Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası’nın Kuruluşunda Maliye Nazırı Cavit Bey’in Rolü

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 163 - 187, 27.10.2021

Haluk Şengül

https://doi.org/10.52613/ujhc.978416

Öz

İttihat ve Terakki Partisi’nin öne çıkan isimlerinden biri olarak Türk siyasi tarihine giren Maliye Nazırı Cavit Bey, siyasi, sosyal ve iktisadi konulardaki tecrübesiyle Osmanlı Devleti’nin son dönemine damgasını vurmuş önemli bir düşünür ve devlet adamıdır. II. Meşrutiyet’in ilanından Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Osmanlı Devleti’nin çeşitli kademelerinde görev alan Cavit Bey, bu süre zarfında üstlendiği maliye nazırlığı göreviyle İttihat ve Terakki Partisi’nin ekonomi politikalarının belirlenmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Osmanlı Devleti’nin, Birinci Dünya Savaşı’na girmesiyle birlikte karşılaştığı ekonomik sıkıntılar bilhassa Osmanlı Bankası ile yaşanan problemler üzerine 1917 yılının başında Cavit Bey’in öncülüğünde Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası adıyla sermayesi milli olan ilk finans kurumu kurulmuştur. Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde kurulmasına rağmen varlığını belirli bir süre daha devam ettirmiş ve 1927 yılında Türkiye İş Bankası ile birleştirilmiştir. Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası’nın ömrü kısa olmasına rağmen Türkiye’de milli bankacılığın gelişmesine büyük bir katkı sağlamıştır. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin milli ekonomi oluşturma yolunda önemli gelişmelerinden biri olan Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası’nın önemi ve Cavit Bey’in bankanın kuruluşundaki rolü ele alınmıştır. Ayrıca milli iktisat düşüncesinin Türk toplumundaki etkileri de ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Maliye Nazırı Cavit Bey, Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası, Tarih

Minister of Public Finance Cavit Bey Role in The Establishment of The Ottoman Credit National Bank

Öz

Minister of Public Finance Cavit Bey, who entered Turkish political history as one of the prominent figures of the Committee of Union and Progress Party, is an important thinker and statesman who has left his mark on the last period of the Ottoman State with is experience in political, social and economic issues. Cavit Bey, who served in various levels of the Ottoman State from the second constitutional era to the end of the First World War, took an influential role in determining the economic policies of the Committee of Union and Progress Party with is position as minister of public finance, which he undertook during this time. The name of Ottoman Credit National Bank first financial institution was established under the leadership of Cavit Bey at the beginning of 1917, on the basis of the economic difficulties faced by the Ottoman Empire with the entry of the First World War, especially with the Ottoman Bank. Although Ottoman Credit National Bank was established in the last period of the Ottoman Empire, it continued its existence for a certain period of time and was merged with Türkiye İş Bank in 1927. Despite the short life of the Ottoman Credit National Bank, it made a great contribution to the development of national banking in Turkey. In this study, the importance of the Ottoman Credit National Bank which was one of the important developments in the way of creating a national economy in the Ottoman Empire, and the role of Cavit Bey in the establishment of the bank were discussed. In addition, the effects of national economic thought on Turkish society were tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

History, Minister of Public Finance Cavit Bey, The Ottoman Credit National Bank

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2001). Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akyıldız, A. (2003). Para Pul Oldu Osmanlı Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Al, H., Akar, Ş. K. (2014). Osmanlıdan Günümüze Borsa: Dersaadet Tahvilât Borsası, 1874-1928. İstanbul: BİST Yayını.
• Ahmad, F. (2017). Modern Türkiye’nin Oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akşin, S. (2014). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi.
• Artuç, N. (2008). II. Meşrutiyet’in ilanı. Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 1(45), 65-82.
• Bozkurt, A. D. (2020). Osmanlıdan Cumhuriyete İktisadi Düşüncenin Gelişimi; Liberal ve Milli İktisat Yaklaşımlarının Etkisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Cavit, M. (2015). Meşrutiyet Ruznamesi. 3, H. Babacan ve S. Avşar (Der.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cavit, M. (2015). Meşrutiyet Ruznamesi. 4, H. Babacan ve S. Avşar (Der.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cavit, M. (2000). Felaket Günleri Mütareke Tarihinin Acı Günleri. 1, O. Selim Kocahanoğlu (Der.). İstanbul: Temel Yayınları.
• Çetinkaya, Y. D. (2015). Osmanlıyı Müslümanlaştırmak Kitle Siyaseti Toplumsal Sınıflar Boykotlar ve Milli İktisat (1909-1914). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu Ekonomisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Elmacı, M. E. (2005). İttihat Terakki ve Kapitülasyonlar. İstanbul: Homer Yayınevi.
• Ergin, K. (2017). İttihat Terakki dönemi milli iktisat anlayışı (1913-1918). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 114-127.
• Eroğlu, N. (2008). İttihatçıların Ünlü Maliye Nazırı Cavit Bey. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (1981). Makaleler. 8, F. Rağıp Tuncer (Der.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İkdam Gazetesi. No: 6307 (30 Ağustos 1330/12 Eylül 1914).
• Kansu, A. (2017). 1908 Devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kazgan, G. (2017). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kazgan, H. (1997). Osmanlıdan Cumhuriyete Türk Bankacılık Tarihi. İstanbul: Türk Bankalar Birliği Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (2001). Türkiye İş Bankası Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Koraltürk, M. (2011). Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Küçük, Y. (1985). Türkiye Üzerine Tezler 1908-1978. 1, Ankara: Tekin Yayınevi.
• Meclis-i Ayan, Zabıt Ceridesi, 3. Devre, 3. İctima-i Umumi, Cilt 3. (6 Şubat 1332/19 Şubat 1917). 493-495.
• Oktar, S., Varlı, A. (2009). İttihat Terakki döneminin ulusal bankası: Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(2), 1-20.
• Ökçün, Ahmet G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi 1923 İzmir-Haberler-Belgeler-Yorumlar. İstanbul: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
• Semiz, Y. (2016). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Milli İktisat Fikrinin Gelişimi ve İtibarı-ı Milli Bankası’nın Kuruluşu. Gürsoy A. ve Vurucu, İ. (Ed.), Savaş ve Toplum. Konya: Eğitim Yayınevi, 363-364.
• Semiz, Y. (2019). 2. Meşrutiyet Dönemi İktisadi Düşünce Politikasında Yenileşme Hareketleri. A. Dönmez (Ed.), Osmanlı Modernleşmesi Reform Çağında Çözüm Arayışları. İstanbul: Kitap Yayınevi, 368-370.
• Şener, A. (1990). İttihat ve Terakki cemiyetinin iktisadi ve mali politikaları 1908-1918. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakülte Dergisi, 8(1), 220-221.
• Takvim-i Vekayi Gazetesi. No: 2808. (15 Şubat 1332/28 Şubat 1917).
• Tasfir-i Efkar Gazetesi. No: 1195. (28 Ağustos 1330/10 Eylül 1914).
• Taştan, Yahya K. (2019). Balkan Savaşları ve Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı., B.O.A., BEO., 4449/333642, 16 Rabiulevvel 1335 (10 Ocak 1917).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı., B.O.A., HR.İM., 62/39, 3 Rabiulahir 1341 (23 Kasım 1922).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı., B.O.A., İ.DUİT., 112/16, 14 Rabiulevvel 1335 (8 Ocak 1917).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı., B.O.A., İ.DUİT.,112/17, 7 Rabiulevvel 1335 (1 Ocak 1917).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı., B.O.A., MV., 205/66, 16 Rabiulevvel 1335 (10 Ocak 1917).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı., B.O.A., MV., 246/53 2 Rabiulevvel 1335 (27 Aralık 1916).
• Tekeli, İ., İlkin, S. (1997). Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları.
• Toprak, Z. (1985). Milli İktisat. M.Belge (Ed.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 744-747.
• Toprak, Z. (2016). İttihat Terakki ve Cihan Harbi Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik 1914-1918. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Toprak Z. (2017). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitap ve Yayıncılık.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Zabıt Ceridesi. 4. Devre, 7. Oturum, Sayı: 264. (21 Haziran 1927). 480.
• Yılmaz, N. (2009). Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası. Y.L. Tezi, İstanbul Üniversitesi.