilere kıyasla dil, anlatım biçimi ve içerik açısından daha fazla kayba yol açacaktır.

Bu çalışmada Arapçadan Türkçeye ara dil kullanılarak yapılan çevirilerden bazı örnekler sunularak kaynak metinden hedef metne ulaşana dek yaşanan kayıplara dikkat çekilmek istenmiştir.

Çalışmada Nobel Edebiyat Ödüllü Mısırlı yazar Necîb Mahfûz’un dört farklı romanının, İngilizce ara dil kullanılarak Türkçeye aktarılmış olan çevirileri ele alınmış, kaynak dille ve -varsa- Arapça aslından tercüme edilen örnekleri ile karşılaştırmalı olarak incelenip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmaya dâhil edilen romanlar; “Efrâhu’l-Kubbe”, “el-Lıss ve’l-Kilâb”, “el-Kahire el-Cedîde” ve “Yevme Kutile’z-Za‘îm”’dir. Romanlar, argo ifadelerin çevirisi; deyim, atasözü ve kültürel ifadelerin çevirisi ile özel adların çevirisi olmak üzere üç başlık altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Necib Mahfuz, çeviri, ara dil, argo, deyim, kültürel ifadeler

Kaynakça

• Aksoy, N. B. (2002). Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Can, B. (2023). “Filistinli Şair Mahmûd Derviş’in ‘Kaktüsün Sonsuzluğu’ Adlı Şiirinin Türkçe Çevirileri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Söylem Filoloji Dergisi. Çeviribilim Özel Sayısı: 344-362.
• Ceylan, S. (2021). “Sosyo-Kültürel Bağlamda Çevir(i)mek: Arapça-Türkçe Dilleri Örneği”. Uluslararası Dil ve Çeviribilim Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı. Konya: Eğitim Yayınevi. 140-147.
• Demirezen, M. (1991). “Çeviride Kayıplar Sorunu”. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi. 1: 115-128. Doğru, E. (2011). Dilin Derin Devleti Deyimler. Ankara: Fecr Yayınları.
• Dönmez, M. İ. (2018). “Orhan Pamuk’un Sessiz Ev Romanındaki Atasözü ve Deyimlerin Arapça Çevirilerinin Mona Baker Çeviri Stratejilerine Göre İncelenmesi”. International Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art. 3/ Özel Sayı 1: 19-32.
• İnce, Ü., Dizdar, D. (2021). Çeviri Atölyesi- Çeviride Tuzaklar. İstanbul: Can Yayınları.
• Mahfouz, N. (1984). The Thief and the Dogs. (Çev. M. M. Badawi, Trevor Le Gassick). Cairo: The American University in Cairo Press.
• Mahfouz, N. (1989). Wedding Song. (Çev. Olive E. Kenny). Cairo: The American University in Cairo Press. Mahfouz, N. (1997). The Day The Leader Was Killed. (Çev. Malak Hashem). Cairo: The American University in Cairo Press.
• Mahfouz, N. (2008). Cairo Modern. (Çev. William M. Hutchins). Cairo: The American University in Cairo Press. Mahfûz, N. (1977). el-Lıss ve’l Kilâb. Kahire: Mektebetu Mısr, Dâr Mısr Littıbâˊa.
• Mahfûz, N. (1992). Başkanın Öldürüldüğü Gün. (Çev. Lütfullah Göktaş). İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Mahfûz, N. (1996). Hırsız ve Köpekler. (Çev. Rahmi Er). Konya: Vadi Yayınları.
• Mahfûz, N. (1997). el-Kahire el-Cedide. Kahire: Mektebe Mısr.
• Mahfûz, N. (2005). Savrulan Kahire. (Çev. Halim Öznurhan). Ankara: Meneviş Yayınları.
• Mahfûz, N. (2006). Yevme Kutile’z-Za‘îm. el-Kahire: Dâr Mısr Littıbâˊa.
• Mahfûz, N. (2006). Efrâhu’l-Kubbe. el-Kahire: Dâru’ş-Şurûk.
• Mahfûz, N. (2014). Başkanın Öldürüldüğü Gün. (Çev. İlknur Özdemir). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Mahfûz, N. (2016). Kahire Modern. (Çev. Olcay Boynudelik). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Mahfûz, N. (2020). Düğün Evi. (Çev. Aslı Çıngıl). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Mahfûz, N. (2021). Hırsız ve Köpekler. (Çev. Avi Pardo). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Özcan, M. (2017). “Nobel Ödüllü Mısırlı Yazar Necip Mahfûz’un el-Kahiretu’l-Cedide Adlı Romanının Türkçe Çevirisindeki Dil Oyunlarının Eşdeğerlik Açısından İncelenmesi”. Turkish Studies. 12/7: 619-632.
• Sevimay, F. (2018). Çeviri’Bilirsin- Edebiyatın Gizli Kahramanlığı Hakkında Notlar. İstanbul: Hep Kitap.
• Suçin, M. H. (2007). Öteki Dilde Var Olmak- Arapça Çeviride Eşdeğerlik, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Toury, G. (2008). “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü”. (Çev. Saliha Paker). Çeviri Seçkisi II: Çeviri(bilim) Nedir? (Haz. Mehmet Rifat). İstanbul: Sel Yayıncılık. 149-164.
• Toury, G. (2012). Descriptive Translation Studies and Beyond. Tel Aviv: John Benjamins.
• Ürün, A. K. (2002). Necip Mahfûz ve Toplumcu Gerçekçi Romanları, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları. Yıldız, M. (2002). “Nobel Ödüllü Yazar Necîb Mahfûz’un el-Liss ve'l-Kilâb Adlı Romanı”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 5: 23-48.
• Yıldız, M. (2009). “Necip Mahfûz (Hayatı, Eserleri ve Türkçe Çevirileri)”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 29: 17-28.
• Yıldız, M., Kurt, G. (2018). “Çeviride Kayıplar Sorunu: Necîb Mahfûz’un Yevme Kutile’z-Za‘îm Adlı Eserinin Arapça ve İngilizceden Türkçeye Çevirisi ile Arapça Kaynak Metninin Karşılaştırmalı Bir İncelemesi”. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi. 25: 1-34.
• Yıldız, M. (2019). “Necîb Mahfûz”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. 348-350.
• Yıldız, M. (2020). Necîb Mahfûz’un Sembolik Romanları. İstanbul: Akdem Yayınları.
• Zeytinkaya, D. (2018). “Ara Dilden Çeviri Mübah Mıdır? Yayınevi Müdahalesi Kapsamında Diliçi Çeviri ve Ara Dil Çevirisi” Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara: Gece Kitaplığı.