Turkish Motıfs and Symbols ın the Graves ın Adana and ıts Surroundıngs

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 135 - 154, 31.05.2024

Hilmi Savur , Rabia Gökcen Kayabaşı

https://doi.org/10.61729/uhad.1467284

Öz

Turkish culture is the past, present and future of the Turkish nation. Turkish culture, one of the richest cultures in
the history of mankind, has been shaped by meeting different civilizations in the historical period and has
continued its development. While it is quite difficult to identify the spiritual elements of culture, which is a
multifaceted phenomenon, the material ones allow for certain comparisons. One of these material elements of
culture is graves. graves are a connection between this World and the other world. Ever since the earliest periods
of history, Turks have valued the existence of death and the afterlife. Although the traditions passed down from
the past to the present have varied in different periods, the main theme has generally remained the same and
continued to be functional. The Turks, perspective on death, their confrontation with death, and the rituals they
perform after death are based on religion and traditions With the acceptance of Islam by the Turks, the traditions
of death and funerary rituals partially changed, but their essence remained unchanged in terms of meaning.
During the Ottoman period, both tombstones became works of art, and structures called shrines were built. In the
study, Asri Cemetery, Akkapı Cemetery, Buruk Cemetery, Kabasakal Cemetery, Havutlu Cemetery, Kimses
Cemetery, Sülüklüpınar Cemetery, Yüzüncüyıl Cemetery and various cemeteries in districts and villages in the
center of Adana province were investigated by field research techniques, and 902 graves containing Turkish
cultural elements were found as a result of the research. The tombstones selected among these graves have been
tried to be detailed and explained in terms of Turkish motifs and symbols.

Anahtar Kelimeler

Grave, Death, Turkish Culture, Folklore

Adana ve Çevresindeki Mezarlarda Türk Motif ve Sembolleri

Öz

Türk kültürü, Türk milletinin dünü, bugünü ve yarınıdır. İnsanlık tarihinin en zengin kültürlerinden biri olan
Türk kültürü, tarihi süreç içerisinde farklı medeniyetlerle buluşarak şekillenmiş ve gelişimini devam ettirmiştir.
Çok yönlü bir olgu olan kültürün manevi unsurlarını tespit etmek oldukça zorken, maddi olanları belirli
karşılaştırmalara imkân tanımaktadır. Bu maddi kültür unsurlarından biri de mezarlardır. Mezarlar bu dünya ve
öteki dünya arasında bir eşik durumundadır. Tarihin en eski dönemlerinden itibaren Türkler, ölüm ve ölümden
sonraki hayatın varlığına değer vermişlerdir. Geçmişten günümüze aktarılan gelenekler farklı dönemlerde
değişkenlik gösterse de ana tema genellikle aynı kalarak işlevselliğini devam ettirmiştir. Türklerin ölüme bakış
açısı, ölümle yüzleşmeleri, ölüm sonrasında yaptıkları ritüeller, temel olarak din ve gelenekler üzerinden
temellendirilmiştir. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle beraber ölü ve mezar gelenekleri kısmen değişse de
anlam itibariyle özü değişmemiştir. Osmanlılar döneminde hem mezar taşları bir sanat eseri hüviyeti kazanmış,
hem de türbe adı verilen yapılar ortaya çıkmıştır. Çalışmada, Adana il merkezinde bulunan Asri Mezarlık,
Akkapı Mezarlığı, Buruk Mezarlığı, Kabasakal Mezarlığı, Havutlu Mezarlığı, Kimsesizler Mezarlığı,
Sülüklüpınar Mezarlığı, Yüzüncüyıl Mezarlığı ile ilçe ve köylerde bulunan çeşitli mezarlıklar saha araştırması
teknikleriyle araştırılmış ve 902 mezar tespit edilerek incelenmiştir. Bu mezarlar arasından seçilen mezar taşları,
Türk motif ve sembolleri özelinde detaylandırılıp açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

mezar, ölüm, türk kültürü, halk bilimi

Kaynakça

• ARSLAN, Nizamettin (2014). Odunbazarın Suskunları. Eskişehir: Eskişehir Valiliği.
• BAPAEVA, Janyl Myrza (2013). Tuva Şamanizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli (2017). Türk Mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, Fuzuli (2018). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, Fuzuli (2019). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BAYATLI, Necdet Yaşar (2011). Irak Türkmen Folklorunda Halk İnançları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• ÇAVUŞ, Fatih (2018). Osmanlı Mezar Taşlarının Sırları. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• ÇETİN, Yusuf ve Bahar Yayık (2021). “Tasavvuf Düşüncesinde Servi Ağacı ve Türk İslam Sanatındaki Yansımaları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S. 100, s. 485-514.
• ÇORUHLU, Yaşar (2019). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar Orta ve İç Asya’nın Erken Devir Türk Mezar Mimarisi Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• DAVLETOV, Timur (2021). Sibirya’dan Anadolu’ya. İstanbul: Urzeni Yayıncılık.
• DIYKANBAYEVA, Mayramgül (2018). Kırgızlarda Atalar Kültü. Konya: Kömen Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2021). Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• EĞİNLİ, Ayşen Temel ve Azra Kardelen Nazlı (2018). “Kültürün Koruyucu Gücü: Kültürel Semboller”, Egemia. S. 2, s. 56-74.
• ELİADE, Mircea (2015). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Taş Devrinden Elusis Mysterialarına. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• ERGUN, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• HARVA, Uno (2014). Altay Panteonu Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• İNAN, Abdülkadir (2020). Makaleler ve İncelemeler 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KATANOV, Nikolay Fyodoroviç (2004). Türk Kabileleri Arasında. Konya: Kömen Yayınları.
• KAYA, Doğan (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYABAŞI, Onur Alp (2016a). “Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Dönemlerinde Mitolojik Unsurlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 78, s. 139-158.
• KAYABAŞI, Onur Alp (2016b). “Türk Mitolojisinin Kutsal Dişisi: Umay”, International Journal Of Eurasia Social Sciences, C. 7, S. 22, s. 220-228.
• KAYABAŞI, Onur Alp (2022). “Güney Batı Toroslarda Saç Motifli Mezar Taşları: Muğla, Denizli Örneği”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.4, S.8, s.661-670.
• KÖKTÜRK, Milay (2014). Kültür ve Sembol Bir Cassirer İncelemesi. Ankara: Aktif Düşünce Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖGEL, Bahaeddin (2020). İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• POTAPOV, Leonid Pavloviç (2012). Altay Şamanizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• ROUX, Jean Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• SAVUR, Hilmi (2023). “Mezar ve türbelere kült merkezli bir bakış: Adana örneği”. Yüksek Lisans Tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi.
• TRYJARSKİ, Edward (2012). Türkler ve Ölüm. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• TÜRKYILMAZ, Dilek (2019). “Eşik Altı Boş Değildir: ‘Eşik’ Kavramının Türk Düşüncesine Yansımaları”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 17, s. 151-162.
• YENİAY, Şerife vd. (2022). “Türk Kültüründeki Ölüm Algısının Tabu ve Kaçınma Bağlamında Cenaze Törenlerine Etkileri”, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 2, s. 237-249.
• YILDIZ ALTIN, Kübra (2021). Türk Kültüründe Atalar Kültü. Ankara: Gazi Kitabevi.
• YUVALI, Abdülkadir ve Erhan Yoska (2019). Türk Dünyasının Ortak Kültürel Değerleri. Konya: Kömen Yayınları.”.
• URL-1:https://www.turkcenindirilisi.com/turktarihi/umay-tacli-mezar-kumsal-simsekh96356. ŞİMŞEK, Kumsal (2018). Umay Taçlı Mezar. Türkçenin Dirilişi. (E.T.: 22.02.2024).
• URL-2:https://onturk.wordpress.com/2015/08/06/adanada-uc-basli-kurgan-tasigelenegi/ BAYTOK, Kürşad (2015). Adana’da Üç Başlı Kurgan Taşı Geleneği. Onturk Wordpress. (E.T.:22.02.2024).