Bogazca Fatma in Dede Korkut

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 7, 90 - 116, 30.11.2021

Dursun Can Eyüboğlu

Öz

Epics are related to both history and literature. Turks have a rich epic tradition. Dede Korkut Epics have an important place in Turkic epics. Dede Korkut Epics are a reflection of ancient Turkic life. Dede Korkut Epics contain important information about Turkic history, geography, language, literature, culture, art and many more. Many people are mentioned in Dede Korkut. One of the people mentioned in Dede Korkut is Bogazca Fatma. Bogazca Fatma’s name is mentioned in one epic in The Book of Dede Korkut. Kisirca Yenge is Banu Cicek’s nanny. Bogazca Fatma is one of the people who was with Banu Cicek at her wedding. Bogazca Fatma type is also present in the lower layer of the epic. Bogazca Fatma type is also seen in today’s Turkish variants of Kam Bori’nin Oglu Bamsi Beyrek Boyu, in the Turkmen variant, and even in the Alpamysh epic. Changes in the social structure, changes in lifestyle and values caused some contradictions in the lower and upper layers of the epic, and some people in the epic were also effected by this situation. One of these people is Bogazca Fatma. In this article, Bogazca Fatma in Dede Korkut is examined. The aim of this study is to bring together the information about Bogazca Fatma in a regular way and to contribute to the understanding of this type. The changes in the society during the historical process have also affected the epics, some contradictions have emerged between the lower and upper layers of the epics, and these changes have also been reflected in the types. One of these changes is seen in Bogazca Fatma type.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsi Beyrek, Banu Cicek

Dede Korkut’taki Boğazca Fatma

Öz

Destanlar hem tarihle hem edebiyatla ilişkilidir. Türkler zengin bir destan geleneğine sahiptir. Dede Korkut Destanları Türk destanları içerisinde önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut Destanları eski Türk yaşamının bir yansımasıdır. Dede Korkut Destanları, Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı ve daha birçok konu hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Dede Korkut’ta adı geçen kişilerden biri Boğazca Fatma’dır. Boğazca Fatma’nın adı Dede Korkut Kitabı’nda bir boyda geçmektedir. Kısırca Yenge, Banu Çiçek’in dadısıdır. Boğazca Fatma, Banu Çiçek’in düğününde yanında bulunan kişilerden biridir. Boğazca Fatma tipi destanın alt tabakasında da vardır. Boğazca Fatma tipi, Kam Böri’nin Oğlu Bamsı Beyrek Boyu’nun bugünkü Türkiye varyantlarında, Türkmen varyantında, hatta Alpamış destanında da görülmektedir. Toplumsal yapıdaki değişimler, yaşam tarzının ve değerlerin değişimi, destanın alt tabakası ile üst tabakasında bazı çelişkilere neden olmuş, destandaki bazı kişiler de bu durumdan etkilenmiştir. Bu kişilerden biri de Boğazca Fatma’dır. Bu makalede, Dede Korkut’taki Boğazca Fatma incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı Boğazca Fatma hakkındaki bilgileri düzenli bir şekilde bir araya getirmek ve bu tipin anlaşılmasına katkı sağlamaktır. Tarihi süreç içerisinde toplumda yaşanan değişmeler destanları da etkilemiş, destanların alt tabakası ile üst tabakası arasında bazı çelişkiler ortaya çıkmış, bu değişimler tiplere de yansımıştır. Bu değişimlerden biri de Boğazca Fatma tipinde görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, Banu Çiçek, Boğazca Fatma, Kısırca Yenge

Kaynakça

• Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akkoyun Koç, Tuğba (2020). Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Balta, Nevin (2013). “Gaziantep’te Çocuklara Ad Verme Geleneği”, Folklor/Edebiyat, C. 19, S. 76 2013/4, s. 195-206.
• Baykuzu, Tilla Deniz (2008). “Geç Dönem (IV.-V.yy) Asya Hun Devletleri Sikkeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 45 (2007), İstanbul 2008, s. 1-26.
• Bekki, Salahaddin (2019). “Dedem Korkut Kitabı’nda Ayıp”, (Bayburt Üniversitesi) Dünya Kültür Mirası Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu (Bayburt, 25-27 Nisan 2019) Bildiri Kitabı, ed. Ferdi Güzel ve Turgay Kabak. Bayburt: Zafer Okutmuş Ofset. s. 423-434.
• Boratav, Pertev Naili (1958). “Dede Korkut Hikayelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. XIII, S. 48, s. 31-62.
• Çetinkaya, Gülnaz (2015). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Semboller. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çimen, Musa (2004). Bamsı Beyrek Hikayesi’nin Türkiye Varyantları Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Durmuş, İlhami (2017). İskitler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eliuz, Ülkü (2000). “Dede Korkut Hikayelerinde Tipler”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 139-155.
• Eliuz, Ülkü (2001). “Dede Korkut Hikayelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”, Bilig, S. 18 (Yaz 2001), s. 63-86.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
• Erdal, Tuğçe (2016). “Dede Korkut Kitabı’nda Yalan ve Aldatma Kavramları”, Milli Folklor, S. 109, s. 83-106.
• Erdem, Melek (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ergin, Muharrem (1971). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: MEB Yayınları, 1000 Temel Eser.
• Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ersoy, Ruhi ve Akpınar, Birsen (2009). “Dede Korkut Metinlerinden Hareketle Sivas’ta Yaşayan Atasözleri, Deyimler, Alkış ve Kargışlar Üzerine Bir Araştırma”, Türkbilig, S. 2009/18, s. 103-121.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (1988). “Dede Korkut Hikayelerinin Anadolu ve Rumeli’deki İzleri: “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Destanı”nın Bünyan; “Deli Dumrul Destanı”nın Rumeli Varyantı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, S. 36, s. 97-111.
• Güvenç, Ahmet Özgür (2011). “Dede Korkut Kitabı’nda Mizah”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 46, s. 157-180.
• Hazar, Mehmet (2008). “Artukoğulları Zamanında Dede Korkut Kitabı’ndaki Kişi Adları”, Turkish Studies, Volume 3/1, s. 22-33.
• İmanov, Muhtar Kazımoğlu (2016). “Bamsı Beyrek Boyunda Yalancı Kahraman Sorunu”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 791-797.
• Kafesoğlu, İbrahim (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kavasoğlu Parlak, Esra (2019). Kadın Çalışmaları Bağlamında Dede Korkut Kitabı’nın İncelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Kırman, Ümral (2004). Dede Korkut Anlatılarının Karşıtlıklar Kuramına Göre Çözümlemesi Ve Bu Kuramın Anlatı Öğretiminde Kullanımı. Yayımlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kocasavaş, Yıldız (2014). “Korkut Ata’yla İlgili Bazı Kayıtların Düşündürdükleri”. İlmi Araştırmalar, S. 0 (8): s. 139-144.
• Kolikpınar, Merve (2017). Dede Korkut Anlatılarında Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Dil. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ardahan.
• Konıratbayev, Avelbek (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
• Okuşluk Şenesen, Refiye (2010). “Hatay/Hassa’da Hikâyecilik Geleneği ve Halk Hikâyeleri İncelemeleri: Bağ Böyrek Rivayeti”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 3, S. 5, s. 23-56.
• Ögel, Bahaeddin (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pehlivan, Gürol (2014). Dede Korkut Kitabında Yapı, İdeoloji Ve Yaratım. Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Peker, Hidayet (2016). “Dede Korkut Hikâyelerinde Dini Unsurlar”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 3. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 1153-1159.
• Roux, Jean-Paul (2013). Türklerin Tarihi / Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, çev. Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan-Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sağır, Caner (2006). Temim İbn Bahr’ın Seyahatnamesi ile Mervezi’nin Taba-i Hayavan Eserinin Tercümesi ve Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, Aysuda (2017). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Yapı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Şeşen, Ramazan (2010). İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Taşağıl, Ahmet (2014). “Gök-Türkler I”, Gök-Türkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. s. 1-218.
• Teyek, Süleyman (2013). Kitab-ı Dede Korkut’ta Diplomatik Lisan: Halkbilimi Bakımından Bir Anlam İncelemesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tural, Sadık (2000). “Korkut Dede/Ata’yı Kavramak Yolunda”, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. XIII-XXXVI.
• Türkmen, Fikret (1988). “Dede Korkut Hikâyelerinin Anadolu ve Rumelinde Yaşayan Kolları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, C. 36, S. 36, s. 157-177.
• Türkmen, Fikret ve Arıkan, Metin (2011). Kazak Destanları VIII: Alpamıs Batır - Kambar Batır, haz. Fikret Türkmen-Metin Arıkan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yurtsever, Derya (2019). Feminist Kuramlar Bağlamında Dede Korkut Kitabı’nda Kadın. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.