نسبة الشك إلى إبراهيم اعتقاداً ومنهجاً وموقف السنة النبوية من ذلك. دراسة تحليلية نقدية

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 61 - 80, 29.06.2023

Najmeddin Allissa

https://doi.org/10.56108/ujte.1202630

Öz

الشَّك حالة عارضة تعتري القلوب فتجعلها مترددة في قبول الحقِّ وردِّه، لذا أرسل الله الرُّسل بالهدى ودين الحق لئلا يكون على الله حجَّة بعد الرُّسل، والشكُّ يعدُّ وسيلة تنوير إذا حمل صاحبه على الوصول إلى الحق، وأداة تدمير إذا قيَّده بالتردد والجحود، لكنَّ قوماً زعموا أن الشك وقع في قلب إبراهيم، وزعم قوم أنه كان منهجه في دعوة قومه إلى الإيمان واليقين، وزعم قوم لأن النبي صلى الله عليه وسلم نسب الشك لأبيه إبراهيم بقوله: "نحن أحق بالشك من إبراهيم"، وزعم رابع هو الشك ورد حديث نفي الشك، فكان لا بد من مناقشة هذه الإشكالات لإثباتها أو نفيها بالدليل والبرهان، وفق منهج تحليلي نقدي، وقد خلصت الدراسة إلى إثبات براءة إبراهيم من الشك سواء في نفسه أو دعوته، وبراءة النبي من نسبة الشك لأبيه إبراهيم، وإبطال زعم القائلين برد الحديث لمخالفته العقل والطعن في عدالة راويه.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الفلسفة, الشك, إبراهيم, محمد

Attributing doubt to Ibrahim in belief and method And the stance of the Prophet's Sunnah on that. An Analytical Critical Study

Öz

Doubt is a casual condition that plagues hearts, making them reluctant to accept and reject the truth. Therefore, God sent the Messengers with guidance and the religion of truth, so that there would be no excuse against God after the Messengers. Doubt is a means of enlightenment if it leads its possessor to reach the truth, and a tool of destruction if he restricts it with hesitation and ingratitude. However, some people claimed that doubt fell in the heart of Abraham. Moreover, some people claimed that it was his method in calling his people to faith and certainty. Additionally, Some claimed that the Prophet Mohamed (Ppbuh), attributed doubt to his father Ibrahim (pbuh) by saying: “We are more right to doubt than Abraham.” A fourth claim is doubt and argued the hadith that negated doubt. It was necessary to discuss these issues to verify or deny them with evidence and proof, according to a critical analytical approach. The study concluded and proved Ibrahim's (Pbuh) freeness of doubt, whether in himself or his call, and the innocence of the Prophet (Ppbuh) from the attribution of doubt to his father Ibrahim (Pbuh), and invalidating the claim of those who reject the hadith as it goes against reason and affronts the fairness of its narrator.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الفلسفة, الشك, إبراهيم, محمد

İtikad ve Metot Açısından Hz. İbrahim’e Şüphenin İsnad Edilmesine Dair İddiaların Tahlili

Öz

Bu çalışma Hz. İbrahim’in tek olan Allah’ı bulma sürecini ve bu hususta onun itikâdî şüpheye düşüp düşmediğini konu almaktadır. Bazı hâdis-i şeriflerde Hz. Peygamber’in de Hz. İbrahim’in itikâdî noktada şüpheye düştüğüne dair ifadeleri farklı gruplar tarafından farklı yorumlamalara konu olmuştur. Bu hususta mevcut olan tartışmaların dakik bir şekilde analiz edilmesi ve ortadaki şüphelerin kaldırılması bu çalışmanın amaçları arasındadır. Sonuç olarak (i) Hz. İbrahim’in ne davetinde ne de kendi nefsinde itikâdî şüpheye düşmediği (ii) Hz. Peygamber’in itikâdî şüpheyi Hz. İbrahim’e nispet etmediği (iii) bu konuda varid olan hadisin ravisinin adaleti hususunda tan edilmesi gerektiği ve akla muhalif olması sebebiyle hadisin reddedilmesine dair iddiaların doğru olmadığına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الفلسفة, الشك, إبراهيم, محمد

Kaynakça

• Abdurrahman Bedvî.. Mevsûatü’l-felsefe. Beyrut: Müessesetü’l-Arabiyye li’d-dirâsât ve’n-neşr, 1984.
• Abdurrahman ez-Zeydî. Mesâdiru’l-ma’rife fi’l-fikri’d-dînî ve’l-felsefî. Suûd: Dâru’l-Müeyyed, 1992.
• Abdülhüseyn Şerefüddîn el-Mûsevî. Ebû Hüreyre. Kum: Matbaatü Ensâriyân, ty.
• Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2001.
• Ahmed b. Şeyh Muhammed ez-Zerkâ. Şerhu Kavâidi’l-fıkhiyye. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 2. baskı, 1989.
• Ahmed b. Abdilazîz b. Mukrin el-Kusayyir. el-Ehâdîsü’l-müşkiletü’l-vâride fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Suûd: Dâru’l-İbni’l-Cevzî, 1430.
• Ali el-Kârî, İbn Muhammed el-Herevî. Şerhu’ş-Şifâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
• Âlûsî, Mahmûd b. Abdillah el-Hüseynî. Rûhu’l-meânî fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. baskı, 1415.
• Bedruddîn el-Aynî, Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
• Celâlüddîn Saîd. Mu‘cemü’l-mustalahât ve’ş-şevâhidi’l-felsefiyye. Tunus: Dâru’l-Cenûb, 2004.
• Ebu’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî. el-Külliyât Mu‘cemu fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-lügavî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ty.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Suûd: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 3. baskı, 1419.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. el-Mustasfâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Mi‘yâru’l-ilm fî fenni’l-mantık. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1961.
• İbn Atiyye el-Endülüsî Abdülhak b. Galib. el-Muharraru’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 2. baskı, 1422.
• İbnü’l-Esîr, Mübârek b. Muhammed b. Abdilkerîm eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Sa‘îd ez-Zâhirî. el-Faslu fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1348.
• İbn Humeyr, Ali b. Ahmed es-Sebtî. Tenzîhü’l-enbiyâ ammâ nesebe ileyhim husâletü’l-ağbiyâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ el-Kazvînî er-Râzî. Mu‘cemu mekâyîsi’l-lüga. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. baskı, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. baskı, 1414.
• İbn Sînâ, Hüseyin b. Abdillah b. Sînâ. el-İşârât ve’t-tenbîhât. Mısır: Dâru’l-Meârif, 3. baskı, ty.
• Îcî, Adududdîn Abdurrahman b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Mevâkıf fî ilmi’l-Kelâm. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ty.
• Kâdî İyâd b. Mûsâ el-Yahsubî. eş-Şifâ bi-tarîfi hukûki’l-Mustafâ. Ummân: Dâru’l-Feyhâ, 2. baskı, ty.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. baskı, 1964.
• Mahmûd Hamdî Zakzûk. el-Menhecü’l-felsefî beyne’l-Gazalî ve Dîkârt. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ty.
• Mahmûd Zeydân. Nazariyyetü’l-ma‘rife inde müfekkiri’l-İslâm ve felâsifeti’l-Garbi’l-muâsirîn. Suûd: Mektebetü’l-Mütenebbî, 2012.
• Mecmu‘u’l-lügati’l-Arabiyye. el-Mu‘cemü’l-felsefî. Kâhire: el-Hey’etü’l-Âmme li-şuûni’l-Metâbii’l-Emîriyye, 1403.
• Münâvî, Abdurraûf b. Tâci’l-ârifân el-Haddâdî. et-Tevkīf alâ mühimmâti’t-teârîf. Kâhire: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
• en-Nedvetü’l-âlemiyye li’ş-şebâbi’l-İslâmî. el-Mevsûatü’l-müyessera fi’l-edyân ve’l-mezâhib ve’l-ahzâbi’l-muâsıra. Suûd: Dâru’n-Nedveti’l-Âlemiyye, 4. baskı, 1420.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. baskı, 1392.
• Râcih Abdülhumeyd el-Kürdî. Nazariyyetü’l-ma‘rife beyne’l-Kur’ân ve’l-felsefe. Suûd: Dâru’l-Müeyyed, 1992.
• er-Râgıb el-Isfahânî Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Dimaşk: Dârul-Kalem, 1412.
• er-Râfi‘î, Mustafa Sâdık. Tahte râyeti’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin et-Teymî. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’Türâsi’l-Arabî, 3. baskı, 1420.
• René Descartes. Teemmülât metafizikiyye fi'l-felsefesti'l-ûlâ. Beyrut: Uyûdât, 1988.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyeti’l-hadîs li’l-Irakī. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Suyûtî, Abdurrahman. Tabakâtu'l-huffâz. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403.
• Şerîf Cürcânî, Alih b. Muhammed b. Ali. Kitâbü’t-Ta‘rifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taftazânî, Sa‘duddîn Mesud b. Ömer. Şerhu’l-mekâsıd fî İlmi’l-Kelâm. Pakistan: Dâru’l-Meârifi’n-Nu‘mâniyye, 1981.
• Tirmizî, Muhammed b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. baskı, 1405/1985.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi'n-nübelâ. Kahire: Dâru'l-Hadîs, 2006.