BİR EKOL OLARAK ABDULLAH b. MES’ÛD

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 25 - 40, 31.12.2019

Arif Atalay

Öz

Bu araştırmamızda İbn Mesû’d’un sadece hukuki kişiliği, fakihliği,
Hanefi fıkhının oluşumuna temel teşkil eden reyi kullanmadaki ustalığı ve bu
çerçevede tespit edilen genel prensipleri üzerinde durulacaktır. İbn Mesû’d’un
hüküm vermede sahabeyle olan ihtilaflarına ve ittifaklarına ve nev-i şahsına
münhasır olan fetvalarına ayrıntılarıyla yer verilmeyecektir. Ancak nev-i
şahsına münhasır olan fetvalarına rey metodunu kullanırken konu gereği yer
verilecektir. Tam adı; Ebû Abdirrahmân Abdullah b. Mes’ûd b. Gâfil b. Habîb el-
Hüzelîdir. Sahabenin ilk Müslüman olanlarındandır. İbn Mes’ûd ve
annesi Ümmü-Abd, Rasulullah (s.a.v)’in evine çok yakın oturmuşlardır. İbn Mesûd’un
hukuki kişiliğinin oluşmasında en etkili unsur Kur’an-ı Kerim ve sünnettir. O birçok ayetin
nerede ve hangi husus hakkında nazil olduğuna şahit olmuştur. İbn Mesû’d
fetva verirken her zaman sahih olan nakle (Kur’an ve sünnete) önem ve öncelik
vermiştir. İbn Mes’ud kendi reyini kullanırken; “bunu kendi reyimle
söylüyorum, doğru ise Allah’ın bir ikramıdır, yanlış ise benden ve şeytandandır,”
demektedir. İbn Mesû’d’un fıkıhta tartışmasız bir yere sahip olduğunu Ebû
Hanife şu sözleriyle ifade etmektedir: “Hammad Zührî’den, İbrahim de Salim’den
daha fakihtir. İbn Ömer’in sahabelik fazileti varsa Esved’in birçok özelliğe
sahiptir. Abdullah b. Mes’ud’a gelince orada dur, çünkü o Abdullahtır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah b. Mes'ûd, Fıkıh, Rey, Fakih

Teşekkür

Her şey için teşekkürler, kolay gelsin.

Kaynakça

• Abdüssettar eş-Şeyh, Abdullah b. Mes’ûd, Dımaşk: Dâru’ul-kalem, 1999.Atalay, Arif, İslam Ticaret Hukukunda Teslim Tesellüm (Kabz), Kayseri: Kimlik Yayınları, 2016.Aydın, M. Akif, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1985.Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb, Târîhu Bağdâd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, ty.Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuku İslamiyye ve Istılahâtı Fıkhıyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 1988._______________, DİA, “Abdullah b. Mes’ûd” (İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., 1980)Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî, Ahkâmü'l-Kur'ân, Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, 1985.Cezâirî, Ebû Bekir Câbir, el-‘Ilmu ve’l-ulemâ, Kahire: Dârü'l-Kütübi's-Selefiyye, t.y.Ebû Yusuf, Yakub b. İbrâhim b. Habib el-Ensârî el-Kufi, Kitâbü’l-Âsâr, Kahire: İhyaü'l-Maârifi'n-Nu'maniyye, 1936.Hacvî, Muhammed, Fikru’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-İslâmî, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1995.Hallaf, Abdülvehhab, Tarihu’t-teşrîu’l-İslamî, Kuveyt: Dârü'l-Kalem, 1982.Hudari, Muhammed b. Afifi el-Bacuri, Târîhu’t-teşrîu’l-İslamî, Beyrut: Dârü'l-fikr, 1967.Kettanî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebir b. Muhammed, Nizamü'l-hükümeti'n-nebeviyye, thk. Abdullah Halidi, Lübnan: Dârü'l-Erkam, t.y.İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (630/1233), Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe, thk. Ali Muhammed Muavvez, Adil ahmed Abdulmevcûd, Kahire: Dârü'ş-Şa’b, 1970.İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi İbn Abdülber Nemerî, el-İstiab fî ma'rifeti'l-ashab, thk. Ali Muhammed Bicaviç, Kahire: Dâru Nehdati, t.y.İbn Asâkir, Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah. Târîhu Medîneti Dımaşk, yy.: Dâru’l-Fikr, 1996.İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, el-İsâbe, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiyye, 1985.İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahir, el-İhkâm fî Usûli'l-Ahkâm, Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, ty._________, el-Muhallâ, thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: İdaretü’t-tıbaati’l-müniriyye, 1347._________, Ashâbu'l-Fütyâ mine's-Sahâbe ve't-Tâbiîn ve men ba'dehum alâ Merâtibihim fî Kesrati'l-Fütya, Kahire: Dâru'l-maârif, ty.İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû ‘Abdullâh Şemsuddin Muhammed, İ'lâmü'l-muvakki‘în an Rabbi'l-‘âlemîn, thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdülhamîd, Matbaatü's-sa‘âde, Mısır 1955.İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer (774/1373), Tefsîrü’l-Kur’ani’l-Azîm, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddîn, Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, Beyrut 1419.İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî, el-Muğnî, Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1972.İbn Sad, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Meni‘ ez-Zührî (230/845), Tabakâtü’l-kübrâ, thk. Ali Muhammed Umeyr, Kahire: Mektebü’l-Hâncî, 2001.İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî, Sıfatü's-safve, thk. Mahmûd Fahuri, Beyrut: Dârü'l-maârif, 1979.İbnü’l-hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid, Şerhu Fethu’l-kadîr, Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.Kal‘acî, Muhammed Ravvâs, Mevsû‘atu fıkhı ‘Abdullâh b. Mes’ûd, Beyrut: Dârü'n-Nefais, 1992.Karaman, Hayrettin, İslam Hukuk Tarihi, İstanbul: Zafer Matbaası, 1989.Kevserî, Muhammed Zahid, Fıkhu ehli’l-Irak ve hadiysühüm, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Mektebü'l-Matbuati'l-İslamiyye, 1970.Küçük, Raşit, TDİ, “Abâdile”, İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş., 1980.Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref b. Nuri, el-Mecmu‘ Şerhi’l-Mühezzeb, Beyrut: Dârü'l-fikr, t.y.San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Humâm, Musannef, thk. Habiburrahman A'zami, Beyrut: el-Meclisü'l-ilmi, 1983.Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, Mebsût, thk. Ebü'l-Vefâ Afgânî, Beyrut: 1993.Schath, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, trc. Mehmet Dağ, Abdulkadir Şener, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.Şa’ban, Zekiyüddîn, Usûlü’l-fıkh, trc. İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Yayınları, 2016.Şafii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas, el-Üm, Kahire: Dârü'ş-Şa’b, 1968.Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlani, Neylü'l-evtar şerhi Münteka'l-ahbar, Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1971.Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf, Tabakâtu’l-fukahâ, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dârü'r-Raidi'l-Arabi, 1981.Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, Mu'cemü'l-kebîr, thk. Hamdi Abdülmecid Selefi, Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, 1986.Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Câmiü'l-beyân fî tefsiri'l-Kur'ân, Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1986.________, Tarihu’t-Tâberî, Beyrut: Dâru Süveydan, 1967.Yaman, Ahmet, marife, Abdullah b. Mes’ûd’un Hanefî Mezhebinin Oluşumundaki Rolü, yıl. 4, say. 2, güz, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2004.Zaglul, Şehhat es-Seyyid, Abdullah b. Mes’ûd, Kahire: 2002.Zebîdî, Ebü'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, Ukûdü’l-cevâhiri’l-münîfe, Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1985Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebi, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaut, Hüseyin el-Esed, Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1985.Zeyla‘î, Ebû Muhammed ‘Abdullâh b.Yusuf el-Hanefî, Nasbü’r-râye li-ehâdisi’l-Hidâye, thk. Muhammed Yusuf el-Bennûrî, Mısır: Dârü’l-Hadis, 1357.