“Ev”den Uzakta: Peyami Safa’nın Romanlarında Kültürel Yozlaşma, Tehlike, Tekinsizlik

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 21 - 40, 07.05.2024

Ayhan Koçkaya

https://doi.org/10.52613/ujhc.1345453

Öz

Bu makalenin amacı Peyami Safa’nın \textit{Sözde Kızlar, Şimşek} ve \textit{Mahşer} gibi ilk dönem romanlarındaki merkezi temanın kültür olduğunu göstermektir. 19. yüzyıl Osmanlı romancıları için Osmanlı kültürünü muhafaza etmek onurlu bir hayat yaşamanın birincil şartıdır. Kimliğini koruyamayan karakter Batılılaşır, kısmen efemineleşir, savruk bir hayat sürer, Batı(lı) tarafından bile hor görülür ve iflâs eder. Yirminci yüzyılda, Peyami Safa’nın romanlarında ise yerli kültürün dışı tekinsizdir, sonu belli değildir hatta ölümcüldür. Kültürel olarak yozlaşan karakter son derece tehlikeli, hatta ölümcül olabilir veya bilinmeze doğru savrulup gider. Makalede gösterilmeye çalışıldığı üzere Peyami Safa’nın kültürel anlamda yozlaşmış karakterleri efemine bir züppeden çok daha karanlıktır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Kültürel kimlik, Peyami Safa, Tekinsizlik

Away from "Home": Cultural Degeneration, Danger and the Uncanny in Peyami Safa's Novels

Öz

This article aims to show that the central theme in Peyami Safa's early novels entitled \textit{Sözde Kızlar, Şimşek} and \textit{Mahşer} is culture. For the 19th century Ottoman novelists, protecting the native Ottoman culture is the primary condition for living a dignified life. The protagonist who cannot protect his identity becomes Westernized, partially effeminate, leads an unruly life, and is despised even by the West(erners) and ends up bankrupt. However, in Peyami Safa's early novels, outside of the national culture is uncanny, its end is uncertain and sometimes even deadly. The culturally degenerate character can be extremely dangerous, even destructive, or drift into the unknown. As the article attempts to show, Peyami Safa's culturally corrupt characters are way too gloomier than an effeminate snob.

Anahtar Kelimeler

Culture, Culturel identity, Peyami Safa, Uncanny

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2021) Sinekli Bakkal. İstanbul: Can Yayınları.
• Boratav, P. N. (1982). Folklor ve edebiyat 1. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Eagleton, T. (2022). William Shakespeare. İstanbul: Ketebe.
• Ekrem, R. M. (2019). Araba Sevdası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2019). Türk romanına eleştirel bir bakış. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, J. (2006). A Carriage Affair (Recaizade Mahmut Ekrem, Türkiye, 1896). F. Moretti (Ed.), The Novel. Princeton University Press.
• Parla, J. (2018). Babalar ve oğullar: Tanzimat romanının epistemolojik temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Safa, P. (2019). Şimşek. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2019). Mahşer. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2020). Sözde kızlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2020). Biz insanlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Şan, M. K. (2020). Toplumsal gerçeklik ve roman. Ankara: Pruva Yayınları.