Panoptikondan Omniptikona: Yeni Medya ile Dönüşen Panoptikonun Filmlerdeki Yansıması

Yıl 2022, , 104 - 129, 25.10.2022

Elanur Uzak

https://doi.org/10.52613/ujhc.1084508

Öz

İktidar kavramı, insanın varoluşundan bugüne kadar gelip devamlılık arz eden, döneme göre sürekli olarak değişim ve dönüşüm gösteren bir kavramdır. İktidar, dünyada olup bitenden haberdar olan, kimi zaman bunları oluşturan fakat en önemlisi bu gelişmeleri gözetleyen güçtür. Michel Foucault, iktidar kavramı üzerinde çalışmalar yapmış, Jeremy Bentham’ın “\textit{panoptikon}” kavramını bir metafor olarak kullanarak, topluma yayılan iktidarın göstermiş olduğu değişimi ve iktidarın görünmezliğini açıklamaya çalışmıştır. Bentham’ın hapishane ve gözetleme modelinin toplumun mikro çatlaklarına değin yayıldığını düşünen Foucault; okul, hastane ve fabrikaların bu sistemle çalıştığını, iktidarın gözünün bu kurumlara yerleştiğini savunmaktadır. Fakat özellikle son 20 yılda teknoloji ve internetin hayatımızı yoğun bir biçimde işgal etmesiyle beraber gözetim küreselleşmiş ve bu gelişmelere bağlı olarak dönüşerek yeni kavramsallaştırmaların gündeme gelmesine neden olmuştur. Bilgi, eğlence ya da güvenlik amacıyla kullanılan internet çerezleri, akıllı cihazlar, televizyon, sosyal medya, kredi kartları, GPS ve yazılımların yeni bir gözetleme ve denetim ortamına işaret ettiği söylenebilir. Bu yeni gözetleme biçimi \textit{süperpanoptikon} kavramına işaret etmektedir. Televizyon ve radyo gibi araçlarla çoğunluğun azınlığı gözetlemesi ise \textit{sinoptikon} kavramıyla açıklanmaktadır. \textit{Omniptikon} ise sosyal medyada kişilerin karşılıklı olarak birbirlerini gözetlemesini ifade etmektedir. Bu çalışmada artık yaşadığımız çağı anlamak ve açıklamak bakımından kavramsal yeterliliği azalan panoptikon kavramından türeyen süperpanoptikon, sinoptikon, omniptikon gibi yeni kavramsallaştırmalar sinema filmleri üzerinden ele alınıp analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gözetim, İktidar, Omniptikon, Panoptikon, Sinoptikon, Süperpanoptikon

Destekleyen Kurum

Sakarya Üniversitesi

Teşekkür

Çalışmam sırasında destek ve yardımlarını esirgemeyip bana yol gösteren değerli danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Yaşar Suveren'e teşekkürü borç bilirim.

From Panopticon To Omnipticon: Reflection of Transforming Panopticon Through New Media on Movies

Öz

Power is a term existing continuously since the beginning of humankind and it changes and transforms according to the period. Power is the force that knows about what is going on in the World and shapes these events but most importantly observes them. Michel Foucault made studies on the concept of power and tried to explain the change of power that surrounds society and the invisibility of power by using Jeremy Bentham’s “\textit{panopticon}” as a metaphor. Foucault who believed that Bentham’s plan of prison and surveillance spread to even micro-cracks of society, defended that schools, hospitals, and factories work with this system and the power has eyes inside these corporations. Especially in the last 20 years technology and the internet have surrounded our lives to a great extent, therefore surveillance has become global, changed by these new developments, and has caused new conceptualizations to emerge. It can be said that intelligent devices, television, social media, credit cards, GPS, software, and internet cookies which is being used for information, entertainment, or security indicate a new surveillance and supervision setting. This new form of surveillance indicates the term superpanopticon. surveillance of the few by the many with tools like television and radio could be explained with the term synopticon. Omnipticon means people observing each other on social media. In this study, new conceptualizations such as superpanopticon, synopticon, omnipticon which derived from panopticon that has a decreasing conceptual sufficiency in terms of understanding and explaining the period that we live in, will be analyzed through movies.

Anahtar Kelimeler

Omnipticon, Panopticon, Power, Superpanopticon, Surveillance, Synopticon

Kaynakça

• Aydın, A. (2020). Gösteri toplumunun yeni Panoptikonu olarak sosyal medya. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(3), 2573-2594. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/itobiad/issue/56503/735793.
• Büyükbaykal, C., Fidan, M. (2020). Yeni gözetim alanı olarak internet ve sosyal medya. Atlas, 4(5), 63-75.
• C¸ elebi, V. (2013). Michel Foucault’da bilgi, iktidar ve özne ilişkisi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5 (1), 512-524. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sobiadsbd/issue/11355/135768.
• Çığ, E. (2016). Dijital çağda bakışın politikası: Panoptikon ve Aleniyet ilkesi. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 10(21), 91-113.
• Dağtaş, B. (2008). Türkiye’de yaygın televizyonlarda tektipleşme ve diziler: Tektipleşmiş bir zenginlik göstergesi olan lüks villaların düşündürdükleri. Galatasaray Ü niversitesi İletişim Dergisi, (8), 161-185. Erişim adresi: http://iletisimdergisi.gsu.edu.tr/tr/pub/issue/7371/96507
• Debord, G. (2020). Gösteri Toplumu. Ayşen Ekmekçi, Okşan Taşkent (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Ersoy, E. (2018). Gözetim Ç alışmaları Temelinde Black Mirror Dizisi: Gerçek ve Kurmaca Hayat İlişkisi Yüksek Lisans Tezi. Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Güden, O. (2019). Küresel kuruluşların kriz yönetimi ve iletişimi sürec¸lerine yönelik bir değerlendirme: Facebook & Cambridge analytica veri skandalının retoriksel arena kuramı bağlamında incelenmesi. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (31), 209-231. 10.16878/gsuilet.656553
• Kalaman, S. (2019). Yeni medya ve dijital gözetim: Türkiye’deki sosyal medya kullanıcıları üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(2), 575-594. 10.18657/yonveek.556868
• Lyon, D. (1997). Elektronik Göz. Dilek Hattatoğlu (Çev.). İstanbul: Sarman.
• Lyon, D. (2006). Gözetlenen Toplum. Gözde Soykan (Çev.). İstanbul: Kalkadeon.
• Marx, K. (1979). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı. Sevim Belli (Ç ev.). Ankara: Sol.
• Marx, K., Engels, F. (2013). Alman İdeolojisi. Tonguç Ok, Olcay Geridönmez (Çev.). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Niedzviecki, H. (2019). Dikizleme Günlüğü. Gökçe Gündüç (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Okmeydan, S. (2017). Postmodern kültürde gözetim toplumunun dönüşümü: ‘Panoptikon’dan ‘Sinoptikon’ ve ‘Omniptikon’a. Online Academic Journal of Information Technology, 8(30), 45-69. 10.5824/1309-1581.2017.5.003.x
• Orwell, G. (2016) 1984. Celal Ü ster (Çev.). İstanbul: Can
• Özdel, G. (2012). Foucault bag˘lamında iktidarın görünmezliği ve “Panoptikon” ile “İktidarın Gözü” göstergeleri. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 2(1), 22-29. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tojdac/issue/13008/156730
• Özdemir, Y. (2014). Yeni Medya Ortamlarında Akıllı Telefonlar Üzerine Düşünmek. XIX. Türkiye’de İnternet Konferansı, Ankara.
• Öztürk, S. (2013). Filmlerle görünürlüğün dönüşümü: Panoptikon, Süperpanoptikon, Sinoptikon. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (36), 132-151. Erişim adresi: https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423903266.pdf
• Postman, N. (2014). Televizyon Öldüren Eğlence. İstanbul: Ayrıntı
• Suveren, Y., Zeren Kosal, A. G. (2021). Sosyal medyada ‘Benliğin Sunumu’: Benlik ve mahremiyetin sunumunun bireysel ve toplumsal anlamı üzerine sosyolojik bir değerlendirme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(4), 1226-1241. 10.32709/akusosbil.990991
• Şener, N. K. (2016). Eğlencenin gözetleme hali ya da eğlence endüstrisinde “Görünen” ve “Gören” olmak. TRT Akademi, 1(1), 50-70. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/trta/issue/22014/236075
• https://yenimedya.wordpress.com/?s=kosinski
• http://saykozof.blogspot.com/2014/06/birbirini-pekistiren-kavramlar.html